Nederduitsch taalkundig woordenboek. M, N. O

[Natuurlijk]

NATUURLIJK, bijv. n. en bijw., natuurlijker, natuurlijkst. De trappen der vergelijking zijn, in eenige gevallen, slechts te dulden. Dat met de natuur overeenkomt, in de natuur gegrond is. 1. Zoover natuur de kragt van werkingen of de vereeniging van het meenigvuldige van een ondeelig ding is, beteekent het, in het gemeen, iets, dat in die kragt gegrond is. En wel eenigzins daarin gegrond, met de trappen van vergrooting; het tegendeel van onnatuurlijk: deugd is aan het kristendom natuurlijk. Dat is geen natuurlijke honger. Geheel daarin gegrond; in tegenstelling van bovennatuurlijk, en soms ook van onnatuurlijk: zijnen natuurlijken dood sterven. Het natuurlijke leven, in tegenstelling van het geestelijke. Wij hebben eenen natuurlijken afkeer van alle smert. - In het bijzonder, met vele en verscheidene bepalingen. In de scholen is de natuurlijke godgeleerdheid een zamenstel van godlijke waarheden, die door het vernuft, buiten de openbaring, gekend kunnen worden. De natuurlijke pligten, die door de natuurwet aangewezen worden. Natuurlijk is, wijders, dat met de aanvangelijke gesteldheid eener zaak overeenkomt, daarin gegrond is, met uitsluiting van alle veranderin-

[p. 235]

gen, die naderhand ontstaan of van buiten aankomen. Zoo is natuurlijk dan, in tegenstelling van onderrigting, opvoeding, burgerlijke inrigting en ordening: het dansen is den honden niet natuurlijk. Hierheen behoort misschien de beteekenis des woords voor onecht: zij was eene natuurlijke dogter van Lodewijk de veertiende. Natuurlijk is, daar, zooveel als enkel naar den stand der natuur, zonder opzigt op burgerlijke ordening. In tegenstelling van kunst, of gemaaktheid: hij draagt natuurlijk haar. Natuurlijke spraak. Dat is geen natuurlijke verw. De natuurlijke dag, die in vier en twintig uren verdeeld wordt, in onderscheiding van den dag, die van den morgen tot den avond duurt. Natuurlijke afgang, die, door de kunst van eenen arts of door de werking der medisijnen, niet veroorzaakt is. In tegenstelling van het gezochte: dat volgt natuurlijk daaruit. Met de gesteldheid van eene zaak overeenkomend: die argwaan moest natuurlijk uwe vreugd verstoren. Natuurlijk gesprooken, is dat onmogelijk. Hoe natuurelijk is het, dat mijn geloof zulk eene plaats aan mijne verbeelding vergunne! Sels. Naauwkeurig, heelwel: hij vertelde dat zeer natuurlijk. Dat kind gelijkt u natuurlijk. 2. Zoover natuur de werkende kragt van alle ligchamen, als eene eenheid begrepen, uitdrukt, beteekent natuurlijk datgene, dat met deze kragt overeenkomt, daarin ten deele of geheel gegrond, daaruit verklaarbaar is: dat de zon op en ondergaat, is zeer natuurlijk. Dat daartoe behoort; de natuurlijke wijsbegeerte. Zoo d kwijls dit woord gelijk of overeenkomend beduidt, lijdt het trappen van vergrooting, om dat de zaak zelve voor vergrooting vatbaar is. Van hier natuurlijkheid. Zie lijk.