Het daget uyt den oosten

(1976)–G.A. Bredero– rechtenstatus

Regelnummers proza verbergen

[pagina 185]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Vyfde bedryf.
Eerste uytkomst. Margriet en de Heremyt. margriet Margrieta helpt u self, met stael, met vier, of koordt.Ga naar voetnoot1514 heremyt 1515[regelnummer] Het harseloose hooft brenght niet dan sotheyt voort: 't Is sonde o mijn kindt! soo goddeloos te spreecken. margriet Wech dwaelgeest loopt van hier, loopt voor den Duyvel preken,Ga naar voetnoot1517 Of voor de geene die u leeringh garen hoort: En laet mijn moetwil toe mijn voor genomen moort.Ga naar voetnoot1519 heremyt 1520[regelnummer] Dochter bedaert u hout.Ga naar voetnoot1520 margriet Och moet ick dit gedogen?
[pagina 186]
heremyt Och! Maeghdeken neemt God, en sijn gebodt, voor oogen. margriet War wil de swermer doch?Ga naar voetnoot1522 heremyt Besadicht u mijn kindt. Bedenckt de grusaemheyt van 't geen dat ghy begint, Een grouwel ist voor Godt syn selven te vermoorden, 1525[regelnummer] Beledicht u mijn kindt te luysteren na mijn woorden.Ga naar voetnoot1525 margriet Landlooper laet my los, moort! brandt! kracht en gewelt.Ga naar voetnoot1526 heremyt O God! hoe is dit mensch verbystert en ontstelt.Ga naar voetnoot1527 margriet Ach Vader! heremyt Hoe ist lief? margriet Och! ick ben soo misselijck.Ga naar voetnoot1528
[pagina 187]
heremyt Ist ernst, of ist spel? margriet 't Is ernst ja gewisselijck. 1530[regelnummer] Mijn adem gaet soo kort ay mijn benaude borst, Mijn ziel jaeght in mijn lijf: helaes! ick stick van dorst. heremyt Ter goeder tijt hebb' ick dit flesjen mee ghenomen, Hout daer en laeft u hart wel moet het u bekomen.Ga naar voetnoot1533 margriet Och! waerom hebdy my het sterven doch belet? heremyt 1535[regelnummer] Dees raserny mijn ziel doch uyt u sinnen set,Ga naar voetnoot1535 't En voeght geen karsten mensch, noch niemant van de menschen,Ga naar voetnoot1536 Sijn self te dooden, neen 't, noch om de doodt te wenschen. Een Vroome Soldenier syn Vaendel niet verlaet,Ga naar voetnoot1538 Alst op een treffen krap, of kampelijcken staat,Ga naar voetnoot1539 1540[regelnummer] Geen onweer, geen gevaer, geen wederwaerdicheydenGa naar voetnoot1540 En kan syn strijdtbaer hart van syn spits-broeders scheyden:Ga naar voetnoot1541 Maer als hy heeft syn Heer in slacht en tocht voldient,Ga naar voetnoot1542
[pagina 188]
So wert hem eerst sijn loon en vry bescheyt verlient.Ga naar voetnoot1543 Ga naar margenoot+Wy dienen oock om soldt, wij Christelijcke knechten;Ga naar voetnoot1544 1545[regelnummer] Wy moeten vleesch en bloedt, oock mannelijck bevechten. En dragen met gedult de stormen van de spoet,Ga naar voetnoot1546 Tot dat de grootste Vorst ons lyden eens versoet, Ons lijden eens versoet met heerelijck vergelden,Ga naar voetnoot1548 Ons voerend' in de rust der geestelijcke Helden. 1550[regelnummer] Ach! strijdt dan ridderlijck, u innerlijcke strijdt Vertrout den trouwe Godt, die 't alles door den tijdt Ten besten voegen sal, Fy u der grover schanden,Ga naar voetnoot1552 Dat ghy met menschen bloedt besoed'len wilt u handen; Met menschen niet alleen maer met u eyghen bloedt;Ga naar voetnoot1554 1555[regelnummer] Hoe komt soo wilde wil in 't Maeghdelijck gemoet? De handen sijn de mensch van Gode niet gegeven Tot Moorders, of tot Beuls, laes! van dit kleyne leven. Maer tot voorstanders van ons huysgesin en lijf,Ga naar voetnoot1558 En tot gheswind behulp, van kunst en tijt-verdrijf. 1560[regelnummer] De beesten zijn vermenscht, verbeest soo sijn de lieden, Die jagen na het geen de dieren angstich vlieden, Elck schepsel vreest sijn endt: alleen Godts evenbeeldtGa naar voetnoot1562 Bloed-dorstich na sijn doodt sijn tijdt en leven steelt. Tyrannen van u ziel, ghy dieven van u daghen, 1565[regelnummer] Wat onschult wilt ghy voor den hoogsten rechter dragen?Ga naar voetnoot1565 Ghy schenders van u heyl, en sydy niet bevreest Dijn eygen vonnis laas! mee brengend' in u geest? Als u de Prins des lichts, den vorst des levens prijs'lijck,Ga naar voetnoot1568
[pagina 189]
U doemden in de put der dieper hellen yslijck,Ga naar voetnoot1569 1570[regelnummer] Als huys-brekers en guyts van sijn Tempel of kerck,Ga naar voetnoot1570 Dat's van u eygen hart de ware Gods hand-werck.Ga naar voetnoot1571 Margriet neemt de dooden in haer arm, kust, stroockt en wrijft hem 't bloet af.Ga naar voetnoot- margriet Helaes! mijn lieve helft die leyt hier doodt gesteecken. Ach! soete ware mond, ach! mond'lijn kondy spreecken,Ga naar voetnoot1573 Ach! hert waert ghy gesont! waerom is mijn gesichtGa naar voetnoot1574 1575[regelnummer] Niet teenemael berooft van het ghewenste licht?Ga naar voetnoot1575 Of waerom mach men niet de droefste van de Vrouwen Nu weder in haer fleur en frissicheyt aenschouwen? O Hemel wat een smart! mocht ick hem weder sien, Ick wou tot Romen toe gaen kruypen op mijn knien. heremyt 1580[regelnummer] Dit is 't gemeen gebruyck van alle sotte menschen,Ga naar voetnoot1580 Dat sy 't geen niet en kan (of haer verderven) wenschen.Ga naar voetnoot1581 Al haddy schoon u lief, met al 't gunt dat je siet,Ga naar voetnoot1582 Met al 't gunt dat ghy wenst, 't is sonder Godt al niet:Ga naar voetnoot1583 Godt is het hoogste goet, dat een is ons van nooden,Ga naar voetnoot1584 1585[regelnummer] Soeckt dat by Christum selfs, en niet hier by de dooden,Ga naar voetnoot1585 Al waerdy haveloos hier in dit aerdtsche dal,Ga naar voetnoot1586
[pagina 190]
En hebdy Godt in 't hert soo hebdy 't waerlijck al.Ga naar voetnoot1587 Voorts volgdy u Natuur, ghy sult u licht genoegen;Ga naar voetnoot1588 Ga naar margenoot+Maer leefdy na u waen, ghy blijft in staedich vroegen.Ga naar voetnoot1589 1590[regelnummer] Want waen wert niet versaet, soo haest sy 't een ontfangt,Ga naar voetnoot1590 Soo gluurt haer gierich oogh na 't geen sy meer verlangt:Ga naar voetnoot1591 De wyse mensch alleen is los van hoop en vreese,Ga naar voetnoot1592 Dewijl hy niet en weet der saecken endtlijck wesen,Ga naar voetnoot1593 Soo vreest hy niet voor 't quaet, noch hoopt oock niet na 't goet,Ga naar voetnoot1594 1595[regelnummer] Dan achtet al voor best wat dat sijn Schepper doet;Ga naar voetnoot1595 Die 't beter als hy selfs tot sijnen heyl kan dieden,Ga naar voetnoot1596 Dies lijdt hy met verdrach, dat Godes wil geschiede.Ga naar voetnoot1597 Want Godt is wonderlijck, oock heylich, zalich, vroet, En na des meesters kunst het werck oock aerden moet;Ga naar voetnoot1599 1600[regelnummer] Die nu met aerdts vernuft Gods wil hier wil grondeeren,Ga naar voetnoot1600 Vertrouwt zijn dom verstant, meer als den Heer der Heeren. Soo doet ghy dochterken, die nu dus seer beklaeghtGa naar voetnoot1602 Dees ontydighe doodt, die mooglijck Godt behaeght, Indien u noch u lief in 't leven mocht gebeuren,Ga naar voetnoot1604 1605[regelnummer] Ghy mochtet of in 't graf, of eeuwelijck betreuren.Ga naar voetnoot1605 Ten is niet alles quaet, dat quaet scheen in de schijn,Ga naar voetnoot1606 Bevindt den menschen vaeck hem salighste te sijn,Ga naar voetnoot1607 Men moet met lijdtsaemheydt Gods noot schickingh gedoogen,Ga naar voetnoot1608
[pagina 191]
Wardeert Gods gaven niet met sterffelijcke oogen,Ga naar voetnoot1609 1610[regelnummer] Die misslach waer te groot, dat doen stick-ziende lien,Ga naar voetnoot1610 Die alderley geval, alleen van buyten sien,Ga naar voetnoot1611 Dan ghy sult na mijn raet met u ghesicht door-dringen,Ga naar voetnoot1612 Tot selver in het hert en ingewant der dingen.Ga naar voetnoot1613
Tweede vertoon. Margariet, Kluysenaer. margriet Helaes! 't is tijdt dat ick mijn lijck ter grave sleep. heremyt 1615[regelnummer] Mijn kindt doet tegens 't recht der kercken geen misgreep. margriet Ach! Vader mach ick dan dees dooden niet begraven? heremyt Hadd' hy sijn Olysel ick helpet u handt-haven.Ga naar voetnoot1617 margriet Is dan de laetste dienst een ongerechtich werck?Ga naar voetnoot1618
[pagina 192]
heremyt Die sonder biecht hier sterft misdoe de heyl'ge Kerck.Ga naar voetnoot1619 margriet 1620[regelnummer] Maer desen is vermoort, geslagen, en geschonden.Ga naar voetnoot1620 heremyt Kijnt hy is even wel ghesnevelt in sijn sonden;Ga naar voetnoot1621 In 't Perijckel van zijn ziel. margriet Het lichaem hoort de aerdt. heremyt Ja d'ongewyde: maer! de and're ist on-waert,Ga naar voetnoot1623 Volgens de wille keur van 't hooge Hof van Romen.Ga naar voetnoot1624 margriet 1625[regelnummer] Teghens de geen die selfs sijn leven heeft benomen;Ga naar voetnoot1625 Niet op de geener die sijn leven nooslijck endt.Ga naar voetnoot1626 heremyt Het is dan soo het is, 't is sonder sacrament.
