De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640

[p. 182]

Amsteldams Wellekomst
Aen den doorluchtighsten en hooghgeboren Vorst
Frederick Henrickaant.^*

door Gods genade Prince van Oranjen &c.
Den 10. van Grasmaend des Iaers 1628.

Welkoom, welkoom, Welhems Soon.^{vs. 1}

Neem mijn' Keyserlijcke kroon,²

Die uw grootvaer plagh te draegen;³
Doen de Duytschen voor hem laegen

Op hun aensicht, in het stof:^4-5

Welkom in mijn Princenhof.⁶

O hoe schateren mijn' saelen,
Nu 't haer beuren magh t'onthaelen⁸

Dit doorluchtigh Hollandsch bloed;

Hier gewonnen, hier gevoed,

Onder 's krygs alarmtrompetten,
Onder 't dondren der musketten,

Onder 't barsten van 't metael,

Onder 't knarssen van het stael,

Onder 't sweyen van de vaenen.¹⁵
Kan mijn' vreugd wel sonder traenen

Wellekomen desen vorst,

Die noch onlangs met sijn' borst,

Met een onbekommert harte
'sVyands schut en yser tarte;

Yser dat van dichte by

Trof een' hopman aen sijn' sy?²²

* Van 1628. Afgedrukt volgens de eerste uitgave in plano (hg. 424 mM., br. 279 mM.). Unger: Bibliographie, nr. 158. Amsteldams Wellekomst. Vondel laat in dit gedicht de Stedemaagd van Amsterdam Frederik Hendrik verwelkomen als de vredestichter. Toen de stedelike overheid, ondanks de aandrang van de kerkelike partij, de vergaderingen der Remonstranten niet verbood, bracht de Kerkeraad de 7e April daartegen klachten in. De Regering wendde zich toen tot de Prins met het verzoek, onmiddellik over te komen. Dit geschiedde op 10 April. Na een voorlopige bevrediging van beide partijen vertrok hij de 14de April.

vs. 1 Welhem: bekende woordspelende vervorming van Wilhelm.

2 Keyserlijcke kroon: daarmee versierde keizer Maximiliaan (eigenlik toen nog Rooms Koning) het wapen van Amsterdam.

3 uw grootvaer: keizer Adolf van Nassau. Frederik Hendrik was wel geen afstammeling van hem, maar zij hadden een gemeenschappelike stamvader.

4-5 d.w.z.: hem als keizer erkenden.

6 Princenhof: het tegenwoordige stadhuis.

8 beuren magh: te beurt mag vallen; onthaelen: ontvangen.

15 sweyen: de ey is spelling voor aai.

22 een' hopman: kapitein Adriaan, die door een kanonskogel getroffen werd op het ogenblik dat hij de Prins, op bezoek aan de verschansingen bij de Schelde, de hand reikte om aan wal te stappen.

[p. 183]

 

'tScheld dat doock vol schricx en beven:²³

 

Al te mild van bloed en leven²⁴

25

Is die krijgsheld voor sijn volck,

 

Kreet de vlietnymf wt haer' kolck.

 

Y en Amstel met haer stemde.²⁷

 

Ick verslegen driemael hemde,²⁸

 

t'Elckens met een' diepen sucht,

30

Om te scheppen 's levens lucht:

 

Want ick nau 'tgevaer kon kroppen;³¹

 

En de schrick my toe quam stoppen

 

Watme dient tot ademtoght:

 

En soo ras ick spreken moght³⁴

35

Steende ick vol bekommeringen:

 

Nimmermeer wil God gehingen³⁶

 

Dat een slagh of scheut mijne hoop

 

Met dien Staetenpyler sloop.

 

Hemel keer die nederlagen³⁹

40

Van dien Mars, die soo veel' slagen⁴⁰

 

Heeft van kindsbeen wtgestaen,⁴¹

 

Over veld en Oceaen,

 

Diepe stroomen doorgeswommen,

 

Hooge bergen overklommen,

45

Swaere toghten wtgevoert,

 

Nacht en dagh de trom geroert,

 

Soo veel' starcke steên beronnen,⁴⁷

 

Selfs noch onlangs Grol gewonnen,

 

In't gesicht van 's vyands maght;

50

Doen de groote Phlippes dacht:

 

't Is met Holland omgekomen,⁵¹

 

Zedert het geweld de vromen⁵²

 

Heeft ten setel wtgeruckt;

 

En de wysheyd neergebuckt,⁵⁴

55

Met haer' gryse silverhayren,

 

Met haer' zidderende jaeren,

 

Wachte na den jongsten slagh:⁵⁷

 

Die haer 't hoofd nam, 't land 't gesagh:⁵⁸

23 't Scheld: de Schelde, als gewoonlik bij Vondel, hier gepersonifieerd.

