Samen bergopwaarts!

[p. 132]

XVIII.
Zelfstandigheid.

‘Bij slot van rekening is ons toch maar niets zoo dierbaar als de volkomen zuiverheid onzer eigene ziel. Geen wet kan mij heiliger zijn dan mijn eigen natuur mij voorschrijft. Wat ik te doen heb, is voor mij de eenige vraag; niet wat de menschen vinden. Het is gemakkelijk om in de wereld te leven naar wereldsche geboden; en het is ook gemakkelijk om in de eenzaamheid te leven naar de hooge eischen der ziel, maar een held is hij, die midden tusschen de menigte de heilige kalmte der eenzaamheid met zich brengt. Gelijkvormigheid met anderen is onbeduidendheid. Laten wij aanvallen en bestraffen de gelijkvloersche middelmatigheid en walgelijke zelfgenoegzaamheid van onzen tijd.’

[p. 133]

Fiere taal, deze woorden van den grooten wijsgeer Emerson. Ik las ze en werd er door aangegrepen, omdat ik in deze gedachten herkende aandoeningen, die gevaren waren door eigen ziel.

Ja, - Ja! - laten we toch vóór alles zorgen dat we zelfstandig worden,.... hoogstaand in het leven,.... en weten te bewaren onze frissche, aantrekkelijke oorspronkelijkheid.

Laten we menschen zijn, die zelf durven denken, zelf durven voelen, en die gedachten en gevoelens ook zeggen durven, al is niemand het met ons eens en al worden wij er om veroordeeld.

Wie hoog wil staan, moet trotseeren de middelmatigheid van onzen tijd. Zuiver moeten we bewaren het heilige en onaantastbare, geboren in onze eigene ziel. Geen vreemde handen mogen het beroeren om het te vervormen naar eigen inzicht, om het ongerepte te besmetten of den groei te belemmeren.... Laat het rustig toenemen in kracht, tot het zóó vasten vorm heeft aangenomen dat we het als een licht durven laten schijnen voor de menschen.... en glimlachend kunnen neerzien op wie het tracht te dooven.

Och, laten we geen afdrukjes zijn, geen copieën!

[p. 134]

Onze tijd heeft behoefte aan groot-voelende menschen met onafhankelijk oordeel en stoere principes; - aan persoonlijkheden, met eigen meening, niet gewijzigd door allerlei invloeden, of deinende op allerlei opinies als het wier op de golven.

De menschheid mag niet zijn als een bosch van gelijkvormige boomen, maar laat iedere boom zijn een reus van anderen groei, vrij uitrankend zijne hooge takken en verschillend van bladvorm. En in zijne eindelooze verscheidenheid zal dit bosch zijn als een heerlijke harmonie.

Er bestaat een verderfelijke zucht naar aanpassing en versmelting,.... en men vergeet dat ieder individu verschillend is en zich verschillend moet ontplooien en dat ieder kind heeft een recht, dat men moet eerbiedigen. 't Is misdaad te snoeien aan menschenzielen.

O, hoe wordt vernederd het Hooge en vertreden het Schoone; wat wordt er gevleid en gebogen en gekropen om toch bij ieder in de gunst te komen en te volgen de bekrompen menschenwetten, zoo vaak in volkomen strijd met de eeuwige natuurwetten, waar de menschheid toch weder wordt heengedreven....

[p. 135]

En dan die gezelschappen, waar men naar één model gekleed, elkaar nabeweegt en napraat, zoodat de menschen gelijken naar een kudde schapen, geschoren naar één model door den alleenheerscher, die Mode heet....

Zelfs de opmerkzaamste toeschouwer zal geen verschil ontdekken kunnen en nooit zal hij vinden oorspronkelijkheid van voelen en denken. ‘Geen wet kan mij heiliger zijn dan die mijne eigene natuur mij voorschrijft. Wat ik te doen heb, is voor mij de eenige vraag....’ Maar zij spreken niet van de goddelijke zielewetten, die lichtend gaan over de menschheid en verduisteren hunne kleine bedenksels. Zij praten zacht en bedachtzaam van: ‘dat doet men niet;’ of: ‘wat zouden de menschen er van zeggen!’