[pagina 193]
margriet Helaes! wat gaet my aen? men wil het puyck der mannenGa naar voetnoot1628 Niet uyt sijns Vader tomb' maer uyt de aerde bannen. heremyt 1630[regelnummer] Die hier soo reuckeloos gelijck een ketter sterft,Ga naar voetnoot1630 't Is reden dat hy mee, een ketters kans verwerft;Ga naar voetnoot1631 Ga naar margenoot+En was hy op den Turck voor 't Christenrijck gevaren,Ga naar voetnoot1632 Soo was hy in 't ghetal der vromer Martelaren, Diens selschap mist hy nu in 't strenge Vagevier, 1635[regelnummer] En 't levend-loose lijf die sal 't oock derven hier.Ga naar voetnoot1635 margriet Wel isser dan geen raedt om hem in 't graf te krijgen:Ga naar voetnoot1636 Souwt lichaem schand geschien, O Vader wildy swijgen, Dat ick 't ter aerden stop? ick maeck u rijck van goet. heremyt Dat acht ick niet een sier, ick ben rijck van gemoet.Ga naar voetnoot1639 margriet 1640[regelnummer] Ick sal 't Klooster 's Jaers een tonne gouts bespreken,Ga naar voetnoot1640 Op dat men voor mijn lief, veel keersen mach opsteken: Ick sal 's Jaers bevaerd doen de lieve Vrouw van Hal,Ga naar voetnoot1642
[pagina 194]
Van Scherpenheuvel oock, ten Bosch, en over al. Ick sal my tweemael sweecks van eten gaen onthouwen, 1645[regelnummer] Ick sal gaen kloppen meed', en nimmer Echt'lijck trouwen.Ga naar voetnoot1645 Ick sal Maria steets gaen bidden voor sijn siel. heremyt 't Waer jammer dat ick u u wenschen noch onthiel,Ga naar voetnoot1647 Ten aensien van het goet dat hier door d'arme lieden,Ga naar voetnoot1648 Insonderheydt de kerck van u noch mocht geschieden. 1650[regelnummer] Des geef ick u verlof, begraeft hem waer ghy wilt,Ga naar voetnoot1650 Dochterken! siet wel toe dat ghy u niet vertilt: Ick sal ter wijle uyt de oude Vaders boecken,Ga naar voetnoot1652 Eenige lessen sien, en goede spreucken soecken. Hier begraeft sy haer doode Vryer, maer soo daer gheen klockenGa naar voetnoot- en syn gheweest, soo is wel te vermoeden dat het droeve handtgheslach in stede van luyen is gheweest.Ga naar voetnoot- De Vigilie wordt achter 't Tooneel ghesonghen.Ga naar voetnoot- Op de wyse vande 116. Psalm. My hebben omvaen de suchten des doodts,Ga naar voetnoot1654 1655[regelnummer] Ick was beladen met anghsten der Hellen: Kom laet ons in den Heer ons vreuchde stellen;
[pagina 195]
Of ons Heyl-gever ons syn aenschyn boot.Ga naar voetnoot1657 Laet ons met Psalmen en lofsangen hem Zijn lof en prijs volhertelijcke singhen: 1660[regelnummer] My hebben gaen de doodts suchten om-ringen,Ga naar voetnoot1660 En des Hels droeve leer heeft my in klem.Ga naar voetnoot1661 Want Godt is een groot Koninck, en groot Heer,Ga naar voetnoot1662 Op al de geen die daer Goddelijck leven:Ga naar voetnoot1663 Want noyt en heeft de Heer zijn Volck verdreven; 1665[regelnummer] Zijn handen zijn door al de werrelt veer.Ga naar voetnoot1665 Sijn oogen sien der Berghen hooghe kruyn, De droeve Helsche leer heeft my omvangen, Hy maeckt het Meyr en hare snelle gangen;Ga naar voetnoot1668 Oock 't drooge landt en des strands hooge duyn.Ga naar voetnoot1669 1670[regelnummer] Ga naar margenoot+Kom laet ons voor hem knielend' vallen neer,Ga naar voetnoot1670 En die ons gemaeckt heeft prysen en loven; Hy is ons Heer en onse Godt hier boven,Ga naar voetnoot1672 Wy zijn syn Volck en soete schaepjens teer. My hebben omringht de suchten des doodt, 1675[regelnummer] En des hels droeve leer heeft my omvangen: Soo ghy syn woordt en stemme hebt ontfangen,Ga naar voetnoot1676 U herte niet verhart maer hoort in noot.Ga naar voetnoot1677
[pagina 196]
U Vad'ren eer bekoorden my in 't wout,Ga naar voetnoot1678 Daer sy nochtans mijn arm en wond'ren sagen:Ga naar voetnoot1679 1680[regelnummer] De droeve leer der Hellen moet ick dragen, Veertich jaer heeft myn aenschijn hun bedouwt.Ga naar voetnoot1681 Sy waren heel in haer dwalingh verhart,Ga naar voetnoot1682 Dies swoer ick hun dat sy niet soude rusten:Ga naar voetnoot1683 De droeve helsche leer beneemt myn lusten,Ga naar voetnoot1684 1685[regelnummer] Daer by de suchten des doodts doen my smart. Heer begift dit lijck met d'eeuwige rust, En dat u eeuwich licht, het eeuwich lichte:Ga naar voetnoot1687 De suchten van de doodt my omringht stichten,Ga naar voetnoot1688 De droeve helsche leer mijn lusten blust.
