Tvoyage van Mher Joos van Ghistele

[p. LVIII]

[Tvoyage van Mher Joos van Ghistele]

[p. 1]

(Voorwoord)

(1r)[D]it naervolghende zijn diverssche voyagen, begonst ende anghenomen bij eeneghe edele mannen ende andere,¹ uut causen dat zij vele ghehoort ende ghelesen hadden van diversschen landen van over tzee, als dlandt van beloften, Surien, Egipten de Meerdre ende de Mindre, Arabia Petrosa, Arabia Deserta ende Arabia Felicx, tconincrijc van Aden, ligghende inde Roode Zee, palende jeghens over pape Jans landt, Mesopotanyen, Caldeen, Perssen ende Meeden, van Armenyen de Mindre, vanden Arsipelego² met velen heylanden daer inne ligghende, vele costen van Turkyen ende van Griecken, ende vanden lande van Libyen datmen seyt Barbarien, oec vander vremtheyt ende diversiteyt, zo wel vanden lieden in manieren van levene, zeden, secten, houffeninghen ende gheloeven, als van anderen saken et cetera. So waest dat zij ghemouveert worden de voorseyde landen te visiteerne, ende bij experiencien te siene dat zij ghehoort ende in diverssche boucken ghelesen ende vonden hadden. Ende uute dien dat zij voordere ende breedere inden gheest ende personnelic ghereist hebben, dan ghemeenlic de pilgerims van Jherusalem oft Sente Kathelijnen³ pleghen te treckene oft reysene, ende vele landen, steden ende plecken ghesien die lettel kerstenen van deser zijden der zee pleghen te visiteerne oft siene, van welken te hooren lesene zeere nieuwe ende eene goede tijdcortinghe es, zo hebbe ic, Ambrosius Zeebout, bij goeden middele vanden voorseyden edelen mannen verstaen ende vercreghen tghuend dat zij inden landen van overzee (1v) ghehoort ende bevonden hebben. Twelke ter beden van diversschen edelen mannen ende andere ic in dit jeghenwoordich bouc te gadere ghecoppelt ende ghestelt hebbe, ten solaesse van hemlieden ghenouchte nemende te hooren lesene van vremden saken, landen ende steden, ende oec ter instructie vanden ghonen die in toecommenden tijden inde voorseyde landen zullen willen reysen ende voyagieren; alzo wel waer vooren dat hem elc over tzee reysende naer Levanten behoort te wachtene, als van wat saken een yeghelic van noode ware ende nutsaem hem te voorsiene, ende insghelijcx de diversiteyt vanden heydenen, van haren gheloeve, usancen ende oec vanden onderscheede vanden kerstenen van over tzee. Ende hoe wel gheenen nood en es yet vanden Heleghen Lande ofte van Sente Kathelijnen te scrivene, mids dat daer af vele edeler mannen ende andere ghenouch ghescreven hebben, oocmede al eyst dat zij tallen particulieren plaetsen hier naer ghenoumt, zelve personnelic niet ghesijn hebben, maer dat van andere voyagiers verstaen, nemende den wille voor de daet ende tdeel voor al, nochtans omme haerlieder voornemen, upsedt ende train van haren voyage tachtervolghene zo vooren verclaert staet, zo es mede onder dandere ghescreven tghuent dies zij inde voornoemde heleghe plecken ende andere onder weghen ghehoort, verstaen ende ghesien hebben. Ende omme dat een yeghelic te eer ende te bat zoude moghen vinden dland, stede, plecke oft (2r) sake daer hem af ghelieven zal te hoorene of lezene, zo es dit jeghenwoordich bouc ghedeelt in acht deelen. Waer af deerste deel mencioen maect van wat saken elc over tzee reysende, dats te verstane die verder trecken wille dan te Jherusalem oft t'Sente Kathelijnen, hem behoort te voorsiene; oec voor wat saken elc inde voorseyde landen zijnde onder de heydenen, hem behoort te wachtene; hoe Machomet eerst begonst in famen te commene ende oec wat van zijnder

1 In de bewaard gebleven handschriften staan de namen der reizigers niet genoemd, wel echter in de zestiende-eeuwse boekuitgaven van dit reisverslag. Het zijn: Mher Joos van Ghistele, Mher Joris van Ghistele, Mher Jan van Vaernewijck, Mher Joris Palinc en de kapelaan van Joos van Ghistele, Jan van Quisthout.

2 Egipten de Meerdre ende de Mindre: Opper-Egypte en Neder-Egypte; Arabia Petrosa, Arabia Deserta ende Arabia Felicx: respectievelijk: het schiereiland Sinai en de Arabische (berg)rotsgebieden, de grote zandwoestijn ten zuiden van Palmyra, de vruchtbaarder kustgebieden langs de Perzische Golf. Deze driedeling vindt men ook bij Ptolemaeus, Geographia V e.v., één der bronnen van dit reisverhaal; pape Jans landt: door Van Ghistele, conform de heersende opvatting sinds de 13^e eeuw, geplaatst in het huidige Ethiopië; Caldeen: Chaldea, het zuiden van het huidige Irak; Meeden: Medië, het noordwesten van het tegenwoordige Iran; Armenyen de Mindre: Klein-Armenië op de zuidkust van Turkije, tegenover Cyprus; Arsipelego: de Griekse Archipel.

