Samen bergopwaarts!

[p. 105]

XIV.
Lijden.

Ziekte en dood - dat is de weedom der menschen niet
F. van Eeden.

En overal is lijden, - donker en diep en dreigend.

Overal zien we hare bleeke trekken, hare oogen van mysterie, al wil zij zich soms verbergen, en de menschen verschijnen met bloemen in het haar en lachenden mond.

Als we even wegvagen het oppervlak van schijnvreugd, geweven over alle dingen, dan ontwaren we peillooze afgronden van opweenende ellende, donkere diepten van stormend leed.

Er is gezegd dat lijden wordt overwonnen door liefde, maar beide zijn één, en niet te scheiden - hoe meer de liefde, hoe grooter de smart. Liefhebben is lijden.

[p. 106]

Maar lijden kan worden het Schoone.

Vraag aan de grooten van geest, aan de kunstenaars van alle landen, aan wijsgeeren en geloovigen, vanwaar zij die rust kregen en vrede; waarom hun oog zoo zonnig is; - wááruit zij scheppen kunnen hunne eeuwige werken....

Vraag of het is de vervliegende vreugde, die niet verreint en niet roert de diepten der ziel.

Zie rond in de natuur, waar alles geboren wordt om te sterven. Ga naar de menschen, de ééndags-vliegen, een pooze lijdend het aardeleven om dan weer neer te gaan in de vergetelheid, wat Kloos deed zeggen:

Wat wil dat eeuwige trachten,
Van nacht naar dag, - van dagen naar de nachten,
Van smart naar vreugd, - van vreugd weer naar verdriet?
Die staege wisseling van licht en duister,
Waaruit wij, hakend naar wat eeuwgen luister
Ten slotte tòch weer zinken in het Niet! -

En vooral - vooral - zie rond in onze maatschappij, zie goed, met scherpe oogen, die verbreken de glanzende oppervlakten om door te dringen tot het Innerlijk der dingen,.... en het Lijden zult ge zien schaduwen over het blij bewegen - overal!

[p. 107]

Ga tot de verworpenen der steden, de lijdenden der velden.... Zie hunne litteekenen, niet alleen van honger en ziekte.... Zie hoe kinderen met bleeke holle gezichtjes dag aan dag worden vermoord in fabrieken, in plaats van te dartelen en te jubelen door hunne lichte jeugd.... Zie hoe gebogen en oud de vrouwen zijn uit het neergedrukte volk, hoe zorg en ontbering rimpels gegeven hebben aan de weggezonken gezichten...

Zie, hoe ze sloven, alleen maar om niet te sterven, en te eindigen het dorre, lichtlooze bestaan.

Zie de mannen, de werklieden, in groven kiel;.... hoor ze lachen en vloeken.... dof zijn de oogen en afgestompt de uitdrukking veler gezichten.... Zij weten al niet meer dat ze honger hebben naar meer dan brood, naar het Hoogere in ieder menschenleven;... zij zijn vergeten dat ook zij eens hun God gezocht hebben....

Zij weten niet meer dat zij onderworpenen zijn.... Eéns hebben zij het gevoeld, toen zij jong waren en sterk, en toen hebben zij zich verzet,.... maar de zware hand heeft hen gedrukt, gedrukt, zoolang tot zij berustten. En daarom vloeken ze maar en drinken.... maar hun gezang en getier is geen vreugde....

[p. 108]

Zie de vroolijke gezichten der menigte in de straten, hunne glimlachende oogen en vluggen tred; maar weet dat in de zielen Dood is als alleenheerscher. En als woest gezang u tegenklinkt, - als geluid van dobbelsteenen rinkelt achter gesloten vensters, - als in laten avond u vrouwen voorbijruischen, ook lachend, - weet dan dat zonde niets is dan smart.

Zie rond in hoogere kringen, waar ook de rijken als gevangenen zijn en honger hebben naar wat de ziel verzadigt,.... maar ze schertsen weg de groote vraag daarbinnen en hun angst voor wat ze zien in visioenen, tot zij plots voelen den keten van Leugen, waarvan zij zich toch niet bevrijden kunnen.

En ach, hoevelen rukken aan de koorden, waarmede een onbarmhartige maatschappij hen vastgesnoerd heeft! Zij willen rein leven, zij willen groot zijn en goed. Zij ook hebben heimwee naar het Eeuwige Licht, maar duisternis is alom en hun worstelen vergeefsch.

Zie een domme verblinde overmacht, heerschend met rusteloozen dwang van gewoonheid en bekrompenheid over hen, die willen gaan de wegen van licht en waarheid....

[p. 109]

Zie de afgetobde van dagen, de zwakken, de onherstelbare zieken en de gekwelden van meedoogenlooze pijn.... en toch zijn deze nog het meest God nabij, meer dan de harden, de onmeedoogenden en verdrukkers, die gevangenissen openen met hunne duistere handen....

Zie de geestelijk zieken, de misdadigers en krankzinnigen, zie kerkers en kroegen en huizen van ontucht, al het vuil dezer kranke maatschappij.... en dan hebt ge nog slechts een gering deel gezien van al den weedom; nog weet gij niet, hoevelen, die gij gelukkig waant, de handen heffen in radelooze vertwijfeling naar licht, naar ontkoming....

O, dan zult ge moe zijn en u afwenden van de groote aarde en hare eindelooze lijdensvelden, en weenen zult ge, zoekend den weg der verlossing voor die allen,.... tot eindelijk gij u zult oprichten uit dit werkeloos klagen, hoog als een reus van ontembare kracht om te verbrijzelen de muren van leugen en zelfzucht, gebouwd om arme menschenkinderen.... en ze dan te voeren naar de Liefde, naar de Vrijheid!

Dan is ons lijden geworden tot daad, dan is grootheid, dan is lijden heerlijkheid; - dan

[p. 110]

voelen we groeien in ons het zalige besef dat onze handen machtig zijn tot redding, en vastbesloten gaan wij aan den arbeid, zonder onzekerheid en zonder omzien.

Dan wordt Liefde weer geheven tot haar oppersten troon en zij zal verlossen de arme, lijdende menschenwereld.

Neen, nooit willen wij ruilen het donkere lijden, dat ons striemt en pijnigt dagen en nachten, voor de bedriegelijke vreugde, die niet ziet en niet voelt, die het leven gedachteloos doordartelt en niet weet de ellende. Want door lijden is onze arm sterk geworden tot steun, door lijden leeren wij innig liefhebben en dieper medevoelen het groote lijdensleven der Menschheid.