Derde uytkomst. rey van nonnen. 1690[regelnummer] Wat is de glory en der menschen roem? Wat is het pocchen op dit nietigh leven, ‘Hoe trots, hoe groots, hoe hemel-hoogh verheven?Ga naar voetnoot1692 ‘Och 't is niet anders als een schoone bloem. ‘De schoone bloem, och! die verwelcket haest,Ga naar voetnoot1694 1695[regelnummer] ‘Om 't minste dingh laet sy het knopjen hangen:
[pagina 197]
‘'t Sy hagel-buy, of regen haer komt prangen,Ga naar voetnoot1696 ‘Of dat de wint daer eensjens styf op blaest.Ga naar voetnoot1697 ‘Sy valt ter neer en wordt weder tot niet, ‘Dan smelt in 't slijck haer dier geschatte waerde,Ga naar voetnoot1699 1700[regelnummer] ‘Sy was, en quam, en wert oock weder aerde, ‘Soo ist oock met de mensch die 't wel besiet.Ga naar voetnoot1701 ‘Het lustich lyf wel op syn dreef en schick,Ga naar voetnoot1702 ‘Ghesont van vleysch, en flucks van rapsche krachten;Ga naar voetnoot1703 ‘Geswindt van geest en hoog siende gedachten, 1705[regelnummer] ‘Och dat versterft in eenen oogenblick. ‘Niemant vertrouwt sigs dan niet op syn jeught,Ga naar voetnoot1706 ‘Op groote kracht, op schoont', of diergelijcken, ‘De tijdt en doodt doen alle sterckte wijcken: ‘Doch dese twee die swichten voor de deught. 1710[regelnummer] ‘De hoverdy of de verwaentheyt groot, ‘Die is den mensch soo krachtich ingedreven; Ga naar margenoot+‘Soo dat hy haer niet kan noch wil begeven,Ga naar voetnoot1712 ‘Ia selfs noch in, noch voor, noch na syn doodt. ‘Vermits men 't lijck of het stinckende raem,Ga naar voetnoot1714 1715[regelnummer] ‘Met balsem sprenght wel kost'lijck en behendich;Ga naar voetnoot1715 ‘En 't wordt gheçiert soo heerlijck, soo uytwendich,Ga naar voetnoot1716 ‘Dat ick mijn selfs schier te verhalen schaem.Ga naar voetnoot1717 ‘De loode kist die werdt ghegroeft verweent,Ga naar voetnoot1718 ‘Ter groef ghebrocht, met standarts en met staven,Ga naar voetnoot1719 1720[regelnummer] ‘Met schilden out van Koninghen en Graven:Ga naar voetnoot1720
[pagina 198]
‘En met een sleep van Adel en Gemeent.Ga naar voetnoot1721 ‘De statie wert met hooghmoet en met pracht ‘Cierlijck voltoyt, als men om hoogh doet planten,Ga naar voetnoot1723 ‘Syn' wapen-rock, syn rustingh, helm en wanten, 1725[regelnummer] ‘En 't Marmor-beeldt by zijn vergult geslacht.Ga naar voetnoot1725 ‘Ach! groot ghebreck voor geen misbruyck gekent,Ga naar voetnoot1726 ‘O prael onnut voor de nakomelingen, ‘O ydelheydt, ô licht vervalb're dingen,Ga naar voetnoot1728 ‘O sotte pracht hoe haest loopt ghy ten endt. 1730[regelnummer] ‘Maer Roemer leyt gantsch slecht en recht in 't graf,Ga naar voetnoot1730 ‘En niet gevoert met kruycen noch met vaenen,Ga naar voetnoot1731 ‘Noch Priesters dienst, maer met een vloet van traenen, ‘Die 't droevigh hart door d'oogen overgaf.Ga naar voetnoot1733
Vierde uytkomst. rey van jufferen. Helaes! ick heb verlooren, de Vorst van mijn gemoet,Ga naar voetnoot1734 1735[regelnummer] Een Ridder hoog gebooren, van klaren Prinslijk bloet,Ga naar voetnoot1735 Dus mach ick syn verscheyen, wel beschreyen.Ga naar voetnoot1736 Nu sal ick niet meer hooren, dat lieffelijck geluyt, Dat my de ziel ten ooren, soo soetjens troonden uyt,Ga naar voetnoot1738 Met aertich minlijck spreecken, en schoon smeecken.Ga naar voetnoot1739
[pagina 199]
1740[regelnummer] De spiegel sal verdwijnen, daer ick myn aengesicht Soo helder sach in schijnen, ô lief en vriend'lijck lichtGa naar voetnoot1741 U luyster en u brallen, sal vervallen.Ga naar voetnoot1742 U wel gedane wangen, van my soo vaeck gekust,Ga naar voetnoot1743 Met hertelijck verlangen, en sonderlinge lust;Ga naar voetnoot1744 1745[regelnummer] Die sullen wormen, slangen, nu ontfanghen.Ga naar voetnoot1745 En met een smaeck op eeten, u tongh en kiesche mondt,Ga naar voetnoot1746 Die in de leckere beeten, een lieve wellust vondt,Ga naar voetnoot1747 Die sullen sy met behagen, knauwen, knagen. De neus daer ghy te vooren, me roock u spijs en dranck, 1750[regelnummer] Die weet nu van geen smooren, noch sticken van de stanck,Ga naar voetnoot1750 Sy sal nu inder kuylen, gantsch vervuylen.Ga naar voetnoot1751 Ghy syt sonder ghevoelen, van lichaem en van hert, Ach kond' ick soo verkoelen mijn ongemeene smert, Soo soud ick nu niet weenen, noch niet steenen. 1755[regelnummer] Ga naar margenoot+Nu wil ick my gaan begeven, in een kleyn kloosterkijn, En eynden daer myn leven, en heymelijcke pijn, En sal u doodt beklagen, al myn dagen. Doch ick sal u doen bouwen, hier op dit graf een huys, Daer ick my met vertrouwen, in eenicheydt myn kruys,Ga naar voetnoot1759 1760[regelnummer] En myn rampsalich vryen, mach belyen.Ga naar voetnoot1760 Nu moet ick my gaen ylen, en decken myn aenschijn, En dragen de swarte wylen, ter eeren de liefste mijn,Ga naar voetnoot1762 Ick sal hem noch vereeren, met rouw-kleeren.Ga naar voetnoot1763

[pagina 200]
Vyfde deel. De Heeren uyt de Venster, de Secretaris leest af, wie den dood-slagerGa naar voetnoot- gevonden heeft, dat die so veel sal hebben van aenbrengen. Heeren, secretaris, Mieuwes, en Ian tyng, een hoop stommenGa naar voetnoot-, Rey van Nonnen ende van Jufferen. (1)Alsoo mijn E.E. Heeren van de gherechte deser stede ende Hof 's-Graven-Ga naar voetnoot(1)(2)haghen, verstaen hebbende soo door klachte van de na bestaende Bloetver-Ga naar voetnoot(2)(3)wanten, als door andere aenbrenginghe, de leelijcke Moort begaen aen de (4) persoon van de E. Ioncker en Ridder Roemer Heer van Nootdorp. Ende menGa naar voetnoot(4) (5) niet seeckers en weet wie sulcken boosen feyt soude ghedaen hebben, ende het (6) selve in een wel ghepoliceerde plaetse anderen tot exempel niet geleden enGa naar voetnoot(6) (7) kan worden. soo ist, Dat mijn E. voornoemde Heeren, hebben gheordon-Ga naar voetnoot(7)(8)neert ende goet ghevonden te stellen op de Moorder, of Manslachter sijn lijf,Ga naar voetnoot(8) (9) de somme van dry hondert Carolus guldens, voor de geene te ghenieten dieGa naar voetnoot(9) (10) hem weet te bekomen of aen te brenghen, beloovende daer en boven deGa naar voetnoot(10) (11) voorsz. Heeren, den aenbrenghers naem of persoon niet te melden. Verbieden-(12)de wel expresselijck aen yder Borgher, ingeseten, of vreemdelingh, de voor-(13)gheseyde Moorder te verberghen, of Huys-vestingh te geven, 't sy in schuren, (14) hoyberghen, schuyten of anders 't sy onder wat pretexst het soude moghenGa naar voetnoot(14) (15) wesen, op peene van ses hondert Carolus guldens. Aldus ghearresteert by deGa naar voetnoot(15)
[pagina 201]
(16)Raden deser plaetse voorgeroert. actum den 15 November Presentibus mijnGa naar voetnoot(16) (17)Heer de Schout ende al de Schepenen. Al die dit hebben gehoort die voldoen haer plicht, d'een seyt het d'ander voort. Velden. jan tijngh Mieuwes wat is hier nieuws? wat sal hier te doen wesen? mieuwes 1765[regelnummer] O goeden dagh Jan tijngh! hier is wat of eleesen.Ga naar voetnoot1765 jan tijngh Van wie, van wat, van waer? geeft men doch wat bescheyt mieuwes Maer daer isser te nacht by 't Hof een neer eleyt.Ga naar voetnoot1767 jan tijngh Hoe na een drayer? Ha! jy hebt jouw ouwe streecken.Ga naar voetnoot1768 Ga naar margenoot+ mieuwes Neen deghelijcke deegh, daer isser een deur-steecken.Ga naar voetnoot1769 jan tijngh 1770[regelnummer] Wel dat gheloof ick wel, wast een Man of een Meyt?