3 Het befaamde Grieks-orthodoxe klooster in de woestijn van Sinai, dat genoemd is naar de H. Katharina.

[p. 2]

gheboorten, ende insghelijcx eeneghe pointen van zijnder wet, bescreven inden alcoram, oec wat van eeneghen divisien ende tweedrachticheden die inde voorseyde wet es. Item vanden onderscheede ende der diversiteyt des gheloofs der kerstenen van over zee, ende vanden onderscheede der joden die al de weerelt duere ghebreedt zijn. Tweeste deel roert hoe zij quamen te Roome ende te Venegen, ende sceepten van daer naer dland van Slavonien⁴ ende Albanien, ende alzo naer dland van beloften, ende quamen eerst in eene stadt in Surien gheleghen, ghenaemt Baruten, van daer te Jaffa, ende zo te Jherusalem, ende van allen den plecken onder weghe ligghende, oec vanden heleghen plecken binnen ende rontomme Jherusalem; hoe zij schieden deen vanden anderen,⁵ ende bij wat middele men reyst naer Tabor, Nazareth, der Zee Theberiades ende andere plaetsen diemen in desen voorseyden wech duer lijdt, insghelijcx vander ghereetschepen diemen maken moet om te reysen naer Egipten, ende hoe zij van Jherusalem scieden. Tderde deel verclaert hoe men van Gasera (2v) reist duer tdeseert naer Egipten de Meerder ende naer Egipten de Diepe, diemen seyt de Hooghe; hoemen comt int groote deseert, van daer te Alkayeren, te Damiaten, te Allexandrien, vander rivieren van Nilijs, eeneghe pointen vanden souldaen⁶ ende ghenouch de manieren ende gheleghentheden des voorseyts lands. Tvierde deel verclaerst vanden vertreckene uut Egipten naer Arabien ende naer Sente Kathelijnen ende vanden heleghen plecken daer onttrent gheleghen, de gheleghenthede vander Rooder Zee, van Altoer,⁷ Lamecha, vanden conincrijcke van Aden, ende vanden belette datmen heeft, byden welken men niet reysen en mach naer pape Jans landt,⁸ ende vanden weder keerne toot in Allexandrien. Tvijfste deel roert hoe zij meenden van Allexandrien ghetrocken te hebbene naer Baruten in Surien daer zij eerstwaerven ancommen waren, omme van daer te treckene naer Perssen ende Meeden, ende bij wat fortunen zij arriveerden int conincrijcke van Cypers, vander gheleghenthede des voorseyts lands, ende wat plecken zij aldaer visiteerden. Tzeste deel noopt vanden lande van Surien, van Damasco, Alepo, Balebeck, Anthiochen, ende van vele plecken die zij visenteerden ende besochten int voorseyde landt, ooc de gheleghenthede des voorseyts lands al int langhe. Tzevende deel ghewaecht vander ghereetscepen diemen maect omme te reysene naer Perssen ende Meeden, meenende aldaer te treckene naer pape Jans landt, oec vander rivieren van Heufrates ende van Tigris, van Huur Caldeorum, Tauris⁹ ende andere vermaerde plecken inde voorseyde landen gheleghen, ende de gheheele situacie des voorseyts lands. (3r) Item dat achste ende leste deel verclaert vanden weder keerne toot Trypoly, eene stede in Surien gheleghen, meenende van daer naer Constantinopolen ghereyst te hebbene, ende bij wat middele dadt zo niet en ghebuerde, vanden Aersipelego oft Zee Egeo, van Candien, van Modom,¹⁰ van Courffou, ende hoe men daer zomwijlen bevracht die wille up de galleyen van Barbarien, ende besochten een groot deel in Barbarien ende hoemen comt te Genuwa ende van daer te Venegen ende hoe zij van Venegen schieden weder naer huus, daer zij uut ghereist waren.

4 Blijkbaar zijn Bosnië, Herzegowina en Montenegro bedoeld; cf. uitspraken dienaangaande in Tvoyage II, 2, 3 en 5. Het eigenlijke Slavonïe ligt in de noordelijke Balkan, tussen de rivieren Drava en Sava.

5 Na hun verblijf in Palestina keerden de overige leden van het reisgezelschap naar huis terug, maar Joos van Ghistele wilde nog verder reizen. Ook zijn kapelaan Jan van Quisthout bleef in het Midden-Oosten achter zie Tvoyage II, 36 en aant. II, 321.

6 Gasera: Gaza. Egipten de Diepe, diemen seijt de Hooghe: het binnnenland van Opper-Egypte; souldaen: de sultan, heerser over het rijk der mammelukken.

7 De havenstad El Toer aan de zuidwestkust van Sinai.

8 Zie Tvoyage IV, 13.

9 Huur Caldeorum: Ur in Chaldea. Zie evenwel aant. VII, 18; Tauris: Tâbriz in Noord-Perzië.

10 Candien: Kreta; Modom: de plaats Methoni op de westelijke landtong van de Peloponnesos.