Och, zij zijn zoo bevreesd zich te stooten tegen afkeuring. Laf zijn ze en verdoofd is hun wil.

Hoe dikwijls komt een boek ter sprake dat afgekeurd wordt door de meerderheid; en de minderheid veroordeelt mede, omdat zij niet durft bekennen het genot, dat de lezing haar gaf.

Het bezoeken van opera en comedie in verband met de gegeven stukken, ja, zelfs naar welke kerk men gaan zal, is afhankelijk van de publieke opinie.

[p. 136]

Gedichten en schilderijen, waarvan sommigen niets begrijpen en waarvoor ze niets voelen, worden plichtmatig bewonderd, omdat ze geteekend zijn met een bekenden naam.

En dit zijn nog kleinigheden, maar hoe dikwijls worden ook levensquaesties beslist in verband met menschenoordeel!

Och, dat toch meer bedacht werd: ‘Uwe gelijkvormigheid is onbeduidendheid.’

Toch zijn zulken doorgaans niet huichelachtig of oneerlijk. Zij willen zich alleen aangenaam maken en ook...., ze hebben geen opinie, en worden dus gemakkelijk overgehaald tot die van anderen. -

Bij hen geen overbruisend, machtig leven, dat neerstormt op ongeloovige zielen en waarvan het vuur gloed wekt in gebogenen; - hier geen fierheid en zelfbewuste kracht. Alles ligt slap en zwak en stil, en geluisterd wordt alleen naar de stemmen der oude jongejuffrouwen: Sleur en Conventie.

Heb eerbied voor de hooge, zelfstandige naturen, die dragen den spot der wereld, omdat zij zichzelf willen zijn, en alleen luisterend gebogen

[p. 137]

liggen voor het vrije, heilige woord, dat opstijgt uit eigen ziel, als antwoord op de vraag: ‘Wat is goed en wat heb ik te doen?’ Zij hebben den moed alleen te staan en niet te verschacheren hun Heiligste aan de meestbiedenden. -

Vorm u een vaste, onbreekbare overtuiging, die niet buigt bij ieder windvlaagje. Laat op u inwerken ideeën,.... lees, - hoor, - onderzoek - en leer.... Maar denk dan na in een eenzaamheid en laat groeien de eigen, zelfverworven plant van uw overtuiging, hoe die ook worden moge.

Dàn en dán alleen kunt ge er mee gaan in het volle menschenleven; en dan zult ge weten te lijden voor dat bezit van u alléén, onwrikbaar gegrondvest in uw diepste zijn, medelijdend glimlachend om de ‘gelijkvloersche middelmatigheid en walgelijke zelfgenoegzaamheid van onzen tijd.’

En wie u tegenkomt, zóó gewapend, zal zich buigen in eerbied, al is zijn levensbeschouwing volkomen tegengesteld aan de uwe; want hij heeft gestaard in de eerlijke, onafhankelijke ziel van een mensch.

En als dan stormen van spot zullen komen over u en slagregens van verzet en rukwinden van hoon - wat zal het u deren?....

[p. 138]

En als de zwakken komen, u beklagend om uw strijd en u zeggend dat het zooveel gemakkelijker is te leunen dan alleen te staan, en u lokkend toefluisterend dat het leven er zoo aangenaam door wordt, verloopend zonder leed, zonder twijfel, zonder worstelen om waarheid en licht, - - wijs ze af met fier gebaar en beklaag hen omdat ze slaven zijn en niets beteekenen dan n⁰. zooveel te zijn in het leger van gelijkvormigheden.

Benijden mogen ze u, de armen, want een overtuiging is als een sterke boot, die heendraagt over de woeligste wateren.

En zoo - bewaar dan hoog en heilig uw eigen vlekkeloos Zelf en draag het ongedeerd door ‘de middelmatigheid van onzen tijd.’