[pagina 202]
mieuwes Hoe staet de vent? het is altijt geen malligheydt.Ga naar voetnoot1771 jan tijngh Wel wat bescheyt is dat machmer geen neer leggen?Ga naar voetnoot1772 De groote luy doen 't wel. mieuwes Ick wil je niet meer seggen, Wat dese malle geck. Nou segh ick laet me gaen! jan tijngh 1775[regelnummer] Maer wat binje een Man keunje geen jock verstaen?Ga naar voetnoot1775 mieuwes Nou 't is langh genoegh, foey wat souwme soo staen mallen. jan tijngh Wat schaet dat? als wy weer van niemant quaat en kallen. mieuwes Het is met jouw van 't mal 't het niet een beet om 't lijf.Ga naar voetnoot1778 jan tijngh Wel wie isser dan neer eleyt, een Weeuw of een Wijf.Ga naar voetnoot1779
[pagina 203]
mieuwes 1780[regelnummer] Hoe brist my deuse knecht? ick mach 't niet langher hooren.Ga naar voetnoot1780 jan tijngh Hoeje wilt veugeltje, machje niet stopt u ooren;Ga naar voetnoot1781 O neen ick ken jouw wel mijn schootige maet,Ga naar voetnoot1782 Al neemjet nou soo nauw dat ick soetsapigh praet:Ga naar voetnoot1783 Ick hebb' den dagh ghesien jy spraeckt wel and're dingen,Ga naar voetnoot1784 1785[regelnummer] So slordich, en soo grof dat sy my teughen stinghen.Ga naar voetnoot1785 mieuwes En ick sey niet een beet, maeckme begut niet quaet,Ga naar voetnoot1786 Of ick seghje wel goet koop, waer dattet my op staet.Ga naar voetnoot1787 jan tijngh O lieve man jy keunt my doch geen eer op spreecken.Ga naar voetnoot1788 mieuwes O maetjen sonder dat, dan trouwen vol gebreecken.Ga naar voetnoot1789 jan tijngh 1790[regelnummer] Of mient ghy mijn Lansert, dat niemandt jouw en kent?Ga naar voetnoot1790 Men weet wel dat jy Mieuwes de spot veugel bent:
[pagina 204]
Die by de huysen gaet, en larijt by de buren;Ga naar voetnoot1792 En helpt de dienst Meysjens ofnemen, en drooghschuren:Ga naar voetnoot1793 Als Miester en als Vrouw maer iewers syn te gast?Ga naar voetnoot1794 1795[regelnummer] Staet ghy dan niet en vraeght of sy alliene wast,Ga naar voetnoot1795 Om de hoe veelde weeck, en hoe veel mande klieren,Ga naar voetnoot1796 Of sy de koocken en kelder al wel stoffierenGa naar voetnoot1797 Met botter, kaes, en broodt, met ry botjes en met visch,Ga naar voetnoot1798 Met raf en reeckelingh. Wat huys-raet datter is?Ga naar voetnoot1799 1800[regelnummer] Hoe veel silver-werck, en hoe veul tinne betielen?Ga naar voetnoot1800 Of't Heerschip wel betaelt. Wat sy om Godts wil dielen,Ga naar voetnoot1801 Wat dat de Juffrouw draeght, een vlieger of een jack,Ga naar voetnoot1802 Of de Dochters goet zijn, en de Soons wilt of mack. Wat vryers datter meest om een soet praetjen komen? 1805[regelnummer] Wie datter wert ghewilt, en wie niet aengenomen?Ga naar voetnoot1805 En als ghy dit volckje dan soo hebt uyt ehoort, Dan seght ghy 't geen verkens maer alle menschen voort.Ga naar voetnoot1807 mieuwes Ja wel mijn groote maet hadd' ghy dus langh geswegen,Ga naar voetnoot1808 Ghy hadd' den toe-naem van Jan tijngh niet ekregen.Ga naar voetnoot1809 1810[regelnummer] Ick loof niet datter yet in al de werreld schiet,Ga naar voetnoot1810 En weetet Jan tijngh niet, soo weetet niemant niet.Ga naar voetnoot1811
[pagina 205]
rey van nonnen Ga naar margenoot+Op de Stemme: 't Is heden een dach van vrolijckheyt.Ga naar voetnoot- Des Werrelds alderhoogste pracht, En is nauw waert te noemen.Ga naar voetnoot1813 Van Konings schatten, preuts geslacht,Ga naar voetnoot1814 1815[regelnummer] Van Keysers bloedt te roemen: Van kloecke daan, van kracht, van kunst,Ga naar voetnoot1816 Van 's volcks lof, van Princen gunst;Ga naar voetnoot1817 Of van aensienlijck brallen;Ga naar voetnoot1818 Met Heerschappy van land en lien,Ga naar voetnoot1819 1820[regelnummer] By yeder een te syn ontsienGa naar voetnoot1820 Dat is al niet met allen.Ga naar voetnoot1821 Met Vorsten rijck te sijn bestoet,Ga naar voetnoot1822 Of met drommels van Eelen:Ga naar voetnoot1823 Te swemmen in de overvloet, 1825[regelnummer] Te blincken van Juweelen, Te klauteren van staet in staet,Ga naar voetnoot1826 Tot dat sijn schepters schrick verslaat,Ga naar voetnoot1827 Werrelden met onrusten. Of hy het grootste luck verkrijght,Ga naar voetnoot1829 1830[regelnummer] Hy blijft (hoe schijn-hoogh dat hy stijght,) Een dienaer van syn lusten.
[pagina 206]
't Sy dat syn vroomheyt is belustGa naar voetnoot1832 In vrede te regeeren, Of dat hy dees of d'ander Kust, 1835[regelnummer] Met oorlogh wil beheeren:Ga naar voetnoot1835 Alsoo 't de dapp're Hansen past,Ga naar voetnoot1836 Dat haer ghewelt en rijck aen-wast,Ga naar voetnoot1837 Met loffelijck vergrooten.Ga naar voetnoot1838 Door goet beleyt van alle ding:Ga naar voetnoot1839 1840[regelnummer] Of met de trotse VreemdelinghGa naar voetnoot1840 Uyt sijn besit te stooten. Of soo syn snootheydt is gesintGa naar voetnoot1842 In luye rust te blijven; Dan wordt de kloecke man een kint 1845[regelnummer] Door Wijn en wil van wijven.Ga naar voetnoot1845 Den Breydel geeft hy al te ruymGa naar voetnoot1846 Sijn Heeren: oock het slechte schuym, Ja drif van loose loeren,Ga naar voetnoot1848 Want ellick soeckt sijn eyghen baet, 1850[regelnummer] Dewijl de Prins vol overdaet,Ga naar voetnoot1850 Vast streelt en stroockt syn Hoeren.Ga naar voetnoot1851 Maer laes! soo 't Opper-hooft hem stelt,Ga naar voetnoot1852 Soo schicken sich de leden,Ga naar voetnoot1853 De kryg'le krijs-luy die in 't veldt,Ga naar voetnoot1854 1855[regelnummer] Soo stout en strijdtbaer streden:
[pagina 207]
Ga naar margenoot+Die syn verwijft, versot, en gaylGa naar voetnoot1856 Op menschen die haer lichaem veyl,Ga naar voetnoot1857 En eer te koope setten. Vol ontucht is het heele Hof,Ga naar voetnoot1859 1860[regelnummer] De Rechters die syn traegh en slofGa naar voetnoot1860 In 't voord'ren van de Wetten.Ga naar voetnoot1861 Den lichten Adel seer onkuys,Ga naar voetnoot1862 De Juff'ren belaghen,Ga naar voetnoot1863 Sonder aensien van Edel huys, 1865[regelnummer] Van vrunden of bloedt-maghen.Ga naar voetnoot1865 Het Landt is gantsch in rep en roer, De Burger-man, is op de Boer, De Boer op hem ghebeten. De dart'le Coning niet te minGa naar voetnoot1869 1870[regelnummer] Betovert, in sijn dolle sin Heeft noch sijn plicht vergeten.Ga naar voetnoot1871 Dewijl rust sichs een ander toe,Ga naar voetnoot1872 Met heyr-kracht en met vonden;Ga naar voetnoot1873 Want Godt gebruyckt die tot syn roe, 1875[regelnummer] En straffe van de sonden: Dees wijfsche Coningh sat en sot,Ga naar voetnoot1876 Die sichs liet bidden voor een Godt,Ga naar voetnoot1877 Wert buyt van syn Vyanden;Ga naar voetnoot1878 Wiens knijf hy haest voelt in sijn strot:Ga naar voetnoot1879 1880[regelnummer] Of wert dat meer is tot een spot,Ga naar voetnoot1880 Ghevoert in alle Landen.
[pagina 208]
De wijse Heer die in sijn tijdt, Bloeyden van vrome daden;Ga naar voetnoot1883 Die of in stilte of in strijdt, 1885[regelnummer] Voor treffelijck kon raden. Die als de ziel des Vader-landts Uytmunten, als een Godt bykants, Van deugden en van leven, Als 's Volcks heyl! ja licht en glants,Ga naar voetnoot1889 1890[regelnummer] Die werdt ô smet van haer nochtansGa naar voetnoot1890 Doorsteecken en vergeven. rey van iufferen Den Hemel heeft den loop der staaten Beurts-wijs met voorsicht ghestelt,Ga naar voetnoot1893 Op dat sigs niemandt souw verlaetenGa naar voetnoot1894 1895[regelnummer] Op 't onsachelijck ghewelt,Ga naar voetnoot1895 Noch op sijn slooten, of bontgenoten,Ga naar voetnoot1896 Van nameloos ghetal.Ga naar voetnoot1897 Want siet hoe rijcker, hoe jammerlijcker, Soo is oock haren val.Ga naar voetnoot1899 1900[regelnummer] Ga naar margenoot+Die gist'ren soo vermeetel snofteGa naar voetnoot1900 Op sijn sware rijckdom groot, Desen heden-morgen plotsteGa naar voetnoot1902 In een schandelijcke doodt, Siet den verachter, die smoort in lachter,Ga naar voetnoot1904