24 Al te mild: te zeer stelt hij zijn leven bloot.

27 De stroomnymfen van IJ en Amstel waren het met haar eens.

28 Ick: de Amsterdamse Maagd; hemmen: eigenlik kuchen; hier: naar adem snakken.

31 kroppen: verkroppen.

34 moght: kon.

36 wil: zal; hier met de kracht van: moge (vgl. vs. 84); gehingen: gehengen, toestaan.

39 keer van: wend af van.

40 dien Mars: de Prins, als krijgsheld.

41 wtgestaen: doorstaan.

47 beronnen van berennen: stormlopen.

51 't Is omgekomen met: 't is gedaan met.

52 de vromen: de goede, afgezette regenten.

54 de wysheyd: Oldenbarnevelt.

57 jongsten: laatste.

58 Accent op haer en 't land.

[p. 184]

 

Zedert 't luck, hunne hand ontwrongen,⁵⁹

60

Is met kracht te rug gesprongen:

 

Hollands seenwen afgesneen⁶¹

 

Sleept het kreupel na sijn' leên.⁶²

 

Ydel waeren dees' gedachten,

 

Doen de posten tyding bragten

65

Van den overgang der stad,⁶⁵

 

Die ons heyr vergeefs eer had⁶⁶

 

Tweemael met een' wal besloten.

 

'k Valle met mijn' speelgenooten,

 

Edel held, te voet voor u:

70

'k Bid weest voor u selven schuw:⁷⁰

 

Wilt u van't gevaer wat spaenen:⁷¹

 

Spaer u om uwe onderdanen,

 

Om uw' kleenen Willem doch,

 

Nau gespeent van 's voesters sogh:

75

Dat hy aen uw' sy' magh wennen:⁷⁵

 

Bussen losen, paerden mennen⁷⁶

 

Leeren, onder uw beleyd;

 

Daerghe 't land met lijcken spreyt:

 

Datmen segge: sie te gader

80

Moedigh draeven soon en vader,

 

Als Aeneas de Trojaen,

 

Met den groeyenden Ascaen.^81-82

 

'tLot dat spaerse lang te saemen:

 

'tLot wil geven dat hunn' naemen

85

Spanjen soo ontsaghlijck sijn

 

Als de blixems van Iupyn.

 

O Doorluchtighste der helden!

 

Al te selden, veel te selden

 

Sagh u Y en Amstelstroom.

90

Driemael overwellekoom.⁹⁰

 

Waerghe komt uw' treden setten

 

Krygen keuren en Stads wetten

 

Nieuwe kracht, en haet en twist

 

Stuyven wegh als roock en mist:

95

En die ongetoomde tongen,

59 't luck: de Fortuin; hunne hand ontwrongen: sedert die ‘vromen’ het lot van de republiek niet meer in handen hadden, keerde de Fortuin aan de republiek de rug toe.

61 seenwen: zenuw verenigde de betekenis zenuw en pees (vgl. vs. 153).

62 naslepen: achter zich aan slepen; leên: benen.

65 nl. van Grol.

66 eer: vroeger.

70 weest schuw: spaar u zelf.

71 spaenen = spenen: zich onthouden, zich niet bloot geven.

75 wennen: zich oefenen.

76 Bussen losen: geweren afschieten.

81-82 Virgilius verhaalt in het vijfde boek der Aeneïs, hoe Ascanius onder het oog van zijn vader de Trojaanse ruiters aanvoert.

90 over is versterkend (vgl. overheerlik e.d.).

[p. 185]

 

Die soo stout en onbedwongen

 

Galmden oproer bloed en moord,

 

Swygen stil aen yeder oord.

 

All' mijn' trouwe burgeryen

100

Eenigh in uw' komst verblyen.¹⁰⁰

 

Geen' Megeere geeft sich bloot.¹⁰¹

 

Elck het hoofd leyd in den schoot.

 

Doen de windvorst deed verstroyen,¹⁰³

 

Op de zee, de vloot van Trojen,

105

Sweegh al 't bulderen op 't vlack,

 

Alsoo ras Neptuyn weer stack

 

't Hoofd van wt de holle baeren:

 

Waer sijn wagen quam gevaeren

 

Lagh de woestigheyd getemt,

110

En 't oneffen glad gekemt:¹¹⁰

 

Even soo ghy nau verscheenen,¹¹¹

 

Wat geraeckt was op de beenen,¹¹²

 

Wat my dreyghde met gevaer

 

Van een' schipbreuck al te swaer,¹¹⁴

115

Set sich voor uw' Godheyd neder.¹¹⁵

 

Van uw voorhoofd straelt moy weder,

 

En April geen' May en wyckt,

 

Die met verwe en bloemen pryckt.

