Nederduitsch taalkundig woordenboek. E-H. I-L

[Koud]

KOUD, bijv. n. en bijw., kouder, koudst. Eigenlijk, van alle warmte verstoken. Daar er, nu, geen ligchaam bekend is, of het heeft eenen graad van warmte, is koud eene betrekkelijke uitdrukking, aanduidende eenen minderen graad van warmte, dan die in andere ligchamen gevonden wordt; het tegendeel van warmte en hitte. In het algemeen, minder warm, dan iets anders: het eten is mij te heet; laat het wat kouder worden. Door vuur niet heet of warm gemaakt: de oven is nog koud. Ik heb de koude keuken bij mij. Koudeschaal (aaneengeschreven) ook koudschaal, eten. Dat door vuur niet aangestoken is: leg een koud vuur aan. Koudvuur is een toeval en gebrek des ligchaams. Daar wij, gemeenelijk, naar de naturelijke warmte van ons ligchaam, de maat der koude berekenen, zoo noemen wij koud, dat mindere warmte, dan ons ligchaam, heeft: de sneeuw is koud. Het is een koude winter. Het is koud. Het wordt kouder. De koude koorts. Mijne handen - voeten zijn koud. Dat komt mij niet aan mijne koude kleeren. Oneigenlijk zegt men het van gemoedsbewegingen, die koude veroorza-

[p. 588]

ken: wat kouder schrik beroert mijne ingewanden! Poot. Van warm gevoel ontbloot: doch niemant ving haar hart; dat bleef zoo kout gelijk de Nigervloet. Poot. Heb ik immer ooit of ooit Jesus liefde koud gevonden? Sels. Dat geene harten roeren kan: dat was een koud verhaal. Hij blaast koud en heet uit eenen mond, hij is valsch. In den gemeenen spreektrant zegt men ook kouw: ik heb kouwe handen. Van hier het z.n. koude, zonder meerv.; koude lucht: er heerscht eene strenge koude. Het onaangename gevoel, welk een koud ligchaam in ons veroorzaakt: hij is stijf van koude. Eene opzwelling, met ontsteking gepaard, door koude veroorzaakt: zij heeft de koude in de handen. De koorts; in het gemeene leven: hij heeft de koude. Koele wind: daar waait eene mooije koude, of met het verkleinw. koudje: daar waait een mooi koudje. Eene mindere maat van warmte: gij kunt het wel drinken: de koude is er af. In den gemeenen spreektrant zegt men ook kouw: hij zat in de kouw. Van hier koudachtig, koudelijk, koudheid, koudjes. Zamenstell.: koudepis, koudslagter, eene beschaafde uitdrukking voor vilder, in Gelderl., koudvochtig, koudvochtigheid.

Koud, (eertijds kold, dat op vele plaatsen, nog gezegd wordt) Ulphil. kalds, Ker. chalt, hoogd. kalt, neders. kold, deen. kold, angels. ceald, eng. chill en cold, zw. kalt. Daar de koude een onaangenaam gevoel verwekt, zoo schijnt het, dat het woord, in het gemeen, zooveel als smertelijk geweest is; en, dan, zoude het niet alleen tot eene bron, met het hebr. חיל, neders. köle, smert, killen, hevig smerten, behooren; maar het is dan ook niet vreemd, hoe de Latijnen het tegendeel van koud, door hetzelfde woord uitdrukken, calidus, ital. caldo, fr. chauld, chaûd.