[pagina 209]
1905[regelnummer] In waeghschael van syn siel;Ga naar voetnoot1905 En wert begraven, niet als een slave,Ga naar voetnoot1906 Maer als de booste Fiel.Ga naar voetnoot1907 Die sich gist'ren dorst vermeeten,Ga naar voetnoot1908 Van zijn Maeschap en Geslacht;Ga naar voetnoot1909 1910[regelnummer] Leyt on-aerdich dof vergeeten,Ga naar voetnoot1910 Van al de Werreld recht veracht:Ga naar voetnoot1911 Sijn naeste Maghen, die sijn verslagen,Ga naar voetnoot1912 En schrabben uyt sijn naem,Ga naar voetnoot1913 En sy beschreyen, niet sijn verscheyen, 1915[regelnummer] Maer! 't leven van syn faem.Ga naar voetnoot1915 Die sich gist'ren dorst vernoemen, 't Eenich oogh van alle kunst:Ga naar voetnoot1917 Die sich niet ontsach te roemen Van Vrouwen wil, van Heeren gunst,Ga naar voetnoot1919 1920[regelnummer] Dien wordt syn leden, versolt vertreden,Ga naar voetnoot1920 Vermorselt sijn ghebeent, En 't is rechtvaerdich, soo veel niet waerdich,Ga naar voetnoot1922 Dat mer een traen om weent. Die sich gist'ren dorst verboogen,Ga naar voetnoot1924 1925[regelnummer] En swoor d'alderhooghste eet; Dat hy 't streng'lyck souw uytdrooghen,Ga naar voetnoot1926 Die hem in het minst misdeedt,
[pagina 210]
Met sack of koorde, of selfs met moorden,Ga naar voetnoot1928 Door Goddeloos geboeft, 1930[regelnummer] Siet dien heeft heden, als zy streden,Ga naar voetnoot1930 Een wreede doodt gheproeft. Die gist'ren sich sach verschoven,Ga naar voetnoot1932 Beguychelt en daer toe belacht,Ga naar voetnoot1933 Die siet sich heden nu al boven,Ga naar voetnoot1934 1935[regelnummer] Ja meester van syns Vyandts macht, Die hy most dempen, wou hy het schempenGa naar voetnoot1936 Der lasteraers ontgaen, Soo doet hier Vechter, die als een rechter,Ga naar voetnoot1938 Rechtvaerdich heeft ghedaen. 1940[regelnummer] Die gist'ren 't hooft niet dorst opsteecken, Door zijn herten-leet en kruys,Ga naar voetnoot1941 Siet heden doof een ander wreecken. De hoon en schande van zijn huys: Mits het vernielen der booser zielen,Ga naar voetnoot1944 1945[regelnummer] De schender van syn bloet.Ga naar voetnoot1945 Och hoe veel ouden! dit noch wel wouden,Ga naar voetnoot1946 Die 't selfden oock ontmoet.Ga naar voetnoot1947 Ga naar margenoot+Die het gist'ren stont gheschoorenGa naar voetnoot1948 Van haer lief te syn versmaet,Ga naar voetnoot1949 1950[regelnummer] Heeft nu heden al verkooren,Ga naar voetnoot1950 Een geestelijcken Echten staet,Ga naar voetnoot1951
[pagina 211]
Want sy sal trouwen, en eeuwich houwen,Ga naar voetnoot1952 De Bruydegom van haer ziel. Heeft sy ghevallen? wien ist van allenGa naar voetnoot1954 1955[regelnummer] Die noyt ter werreld viel? Ghy die met ghelijcke sonden Syt besoedelt en besmet, De wraeck die komt met open monde Gantsch lauw en lysselijck van tret:Ga naar voetnoot1959 1960[regelnummer] 's Is al gheboren, om u te smoorenGa naar voetnoot1960 In 't beste van u tijdt: Keert u doet voordeel, want siet Godts oordeel,Ga naar voetnoot1962 En sal 't niet schelden quijt, Den vroomen Vechthart die moet swerven, 1965[regelnummer] En vluchten lacy! buyten 's landts. En moghelijck oock balling sterven,Ga naar voetnoot1966 Doch wy verhoopen nu nochtans, Dat Godts genade, voor alle schade, Hem wel bewaren sal, 1970[regelnummer] Die na dit dwaelen, hem sal ophaelen,Ga naar voetnoot1970 Daer 't alles is in al.Ga naar voetnoot1971 Ghy Maeghden aen de blye Reye,Ga naar voetnoot1972 Singht lydelijck, een leyde liet:Ga naar voetnoot1973 Op dat een yeder mach beschreyen 1975[regelnummer] De snelle doodt, laes! van Margriet:Ga naar voetnoot1975 En 't is te klagen, dat sy haer daghen Soo eyndiget met smert, Die haer soo parsten, dat haer most barstenGa naar voetnoot1978 De Ader van het hert.
[pagina 212]
1980[regelnummer] Die hier kan lyden en verdragen, Vind' alsoo het spreeckwoort seyt, Sijn vyandt voor syn deur verslagen,Ga naar voetnoot1982 Dus schort u leet met lijdsaemheydt:Ga naar voetnoot1983 Wilt in u lyden, met Godt verblyden, 1985[regelnummer] Spijt alle vroegers fel:Ga naar voetnoot1985 't Sal sonder strijden, noch t' synder tijden Ghewroocken werden snel. Vrunden neemt ons slecht vertoonen,Ga naar voetnoot1988 Na u wijsheyt in het goet,Ga naar voetnoot1989 1990[regelnummer] Gedenct dat God ook sal beloonen, Elck, na hy syn naesten doet,Ga naar voetnoot1991 Nu Godes segen, sy alderwegen, In al u doen en spoet,Ga naar voetnoot1993 Mannen, en Vrouwen, wilt dat onthouwen, 1995[regelnummer] Die quaet doet, quaet ontmoet. G.A. Brederode. 't Kan verkeeren.	[tekstkritische noot]Vyfde bedryf in groot kapitaal; Eerste uytkomst cursief. voetnoot1514 vier: vuur. voetnoot1517 loopt ... preken: ga ... preken. voetnoot1519 laet mijn moetwil toe enz.: belet mij niet mezelf moedwillig het leven te benemen (mijn moetwil is meew. vw.). voetnoot1520 hout: hou op, wees stil. voetnoot1522 swermer: dwaas; Besadicht u:* wees kalm. voetnoot1525 Beledicht u: wees bereid (eig.: neem er de tijd voor; WNT II, kolom 1683). voetnoot1526 kracht en gewelt (tautologische verbinding): geweldpleging, hier als roep om hulp (zie ook WNT VIII, kolom 52). voetnoot1527 ontstelt: in de war. voetnoot1528 lief: m'n kind; misselijck: ziek, er slecht aan toe. voetnoot1533 Hout daer ... hart enz.: alsjeblieft, neem maar aan en drink eens flink (hart is lijd. voorw.; zie WNT VIII, kolom 1184); moet: moge. voetnoot1535 mijn ziel: aanspreking. voetnoot1536 karsten mensch: christenmens. voetnoot1538 Vroome: dappere; niet verlaet: laat niet in de steek. voetnoot1539 Alst op een treffen enz.: als het in de strijd benard of hachelijk gesteld is. voetnoot1540 onweer: grimmigheid van het gevecht (of lett.: grimmig weer?); wederwaerdicheyden: tegenslagen. voetnoot1541 spits-broeders: strijdmakkers. voetnoot1542 in slacht en tocht: in de veldslag en tijdens de krijgstocht. voetnoot1543 So ... eerst: dan pas; vry bescheyt: ontslag uit het leger; verlient: verleend. margenoot+ F 3 v^o voetnoot1544 soldt: soldij. voetnoot1546 de spoet: het lot; hier: het ongunstige lot, de tegenspoed. voetnoot1548 met heerelijck vergelden: met een vorstelijke beloning. voetnoot1552 Fy u der grover schanden: schaam u over de grote schande (voor de constructie zie WNT III, kolom 4455). voetnoot1554 menschen: mensenbloed (samentrekking in de nevenschikking met eyghen bloedt). voetnoot1558 voorstanders: verdedigers; lijf: leven. voetnoot1562 alleen Godts evenbeeldt enz.: alleen de mens, bloeddorstig hakend naar zijn dood, beneemt zichzelf het leven.* voetnoot1565 onschult: verontschuldiging; dragen: aanvoeren. voetnoot1568 Prins des lichts: God; prijs'lijck: die te loven is. voetnoot1569 yslijck: huiveringwekkend (nabep. bij hellen)* voetnoot1570 Als huys-brekers en guyts enz.: als misdadige verbrekers van de tempelvrede. voetnoot1571 Dat 's ... hand-werck: dat wil zeggen van uw eigen hart, de schepping van de ware God.* voetnoot- stroockt: streelt; hem is samengetrokken; het is lijd. vw. bij stroockt en meew. vw. bij wrijft af. voetnoot1573 ware: oprechte (?).* voetnoot1574 mijn gesicht: mijn ogen. voetnoot1575 teenemael: tezelfder tijd. voetnoot1580 gemeen: gewoon. voetnoot1581 Dat sy enz.: dat ze iets onmogelijks of hun verderf wensen.