 

'k Had met veel meer praels behangen¹¹⁹

120

Vw' doorluchtigheyd ontfangen;

 

Maer ick weet wel hoe ghy acht

 

Waere deughd de rijcxste pracht:

 

Hier mee (lof den heer der heeren)

 

Kan ick noch een' sael stoffeeren:

125

Mannen heb ick, soomen 't vraeght,

 

Daer mijn raedhuys moed op draeght:¹²⁶

 

Onder dese, in raeds beraeming,¹²⁷

 

Blinckt de schranderheyd van Vlaming,¹²⁸

 

Pols oprechtigheyd heel braef,¹²⁹

130

En de dapperheyd van Graef:

 

Mannen (laet de nijd wat grimmen)

100 Eenigh: eendrachtig.

101 Megeere = Megaira, een der drie Erinnyen (wraakgodinnen).

103 De windvorst is AEolus, die op verzoek van Juno de Trojaanse vloot verstrooide (Aeneïs, boek I, vs. 81-vlg.).

110 kemmen: kammen, gladstrijken.

111 ghy nau verscheenen: absolute constructie: toen gij nauweliks u vertoond hadt.

112 op de beenen geraeckt: oproerig geworden.

114 een' schipbreuck: de rampen van een burgertwist.

115 Set sich neder: komt tot kalmte.

119 met veel meer praels behangen: sierliker uitgedost, in feestkledij.

126 moed draeghen op: trots zijn op.

127 in raeds beraeming: voor het plegen van overleg.

128 Vlaming: Pieter de Vlaming van Oudshoorn, met Jacob de Graef toenmaals burgemeester; Harmen Gysbertsz. van de Pol was schepen.

129 oprechtigheyd: rechtschapenheid.

[p. 186]

 

Die mijn' vesten deden klimmen:¹³²

 

Sulcke soeck ick by de kaers.

 

'k Hebbe'r oock noch Hasselaers,¹³⁴

135

Die hunne halsen voor my waegen;

 

Die hun vaders degen dragen,

 

Welcke op't Spaensche knokebeen¹³⁷

 

Sijn geschaert voor 't algemeen.¹³⁸

 

Errefvyanden van Spanjen,

140

Errefvrienden van Oranjen;

 

Daer een Veldheer meed bestuwt¹⁴¹

 

Voor geen' seven legers gruwt.

 

Laet de vyanden vry drieschen,¹⁴³

 

Laet de draeckenkoppen brieschen;

145

Noyt ging Hollands fiere leeu

 

Druypen voor den draeckenschreeu:¹⁴⁶

 

Maer hy schutte op sijne tanden¹⁴⁷

 

Schenden, moorden, blaecken, branden.

 

En geen springvloed brack mijn' dam,

50

Watter oock van 't Westen quam.

 

Gaet mijn Prins te velde trecken

 

'k Sal sijn' rechterhand verstrecken,¹⁵²

 

Of een' senuw aen dien arm,

 

Die tot Hollands schut en scharm¹⁵⁴

155

Ruckt de klingen wt der scheede:

 

En myn burgery in vrede,

 

Midden onder het getier,

 

Sal in 't hart met offervier

 

FREDRICK HENRICX lof vermeeren,

160

En sijn' groote Godheyd eeren.

 

Welkoom, welkoom, Welhems soon.

 

Neem mijn' Keyserlijcke kroon,

 

Die uw Grootvaêr plagh te voeren,

 

Doen hem alle vorsten swoeren.

165

Welkoom heldendichters stof.¹⁶⁵

 

Wellekoom in mijn Princenhof.

EYNDE.

132 deden klimmen: in bloei toenemen.

134 Hasselaer: de majoor Nicolaes Hasselaer.

137 knokebeen: halswervel.

138 geschaert van schaerden d.i. een schaerde, een hap of een scheur krijgen.

141 bestuwt: omstuwd, omringd.

143 drieschen: dreigen.

146 Druypen: afdruipen.

147 schutten: afweren.

152 verstrecken: zijn, dienen als.

154 scharm (met Hollandse ar): bescherming.

165 heldendichters stof: gij die onderwerp kunt zijn van een heldendicht.