Nederduitsch taalkundig woordenboek. T-U. V

[Ver]

VER, een onscheidbaar voorzetsel, buiten zamenstelling niet in gebruik, en aan de werkwoorden, waarbij het gevoegd wordt, zoo naauw verbonden, dat het zich in geenen tijd daarvan scheiden laat, en die werkwoorden het gewone ge in den verledenen tijd niet aannemen, en te in de onbepaalde wijze zoo wel voor ver, als voor het overige der zamenstelling, komt.

Door middel van dit voorzetsel worden er vele werkwoorden van naamwoorden gevormd; zoo als veraangenamen, verbijsteren, verbleeken, enz., van de bijv. naamw. aangenaam, bijster, bleek, enz.; of verglazen, vergoden, vergulden, enz., van glas, god, goud, gold, of guld, enz. Van deze werkwoorden hebben eenige de kracht van eene overbrenging, of eenen overgang, uit eenen vorigen toestand, tot zulken, als het naamwoord aanduidt. Dus is veraangenamen aangenaam maken, verbleeken bleek worden. En zoo is het met alle andere gelegen, die van bijvoegelijke naamw. gevormd zijn. Maar onder die gene, welke men van zelfstandige naamw. vormt, brengen eenige het ding, waaromtrent zij gebezigd worden, slechts in eenige betrekking tot de zaak, welke door het naamwoord aangeduid wordt. Dus is vergulden, slechts met goud overtrekken, verharen, van haar verwisselen, verschansen, met schansen dekken, vertollen, door de betaling van tol daarvan ontheffen.

Voorts koppelt men ver aan reeds bestaande werk-

[p. 92]

woorden; zoo als in veraarden, verachten, verademen, enz. In deze gevallen duidt het ook veelal, even als in veraangenamen, enz., eene verwijdering van eenen vorigen toestand aan. Dus is veraarden, van zijnen aard afwijken, verarbeiden, onder andere beteekenissen, van de eene plaats naar de andere overbrengen. En soortgelijk eene verwijdering van eenen vorigen toestand laat zich opmerken in verbakken, verbedden, verbidden, enz. Ja elders strekt dezelve zich zoo ver uit, dat ver de kracht van weg ontvangt; zoo als in verbannen, verdrijven, verjagen, enz., of dat er eene geheele ontvoering aan een vorig bestaan aangeduid wordt; iets, dat verarbeiden en verbakken meermalen even zeer doen, als verbranden, verbrassen, verbrouwen, verbruiken, enz. Elders brengt ver wederom eene ontrukking van iets aan deszelfs bestemming mede, door welke zoodanig iets daarvoor onbruikbaar en bedorven wordt. Dus is het gelegen met verbreken, verbroeijen, verdraaijen, verdwalen, enz. Maar elders wordt het werkwoord, waarvoor men ver plaatst, hier door slechts tot eene geringer verwijdering van den toestand van een ding betrekkelijk gemaakt; zoo als in verbuigen, soms ook in verdraaijen, verkeeren, verplooijen, verwrikken, enz. En elders tot eene misvatting, of andere averegtsche handeling. Dus is verleiden, verlokken, vervoeren, tot misstappen brengen, zich vergapen, verkijken, verloopen, verrekenen, verspreken, enz. zich in het gapen, kijken, enz. misgrijpen. In verarbeiden heeft ver dezelfde beteekenis, of die van te veel; die het in meer andere woorden oefent, zoo als in verschatten, voor te veel schatting opleggen, vertwijfelen, voor te veel twijfelen, wanhopen. In verleggen, voegt het bij leggen somwijlen die van gemis, verlies, welke ook in vergeten enz. heerscht. Verbieden, verleeren, enz. zijn het tegenoverstaande van bieden, of gebieden, leeren, enz. In verschrijven en verlezen is de beteekenis van ver zeer onderscheiden; immers verschrijven is iets, dat men reeds, doch kwalijk, geschreven heeft, nog eens schrijven. In dezen zin zegt men nooit verlezen, maar herlezen. In verbinden, en duizend andere woorden, laat de kracht van ver zich bezwaarlijk omschrijven; waarom wij ons met de straks te doene opgave der beteekenis van die woorden verge-

[p. 93]

noegen moeten; even als met die van vermits, en andere voeg en bij woorden, aan welker hoofd men ver aantreft; en met de reeds gedane opgave der beteekenis van omver. Oul. werd het onscheidb. voorz. ver ook voor be gebezigd, als: verdenken, voor bedenken, verdwelmen, voor bedwelmen, verdwingen, voor bedwingen, enz.

Eindelijk maakt ver, even als be, ge en ont, voor het zakelijke deel van een werkwoord geplaatst, met weglating van den staart, dat worteldeel tot een zelfstandig naamwoord van het onzijdige geslacht, van gelijke waarde, als de onbepaalde wijze van het werkwoord; zoo als in verband, vergrijp, verloop, enz.

Ver, hoogd., neders. ook ver, fr. ver, in verouiller, par, in pardonner, lat. per, in perire, middeleeuw. lat. for, foris, in forbannire, forisbannire, oud fr. four, in fourvoijer, oud opperd. furi, far, vor, angels., eng. for, zweed. för, goth. fra, is naauw verwant aan het bijv. n. en bijw. ver, en aan voor, voort, en varen, en heeft zijne beteekenissen eveneens aan zijnen klank te danken.