* voetnoot1582 Al haddy schoon: al had je ook; al 't gunt dat: alles wat. voetnoot1583 al niet: alles tezamen niets. voetnoot1584 dat een: dat ene, dat alleen. voetnoot1585 selfs: zelf. voetnoot1586 haveloos: zonder enig bezit. [tekstkritische noot]1590 waen in 1638 en 1644 waer - 1605 eeuwelijck in 1638 eeuwelhck (drukfout) voetnoot1587 En hebdy: als je ... hebt; 't ...al:* alles. voetnoot1588 Voorts volgdy enz.: als je verder je ingeschapen natuur volgt, zul je gemakkelijk in een staat van vrede zijn. margenoot+ F 4 r^o voetnoot1589 u waen: je wensen, je verwachtingen; staedich vroegen:* voortdurende kwelling, foltering. voetnoot1590 soo haest: zodra. voetnoot1591 gierich: begerig. voetnoot1592 De wyse mensch alleen enz.: met deze zin begint de nieuwe gedachte; na vs. 1591 leze men een punt. voetnoot1593 der saecken endtlijck wesen: hoe alles zal aflopen. voetnoot1594 Soo: daarom (hervattend bijw.); niet: overtollige ontkenning. voetnoot1595 Dan: maar. voetnoot1596 selfs: zelf; dieden: doen strekken.* voetnoot1597 lijdt hy met verdrach: duldt, ondergaat hij lijdzaam. voetnoot1599 kunst: bekwaamheid, kundigheid. voetnoot1600 grondeeren: doorgronden. voetnoot1602 dus seer beklaeght: zozeer weeklaagt over. voetnoot1604 in 't leven mocht gebeuren: in leven zou mogen bezitten. voetnoot1605 Ghy mochtet enz.: dan zou je het in het graf of in de eeuwigheid kunnen betreuren. De zin van de tegenstelling is niet duidelijk. voetnoot1606 dat: dat wat. voetnoot1607 hem salighste: het meest tot zijn heil (den menschen is onderw. van de zin).* voetnoot1608 noot schickingh: onherroepelijke beschikking. [tekstkritische noot]Tweede vertoon cursief. voetnoot1609 Wardeert Gods gaven: schat de waarde van. Gods gaven. voetnoot1610 stick-ziende: kortzichtige (WNT XV, kolom 1678). voetnoot1611 alderley geval: allerlei gebeurtenissen. voetnoot1612 Dan: maar; sult: moet; u ghesicht: uw blik. voetnoot1613 selver: zelf (bep. bij hert en ingewant); zie de aant. bij vs. 844. voetnoot1617 handt-haven: eig. helpen, bijstaan; hier misschien: ondernemen, doen.* voetnoot1618 ongerechtich: tegen de door God of de kerk gestelde regels. voetnoot1619 misdoe: zondigt jegens.* voetnoot1620 geslagen, en geschonden: gedood en verminkt. Deze woorden zijn een verklarende aanvulling bij vermoort; geschonden zou betrekking kunnen hebben op wat bij de vzn. 1231-1233 is gebeurd. voetnoot1621 Kijnt: kind (gewestelijke vorm); even wel: niettemin. voetnoot1623 on-waert: niet waardig. voetnoot1624 wille keur: verordening, voorschrift. voetnoot1625 selfs: zelf. voetnoot1626 nooslijck: op jammerlijke wijze (WNT IX, kolom 2137).* voetnoot1628 wat gaet my aen: wat overkomt mij. voetnoot1630 Die: indien iemand; reuckeloos:* lichtzinnig, zonder zorg voor zijn zieleheil. voetnoot1631 't Is reden: dan is het billijk; een ketters kans: het lot van een ketter. margenoot+ F 4 v^o voetnoot1632 En was hy enz.: en was hij nu voor het christendom tegen de Turken ten strijde getrokken. voetnoot1635 die: niet congruerende hervatting van het onderwerp ('t levend-loose lijf); 't: het gezelschap van vrome martelaren, of ruimer: van gelovig gestorvenen; hier: op aarde, in het graf. voetnoot1636 raedt: middel. voetnoot1639 niet een sier: geen zier. voetnoot1640 's Jaers: jaarlijks; bepaling bij een tonne gouts; bespreken: beloven. voetnoot1642 de lieve Vrouw van Hal enz.: Halle, Scherpenheuvel (nu beide in Belgisch Brabant) en 's-Hertogenbosch waren bekende bedevaartplaatsen. [tekstkritische noot]Op de wyse vande 116 Psalm cursief; de tekst van de Vigilie romein - 1654 sierletter M over 4 regels. voetnoot1645 kloppen: het leven van een klopje, een bagijntje, leiden. Vgl. echter vs. 1951-1953. voetnoot1647 u u wenschen noch onthiel: u de vervulling van uw wenschen nog weigerde. voetnoot1648 Ten aensien van: met het oog op; in de zin is d'arme lieden ... de kerck meew. vw. voetnoot1650 Des: daarom. voetnoot1652 de oude Vaders boecken: de boeken der kerkvaders (WNT XI, kolom 1569). voetnoot- soo daer: aangezien er. voetnoot- handtgheslach: in de handen klappen als teken van rouw (zie WNT V, kolom 1954). voetnoot- Vigilie: gebed bij een dode; eig. nachtwake. Zie over deze vigilie blz. 20 en vlg. voetnoot1654 suchten: smarten (zie blz. 21). Vgl. Datheen: psalm 116:3: ‘De stricken des doots hadden my omvaen / Ick was beladen met anghsten der Hellen.’ (De CL Psalmen des Propheten Davids, uyt den Françoyschen in Nederlantschen Dichte overgeset door P. Dathenum, Leiden 1638). voetnoot1657 Of ons Heyl-gever enz.: als God ons zijn aangezicht toont.* voetnoot1660 My hebben enz.: de doodssmarten zijn mij gaan omgeven. voetnoot1661 des Hels droeve leer: de leer, dat wat ik weet over de hel. Zie blz. 22. voetnoot1662 Want Godt enz.: vgl. Datheen, psalm 95:2: ‘Want hy een groot Godt is geacht / Een Coning van veel grooter macht / dan de Goden zijn.’ voetnoot1663 Op: over; die ... leven: synoniem met de Goden bij Datheen; in de Statenvertaling ‘alle goden.’ voetnoot1665 zijn door ... veer: zijn uitgespreid over heel de wijde wereld. Vgl. Datheen, psalm 95:2: ‘want 't aerdrijcke / Heeft hy in syn hand.’ voetnoot1668 het Meyr: de zee; gangen: deining; vgl. Datheen, psalm 95:3: ‘De Zee hem alleyn toebehoort / Hy heeft die gemaeckt door syn woort.’ voetnoot1669 Oock 't drooge landt enz.: vgl. Datheen, psalm 95:3: ‘En schiep oock 't aertrijcke bequame.’ margenoot+ G 1 r^o voetnoot1670 Kom laet ons ... loven: vgl. Datheen, psalm 95:3: ‘Komt laet ons al t' saem met demoet / Vallen voor onsen Godt te voet.’ voetnoot1672 Hy is ons Heer ... teer: vgl. Datheen, psalm 95:4: ‘Hy is een Godt die ons behoed / Wy zijn 't volck end de schapen goed.’ voetnoot1676 hebt ontfangen: hebt gehoord. voetnoot1677 hoort in noot: luister daarnaar, als gij in nood verkeert. De vzn. 1677-1683 bevatten Gods woorden. [tekstkritische noot]Derde uytkomst cursief; de gehele rei romein - 1690 sierletter W over 4 regels. voetnoot1678 eer: weleer; bekoorden my: stelden mij op de proef. Vgl. voor de vzn. 1678-1679 Datheen, psalm 95:5: ‘So tot Massa end Meriba / Uwe vaders voor ende na / In de woestijne te doen plagen. / Sy terghden my met herten quaet / Ende beproefden vroegh end spaed / Al mijn wercken die sy daer sagen.’ Vgl. ook Ex. 17:7 en Hebr. 3:8-11. voetnoot1679 Daer sy nochtans: hoewel ze toch. voetnoot1681 hun bedouwt: over hen geweend.* voetnoot1682 Sy waren ... verhart: vgl. Datheen, psalm 95:6: ‘Dit volck is gantsch sonder verstant / Van herten gaer dwalende.’ voetnoot1683 rusten: ingaan in de hemelse rust. Vgl. Datheen, psalm 95:7: ‘En heb in myn gramschap gesworen / Dat dit boos en verkeert geslacht / Nemmermeer soude zijn gebracht / Tot ruste mijner uytvercoren.’ voetnoot1684 beneemt myn lusten: doet mijn levensvreugde te niet. voetnoot1687 u: uw; het: nl. het lijk. Vgl. Et lux perpetua luceat eis (en het eeuwige licht verlichte hen). voetnoot1688 De suchten enz.: de smarten des doods stichten mij, bevorderen mijn zieleheil, terwijl ik erdoor omvangen ben. voetnoot1692 Hoe trots enz.: zie voor de aanhalingstekens in deze rei blz. 216. voetnoot1694 haest: weldra. voetnoot1696 prangen: kwellen, kwetsen. voetnoot1697 styf: hard. voetnoot1699 smelt: vergaat; dier: duur, hoog. voetnoot1701 die 't wel besiet: als men het goed beziet (zie de aant. bij vs. 1630). voetnoot1702 lustich: levenslustig; op syn dreef en schick: in goede conditie. voetnoot1703 flucks: vlug, energiek; rapsche: levendige, flinke. voetnoot1706 vertrouwt: hier wel met de betekenis van ‘vertrouwe’; sigs: zie de aant. bij vs. 771; niet: verdubbeling van de ontkenning. margenoot+ G 1 v^o voetnoot1712 begeven: laten varen. voetnoot1714 Vermits: aangezien; raem: lijk (eig. geraamte). De vzn. 1714-1717 geven de grond voor de in de vzn. 1710-1713 gedane uitspraak. voetnoot1715 sprenght: besprenkelt; wel kost'lijck en behendich: op zeer kostbare en bekwame wijze. voetnoot1716 uytwendich: vol pracht (Kiliaen, Etymologicum II, blz. 829; Oudemans WB, blz. 409). voetnoot1717 Dat ick enz.: dat ik mij haast schaam het te vertellen. Bij verhalen ontbreekt het lijd. vw. voetnoot1718 werdt: wordt; zo ook in vs. 1722; ghegroeft