Tvoyage van Mher Joos van Ghistele

(VII, 3)

[D]us rustende dien nacht in Hur Caldeorum, wart hemlieden gheseit van diversschen plaetsen daer omtrent ligghende, waer af zij eeneghe versochten ende andere niet. Es te wetene dat noortoost waert van daer eene schoone stede plocht te stane, gheheeten Edisse, de welke Boudewijn van Bullion met fortsen wan up de heydenen, ende insghelijcx al tland daer omtrent, zeere vermeerderende tkerstin gheloove, vander welker hij een graefscip maecte ende deedse namen Rohaes.²¹ Ter welker steden hier voortijts een coninc plach te woonene, Abagarus ghenaemt, zeere lazarus ende besiect wesende, inden zelven tijden dat Onse Heere up eerderike meinsschelicke figuere an ghenomen hadde, de welke screef an Onsen Heere, Hem zeere biddende te willen (317v) bij hem commen ende hem ghenesen, juguerende dat Hij warachtich God was, Hem voort beteeckenende hoe hij wel verstaen hadde van zijnen grooten teeckenen ende gheweercken, waer omme Hij zeere benijdt ende gheaedt was vanden zommeghen, souckende alle manieren omme Hem te dooden, Hem vermanende van daer te willen scheeden ende bij hem commen, Hij en zoude zijns goeds gheen ghebrec hebben. De bode bij Onsen Heere commende, andwoordde: ‘Ic en mach niet commen, maer draecht uwen heere desen brief’, den welken inhilt dat Hij naer zijne doot bij hem senden zoude twee van zijnen appostelen, te wetene Sente Symon ende Sente Judas, die hem ghenesen zouden ter siele ende ten live, zo daer af breeder staet in hare le-

21 Rohâ is de Arabische naam van Edessa.

[p. 326]

gende.²² Item desen zelven brief die Onse Heere den coninc sant, wart naerderhand in grooter weerdicheit bewaert, ende was van zulcker cracht, dat zo wanneer eeneghe vianden der stede ghenaecten, men dede een jonc kindekin up de poorten of mueren gaen, den zelven brief den vianden tooghende, ende ter stont dien ghesien, keerden ende schieden van daer, latende de stede onghemoeyt ende onghemolesteert.²³ Item men seit ooc voor warachtich dat langhen meneghen tijt naer dat de coninc Abagarus kersten worden was, gheene heydenen noch jooden woonen en mochten ter zelver steden, zij en worden grootelicx van Gode gheplaecht, maer nu ter tijt mids den sonden regnerende onder tvolc, Ons Lieve Heere God heeft die stede ooc gheplaeght (318r) zo dat zij vanden heydenen ghewonnen ende ghedestrueert es.²⁴ Item omtrent een huere gaens van Hur Caldeorum staet eenen water put, daermen van lazerien ende van besiectheden gheneest, die cracht hebbende zomen daer seit ter causen vander lettre ende brieve bij Onsen Heere den coninc Abagarus ghesonden, te wetene dat als de voorseyde coninc zijnen bode an Onsen Heere ghesonden hadde, ende andwoorde bringhende bij eenen brieve, de zelve bode commende ter plaetsen daer nu af gheroert es, sach van verren commen themwaerts vele volcx van wapenen; vreesende of zij hem hadden moghen pillieren, rooven ende zijne lettere ende brief nemen, warpene in eenen diepen drooghen put daer bij hem wesende, zoore daer als noch vele te lande es; tvoorseyde volc van orloghen leden zijnde, keerde weder ten putte zijne lettere daer uut nemende, ende zo voort reysende toot zijnen heere, hem de lettere presenterende zo voorseit es, ende corts daer naer zomen daer seit wart den zelven put met scoonen watere, twelcke zulcke cracht heeft als voorseyt es, datmen heden sdaeghs menichfuldichlic daer sien mach an diverssche meinsschen, van verren landen daer commende om boete.²⁵ Item desen put es diepe tooten watere omtrent tien vademen, ende van watere onttrent twee, niet zo wijt noch breet men zouder wel over scrijden, zo datter over beede zijden voetelinghen inne ghemaect staen van boven toot ant water, daermen wel mede neder zoude dalen die wilde met eender coorden, maer omme dadtter binnen beneden zo cout es, zo comter lettel yement in, nemaer buuten staet eenen grooten bac met eenen gate daer (318v) eenen tap in staet, inden welcken men twater pudt, zoo hooghe datter een meinssche wel onder staen ende zitten mach. Dien uut treckende, mach hem elc wasschen ende baden zo hij wille ende alzo dicwilt alst hem ghelieft, naer zekere ordonnancie daer toe dienende, ende es tselve water zeere goet ende zoete om drijncken. Item men bevindt inde boucken ende legende van Sente Eusebius, dat als de kerstene Edissen, nu ghenoumt Rohaes, ghewonnen hadden ende men begonste te weerckene ande oude keercken ende casteelen, datmen daer noch vant teender plecken in eenen ouden muer in een secreet den zelven brief die Onse Heere sant Abagarus noch al gans ende gave zijnde.²⁶ Item niet verre vanden voorseyden putte es een beerghelkin, up dwelke men zeyde dat te woonen plochte deerste tyrant die noynt in eerderijcke rengneerde, gheheeten Nemroth, de welke dede maken den torre van Babilonien, meenende daer up te vliene hadde noch eens de diluvie ghecommen, ghelijc dat Nicolaus de Lira verclaert up de x^e ende xii^e capitelen vanden boucke van Genesis, ende ooc up deerste capitele vanden eersten boucke van Paralipomenum.²⁷ Item eeneghe zegghen dat de voorseyde stede

22 Bij Eusebius, Hist. Eccl., I, 13 staat de legende van de briefwisseling tussen koning Abgarus en Jesus Christus uitgebreid verhaald; beider brieven zijn er in extenso weergegeven. Ook cap. 157 van Leg. Aurea handelt over dit onderwerp.

23 Deze bijzonderheid kan men lezen in Leg. Aurea, cap. 5.

24 Leg. Aurea, cap. 5 en 157.

25 Dit verhaal over de geneeskrachtige put staat niet bij Eusebius, Hist. Eccl. en evenmin in Leg. Aurea. Wel wordt het meegedeeld in een variant van deze legende, genoteerd door Thévenot, Voyage du Levant.

26 Het terugvinden van Jesus' brief door de kruisvaarders staat in Leg. Aurea niet vermeld en uiteraard evenmin bij Eusebius. Ook elders heb ik het verhaal niet terug kunnen vinden. Is het soms een eigen notitie van Van Ghistele geweest, door Zeebout opgesierd met een fictieve, anachronistische bronvermelding?

27 Nl. in diens glossen op Gen. 10:8 en op I Paral. 1:10. Ook in de additio I op Gen. 12 komt de vuuraanbidder en tyran Nemrod nog tweemaal ter sprake i.v.m. de door Nicolaus van Lyra afgewezen identificatie van de namen Haran en Aram (Harrân).

[p. 327]

plocht in ouden tijden te heetene Arch of Rages, maer es nu Rase ghenaemt bijden heydenen.²⁸

28 De naam Arach bij bv. Nicolaus van Lyra in zijn glosse op Gen. 10:10: ‘arach, hec postea vocata est edissa’, en Isidorus, XV, 1, 13: ‘Edessam (...) condidit Nemroth (...) quae ante Arach cognominata est’. De naam Rages bij bv. Tobias 5:14, in Leg. Aurea, cap. 5 en bij Ludolf van Suchem, cap. 34. De naam Rase vindt men terug in Tvoyage VII, 1: ‘tgraefscip van Roes’.