verweent: met pracht en praal ter aarde besteld. voetnoot1719 standarts: vaandels; staven: kruisstaven of kromstaven van bisschoppen. voetnoot1720 Met schilden out: met oude wapenschilden. [tekstkritische noot]1726 misbruyck volgens 1644; in 1638 mis bruyck - Vierde uytkomst cursief; de gehele rei romein - 1734 sierletter H over 4 regels - 1735 Een Lb. Den - klaren Lb. klaer en - 1739 Lb. Met aartigh minlijck smeken // en schoon spreken voetnoot1721 Gemeent: volk, burgerij. voetnoot1723 om hoogh doet planten: opricht (doet is hulp- ww. van omschrijving). voetnoot1725 En 't Marmor-beeldt enz.: en zijn marmeren beeld bij de vergulde beelden van zijn voorgeslacht. voetnoot1726 ghebreck voor geen misbruyck gekent: ondeugd, niet als dwaling (WNT IX, kolom 809) onderkend. voetnoot1728 vervalb're: vergankelijke. voetnoot1730 gantsch slecht en recht: zonder enige statie. voetnoot1731 gevoert: daarheen gebracht. voetnoot1733 overgaf: deed uitvloeien. voetnoot1734 Helaes! ick heb verlooren enz.: deze Rey van Jufferen komt onder de titel ‘Klachtich Maeghden-Liedt’ ook voor in het Groot Lied-boeck, blz. 374-376. voetnoot1735 van klaren Prinslijk bloet: van smetteloos, onbezoedeld vorstelijk bloed. voetnoot1736 verscheyen: overlijden; wel: zeer. voetnoot1738 ten ooren ... troonden uyt: door de oren naar buiten lokte. voetnoot1739 aertich: geestig, bevallig geformuleerd; minlijck: vriendelijk, lief; smeecken: vleien. [tekstkritische noot]1744 hertelijck Lb. hartelijck - 1746 kiesche Lb. kuysche - 1749 roock Lb. roockt - 1752 hert Lb. hart - 1753 smert Lb. smart - 1754 soud Lb. souw - 1755 gaen begeven Lb. begheven - 1757 u Lb. myn - 1760 En Lb. In - belyen Lb. (1622) verblijen - 1762 de swarte Lb. swarte - eeren Lb. eer voetnoot1741 licht: ogen. voetnoot1742 u brallen: uw praal; vervallen: te niet gaan. voetnoot1743 wel gedane: mooie; van: door. voetnoot1744 sonderlinge lust: innig genoegen. voetnoot1745 ontfanghen.: de punt na dit vs. is misleidend, want de zin loopt door tot op eeten; met u tongh begint de volgende zin. voetnoot1746 kiesche: kieskeurig, fijnproevend. Dit woord past hier beter dan kuysche in het Groot Liedboeck. voetnoot1747 een lieve wellust: een aangenaam behagen. voetnoot1750 smooren: verstikken, geen lucht kunnen krijgen. voetnoot1751 vervuylen: vergaan, verrotten. margenoot+ G 2 r^o voetnoot1759 in eenicheydt: in eenzaamheid; myn kruys: mijn verdriet, voortvloeiend uit de zonde. voetnoot1760 (my) belyen: als een zonde erkennen; mach:* kan. voetnoot1762 wylen: sluier; ter eeren de liefste mijn: ongewoon voor ‘de liefste mijn ter eeren.’ voetnoot1763 vereeren: eer bewijzen. [tekstkritische noot]Vyfde deel in groot kapitaal; de regels (1)-(17) cursief, behalve de woorden Soo ist (groot kap.), actum den en November (rom.); Al die ... voort romein; Velden cursief. voetnoot- leest af: leest voor ter afkondiging; wie den dood-slager enz.: dat wie de schuldige aan de doodslag gevonden heeft, zoveel zal ontvangen voor het aanbrengen (analytisch object; zie Weijnen Z.T. § 73). voetnoot- Ian tyng: zie de Personagien, blz. 90; stommen: niet sprekende personen, figuranten. voetnoot(1) E.E.: Edelgestrenge. voetnoot(2) verstaen: vernomen. voetnoot(4) Ende men: tussen deze woorden is alsoo (‘aangezien’) samengetrokken. Evenzo tussen ende en hetselve in de volgende regel. voetnoot(6) ghepoliceerde: bestuurde; geleden: geduld. voetnoot(7) gheordonneert ende goet ghevonden: verordend en besloten. voetnoot(8) op de ... lijf: op het lichaam van de moordenaar of degene die de manslag heeft begaan. voetnoot(9) Carolus guldens: gouden munten met de beeldenaar van Karel V of andere munten van gelijke waarde. voetnoot(10) bekomen: in handen krijgen. voetnoot(14) 't sy onder ... wesen: onder welk voorwendsel dan ook. voetnoot(15) op peene van: op straffe van; ghearresteert: vastgesteld. voetnoot(16) voorgeroert: vorengenoemd; actum ... Presentibus: gedaan ... in tegenwoordigheid van. voetnoot1765 of eleesen: afgelezen, afgekondigd. voetnoot1767 Maer: wel; by 't Hof: in de omgeving van het grafelijke hof in Den Haag (zie blz. 29). voetnoot1768 Hoe na een drayer?: wat, een drol soms. margenoot+ G 2 v^o voetnoot1769 deghelijcke deegh: ik meen het, het is ernst; deur-steecken: doorstoken. voetnoot1771 Hoe staet de vent?: wat mankeert die vent toch (terzijde gezegd); het is ... malligheydt:* het is waarachtig geen grapje. voetnoot1772 bescheyt: uitspraak, bewering; neer leggen: dubbelzinnig: vermoorden en verkrachten.* voetnoot1775 jock: gekheid. voetnoot1778 Het is ... mal: je bent niet goed wijs; 't het niet ... 't lijf: wat je allemaal vertelt heeft niets om het lijf. voetnoot1779 Wijf: getrouwde vrouw. voetnoot1780 brist (van briesen): kletst, leutert; knecht: kerel; mach: wil. voetnoot1781 Hoeje wilt enz.: zoals je wil, mannetje; als je niet wil, stop je je oren maar toe.* voetnoot1782 mijn schootige maet: m'n grote kameraad.* voetnoot1783 soetsapigh: verlekkerd, met dubbelzinnige aardigheden(?) voetnoot1784 jy spraeckt: dat jij ... zei. voetnoot1785 slordich: schunnig; stinghen: stonden. voetnoot1786 niet een beet: helemaal niets; begut: verdorie, verdomme (eig. bij God). voetnoot1787 Of ick enz.: of ik zeg je voor een koopje, hoe ik over je denk. voetnoot1788 jy keunt enz.: jij kunt mijn goede naam toch niet in opspraak brengen (?). voetnoot1789 sonder dat: zonder eer (?). Of wellicht met een knippend gebaar van de vingers: zonder dát, zonder enige goede eigenschap?; dan trouwen: maar wel, maar voorzeker.* voetnoot1790 mijn Lansert: beste kerel (lansert: landsknecht, soldaat). voetnoot1792 Die by de huysen enz.: die langs de huizen gaat kletsen bij de buren.* voetnoot1793 ofnemen: stof afnemen; drooghschuren: schuren of schrobben zonder water. voetnoot1794 iewers: ergens; dit vers is een voorwaardelijke bijzin bij vs. 1795 en vlg. voetnoot1795 Staet ghy dan niet en vraeght: sta je dan niet te vragen; alliene: alleen (zonder hulp van een wasvrouw?). voetnoot1796 mande klieren: manden met kleren; de woorden sy wast (vs. 1695) zijn samengetrokken. voetnoot1797 al wel stoffieren Met: nogal goed voorzien van. voetnoot1798 ry botjes: aan draden geregen en in wind en zon gedroogde botjes (vis).* voetnoot1799 raf: vette, gezouten en gedroogde vinnen van de heilbot; reeckelingh: gezouten en gedroogde repen van het vette vlees van diezelfde vis.* voetnoot1800 betielen: platte schotels (hollandse dialect-vorm van plateel). voetnoot1801 wel betaelt: goed van betalen is; om Godts wil dielen: aan de armen geven, uitdelen. voetnoot1802 de Juffrouw: de vrouw des huizes; een vlieger: een lang, open hangend bovenkleed, vooral voor getrouwde vrouwen, met staande kraag; jack:* kort bovenkleed. voetnoot1805 Wie datter enz.: wie er welkom is en wie niet geaccepteerd wordt. voetnoot1807 Dan seght ghy enz.: dan brief je het niet aan de varkens over, maar aan alle mensen.* voetnoot1808 hadd' ghy enz.: als jij altijd je mond gehouden had. voetnoot1809 toe-naem: bijnaam; Jan tijng is dus niet zijn eigenlijke naam. voetnoot1810 loof: geloof; schiet: geschiedt.* voetnoot1811 En weetet ... niet: als ... het niet weet. [tekstkritische noot]Op de stemme romein; de titel van de melodie cursief; de gehele rei romein - 1812 sierletter D over 4 regels. - By in 1638 en 1644 Wy margenoot+ G 3 r^o voetnoot- 't Is heden enz.: op deze stemme heeft Bredero een Nieuwjaar-Liedeken geschreven (Groot Lied-boeck, blz. 541-543). voetnoot1813 nauw waert te noemen: nauwelijks waard vermeld te worden. voetnoot1814 preuts geslacht: edele afkomst (van is samengetrokken).* voetnoot1816 kunst: kundigheid, bekwaamheid. voetnoot1817 Princen gunst: vorstengunst. voetnoot1818 van aensienlijck brallen: door openlijk pralen; hierop sluit ondanks de puntkomma het vlg. vs. als bepaling van middel aan. voetnoot1819 van: over. voetnoot1820 By yeder een enz.: door iedereen geëerbiedigd te worden; emendatie van TW 1890. voetnoot1821 Dat is enz.: dat betekent allemaal niets. voetnoot1822 Met Vorsten enz.: door een rijke stoet van vorsten omgeven te worden.* voetnoot1823 drommels van Eelen: drommen edellieden. voetnoot1826 Te klauteren enz.: zich tot steeds hogere staat te verheffen. voetnoot1827 sijn schepters schrick: de angst voor zijn heerschappij; verslaat: slaat (lijd. vw. hierbij is Werrelden). voetnoot1829 Of hy ... verkrijght: al verwerft hij. voetnoot1832 vroomheyt: rechtschapenheid, edele aard. De gehele strofe (vss. 1832-1841) is een opsomming van de lusten, in het vorige vers genoemd. Deze wordt, maar in een andere syntactische vorm, voortgezet in de volgende strofe(vs. 1842-1851). voetnoot1835 beheeren: onderwerpen. voetnoot1836 alsoo: zoals; Hansen: grote heren.* voetnoot1837 Dat haer ghewelt: opdat hun macht. voetnoot1838 Met loffelijck vergrooten: door dit op roemrijke wijze te vergroten. Dit vers wordt ten onrechte door een punt afgesloten. voetnoot1839 beleyt: bestuur, regeling. voetnoot1840 met: door. voetnoot1842 soo: indien; syn snootheydt: zijn slechte aard, inborst. voetnoot1845 wil van wijven: mingenot met vrouwen. voetnoot1846 Den Breydel enz.: hij laat zijn edelen al te zeer de vrije teugel. voetnoot1848 drif van loose loeren: het schuim van bedrieglijke schavuiten (drif, eig. drift; zie WNT III, tweede stuk, kolom 3333). voetnoot1850 Dewijl: terwijl; Prins: vorst; vol overdaet: een buitensporig leven leidend. voetnoot1851 Vast: onophoudelijk, altijd door; stroockt: streelt. voetnoot1852 soo: zoals; hem stelt: zich gedraagt. voetnoot1853 soo schicken enz.: zo gedragen de onderdanen zich; leden: eig. ledematen, metafoor in verband met Opper-hooft. voetnoot1854 kryg'le krijs-luy: krijgshaftige krijgslieden.* margenoot+ G 3 v^o voetnoot1856 versot: verdwaasd, buiten zinnen; gayl Op: wellustig verlangend naar. voetnoot1857 menschen: hier: vrouwen; veyl: te koop; samentrekking van setten (vs. 1858). voetnoot1859 ontucht: tuchteloosheid. voetnoot1860 slof: laks. voetnoot1861 voord'ren: doen uitvoeren. voetnoot1862 lichten: lichtzinnige (Den lichten Adel is onderw.). voetnoot1863 Juff'ren: jonge vrouwen van aanzienlijke stand. voetnoot1865 bloedt-maghen: bloedverwanten. voetnoot1869 dart'le: wulpse, brooddronken; niet te min: evenzeer (nl. als de gehele hofhouding). voetnoot1871 Heeft ... vergeten: verwaarloost toch zijn plicht. voetnoot1872 Dewijl: inmiddels; sichs: zie de aant. bij vs. 771. voetnoot1873 vonden: listen. voetnoot1876 wijfsche: verwijfde, zwakke. voetnoot1877 bidden voor: aanbidden als. voetnoot1878 wert: wordt. voetnoot1879 knijf: ponjaard. voetnoot1880 dat meer is: wat nog erger is. [tekstkritische noot]Rey van Iufferen cursief; de gehele rei romein - 1892 sierletter D over 4 regels - 1900 snofte in 1638 en 1644 snoste voetnoot1883 Bloeyden van enz.: in volle kracht was door rechtschapen daden. voetnoot1889 ja licht en glants: ja, als de lichtende glorie van het volk ('s Volcks is samengetrokken). voetnoot1890 smet: schande; van haer: door hen.* voetnoot1893 Beurts-wijs ... ghestelt: op voorzienige wijze zo geregeld, dat elks voorspoed en tegenspoed elkaar afwisselen. voetnoot1894 sigs ... souw verlaeten: zou vertrouwen. voetnoot1895 't onsachelijck ghewelt: de vreeswekkende macht. voetnoot1896 slooten: versterkingen. voetnoot1897 nameloos ghetal: onnoembaar groot aantal. voetnoot1899 Soo is: is (Soo is expletief). margenoot+ G 4 r^o voetnoot1900 snofte: zich beroemde op. voetnoot1902 Desen ... plotste: stortte deze ochtend neer.* voetnoot1904 smoort: verstikt, ten onder gaat; lachter: schande. voetnoot1905 In waeghschael van syn siel: terwijl zijn zieleheil op het spel staat. voetnoot1906 En wert enz.: en die niet als een slaaf wordt begraven.* voetnoot1907 Fiel: schurk, schavuit. voetnoot1908 vermeeten Van: beroemen op. voetnoot1909 Maeschap: verwanten.* voetnoot1910 on-aerdich: droevig, ellendig (WNT X, kolom 897); dof: roemloos. voetnoot1911 recht: volkomen, geheel en al. voetnoot1912 Maghen: familieleden; verslagen: diep bedroefd. voetnoot1913 schrabben uyt: schrappen weg; nl. uit het boek der levenden. voetnoot1915 't leven van syn faem: het verloren leven van zijn roem, dus: dat zijn roem afsterft. voetnoot1917 't Eenich oogh van alle kunst: de lieveling van alle kunsten (oogh in de zin van oogappel). voetnoot1919 wil: genegenheid. voetnoot1920 wordt: discongruent voor worden; versolt: mishandeld. voetnoot1922 't: verwijst naar vs. 1920-1921 of mogelijk naar sijn ghebeent; rechtvaerdich: met recht. voetnoot1924 sich ... dorst verboogen: zich ... erop durfde beroemen; het object is de bijzin Dat ... geboeft (vss. 1926-1929). voetnoot1926 uytdrooghen: betaald zetten (Oudemans TWH blz. 346; WB blz. 405). voetnoot1928 sack: zak waarin misdadigers genaaid werden en vervolgens te water geworpen (MNW VII, kolom 64); [met] koorde: door ophanging; moorden: sluipmoord door middel van gehuurde moordenaars. voetnoot1930 dien: onderw. bij heeft gheproeft; als zy streden: nl. degene die sich dorst verboogen (vs. 1924) met degene die hem in het minst misdeedt (vs. 1927). voetnoot1932 verschoven: geminacht, als verschoppeling behandeld. voetnoot1933 Beguychelt: bespot; belacht: uitgelachen. voetnoot1934 al boven: helemaal aan de top. voetnoot1936 dempen: vernietigen, ten onder brengen. voetnoot1938 Vechter: Vechthart. voetnoot1941 kruys: verdriet. De vzn. 1940-1945 zullen wel betrekking hebben op Margriets vader, ofschoon deze minder onder het leed gebukt scheen te gaan dan de vader van Roemer. voetnoot1944 Mits het vernielen enz.: door het doden van de booswicht die zijn geslacht te schande maakte. voetnoot1945 syn bloet: zijn kind. voetnoot1946 ouden: ouders (?). voetnoot1947 Die ... ontmoet: aan wie ... overkomt. margenoot+ G 4 v^o voetnoot1948 stont gheschooren: beschoren was. voetnoot1949 haer lief: nl. Vechthart. voetnoot1950 al: geheel en al. voetnoot1951 Een ... staet: de staat van bruid van Christus. voetnoot1952 houwen: trouw blijven.* voetnoot1954 Heeft: is (zie WNT XVIII, kolom 299, i.v. Vallen); wien: wie (onderw.). voetnoot1959 lauw: traag; lysselijck: langzaam, zachtjes. voetnoot1960 's: ze, nl. de wraak; al: reeds (zie de aant. bij vs. 541); te smooren: ten onder te brengen. voetnoot1962 Keert u doet voordeel: bekeer u, handel in uw eigen belang. voetnoot1966 balling sterven: als balling sterven. voetnoot1970 ophaelen: opheffen, omhoog halen. voetnoot1971 Daer 't alles enz.: waar alles in alles is, nl. in de hemel.* voetnoot1972 Ghy Maeghden enz.: gij meisjes, die altijd vrolijke liederen zingt. voetnoot1973 lydelijck: gelaten; leyde: droevig. voetnoot1975 De snelle doodt: in het lied of in het stuk zijn geen aanwijzingen te vinden met betrekking tot de dood van Margriet. voetnoot1978 parsten: benauwde (enkv., want het antecedent van Die is smert). [tekstkritische noot]1993 en spoet volgens 1644, in 1638 enspoet - G.A. Brederode romein; de zinspreuk cursief. voetnoot1982 verslagen: gedood.* voetnoot1983 schort: draag (WNT XIV, kolom 909). voetnoot1985 Spijt alle vroegers fel: alle boosaardige beschuldigers ten spijt (vroegers van vroegen = wroegen). voetnoot1988 ons slecht vertoonen: onze eenvoudige voorstelling. voetnoot1989 Na: overeenkomstig, naar de mate van; in het goet: welwillend. voetnoot1991 na: naar, zoals. voetnoot1993 spoet: [al uw] wedervaren.

Vorige Volgende

Vyfde bedryf.

Eerste uytkomst.

Tweede vertoon.

Derde uytkomst.

Vierde uytkomst.

Vyfde deel.

Over dit hoofdstuk/artikel

lied