De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640 (1929)

De werken van Vondel. Deel 3. 1627-1640

(1929)–Joost van den Vondel– rechtenstatus

Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende



[pagina 300]
Roskam Aen den Heer Hoofd, Drost van Muyden.aant.aant.Ga naar voetnoot* Hoe koomt, doorluchte Drost, dat elck van Godsdienst roemt,Ga naar voetnootvs. 1 En onrecht en geweld met desen naem verbloemt?Ga naar voetnoot2 Als waer die saeck in schijn en tongeklanck gelegen:Ga naar voetnoot3 Of sou 't geen Godsdienst sijn, rechtvaerdigheyd te plegen?Ga naar voetnoot4 5[regelnummer] Maer slincx en rechts te staen na allerhande goed?Ga naar voetnoot5 God voeren in den mond, de valscheyd in't gemoed? De waerheyd greep wel eer die menschen by de slippen,Ga naar voetnoot7 En sprack: uw hart is verr': ghy naecktme met de lippen. De waerheyd eyscht het hart, en niet soo seer 't gebaer.Ga naar voetnoot9 10[regelnummer] Dit laeste sonder 't eerst, dat maeckt een' huychelaer;Ga naar voetnoot10 Die by een cierlijck graf seer aerdigh word geleecken:Ga naar voetnoot11 Vol rottings binnen, en van buyten schoon bestreecken.Ga naar voetnoot12 Soo was uw vader niet, die burger-vader, neen: Van binnen was hy juyst, gelijck hy buyten scheen. 15[regelnummer] 'k Geloof men had geen' gal in desen man gevonden,Ga naar voetnoot15 Indien, na dat de dood sijn leven had verslonden, Sijn lijck waer opgesneên. Hoe was hy soo gelijckGa naar voetnoot17 Dien burgermeestren, die wel eertijdts 't Roomsche rijck,Ga naar voetnoot18 Door hunne oprechtigheyd, opbouden van der aerdeGa naar voetnoot19
[pagina 301]
20[regelnummer] Ten top; doen d'ackerbou in achting was en waerde: Doen deege deeglijckheyd niet speelde, raep en schraep;Ga naar voetnoot21 En 's vyands goud min gold dan een' gebrade raep.Ga naar voetnoot22 Hoe heeft hem Amsteldam ervaeren wiis en simpel: Een hoofd vol kreucken, een geweten sonder rimpel.Ga naar voetnoot24 25[regelnummer] O beste bestevaêr! wat waert ghy Holland nut,Ga naar voetnoot25 Een styl des raeds, doen 't lijf van 't stocxken werd gestut:Ga naar voetnoot26 Op dat ick ga voorby ons Catilinaes tyen:Ga naar voetnoot27 Doen 't vaderland in last, door twist der burgeryen,Ga naar voetnoot28 Ghy 't leven waert getroost te heyligen den staet: 30[regelnummer] En doen, uw hoofd gedoemt, door 't hoofd van eygebaet,Ga naar voetnoot30 Ghy geen' gedachten had van wijcken of van wancken. De wees en weduwe u, de ballingen u dancken:Ga naar voetnoot32 Hoewelghe noyt om danck hebt, sonder onderscheyd,Ga naar voetnoot33 Bescheenen met den glans van uw' goedaerdigheyd,Ga naar voetnoot34 35[regelnummer] Ondanckbre en danckbre, dienghe kont ten oorbaer strecken.Ga naar voetnoot35 O spiegel van de deughd! ô voorbeeld sonder vlecken! Noyt sooptghe 't bloet en mergh der schamele gemeent:Ga naar voetnoot37 Nocht stopte d'ooren voor haer rammelend gebeent.Ga naar voetnoot38 Wat lietghe uw' soonen na, doen 's levens licht wou neygen?Ga naar voetnoot39 40[regelnummer] Indien 't gemeen u roept, besorgt het als uw eygen.Ga naar voetnoot40 Soo was uw wterste aêm slechs waere klaere deughd;Ga naar voetnoot41 Daer ghy, vermaerde stad, uw' kroon meed cieren meught.Ga naar voetnoot42 Soo 't land uw vaders deughd soo wel had erven mogen, Als sijn' gedachtenis, s' had swaerder ruym gewogenGa naar voetnoot44 45[regelnummer] Dan duysend tonnen schats, en duysend, en noch bet:Ga naar voetnoot45 En 'k sagh de swaerigheên van onsen staet gered. Indien de Spanjaerd sagh het land van Hoofden blincken,Ga naar voetnoot47
[pagina 302]
Hoe sou sijn fiere moed hem in de schoenen sincken:Ga naar voetnoot48 Hoe sou hy vader Ney opwecken, door gebeên,Ga naar voetnoot49 50[regelnummer] Om met sijn' tong dees' scheur te neyen hecht aen een.Ga naar voetnoot50 Geen Duynkerck sou de zee met vlooten overheeren.Ga naar voetnoot51 Maetroos die roovers ras sou aersling klimmen leeren;Ga naar voetnoot52 En 't laege Waterland doen kijcken door een' koord,Ga naar voetnoot53 Dien, die nu blindeling ons slingert over boord, 55[regelnummer] En visschers vangt en spant, verwt zeeluy doods van vreesen:Ga naar voetnoot55 Soo datter een geschrey van weduwen en weesen Ten hoogen hemel rijst, wt dorpen en wt steên. Wat's d'oorsaeck? vraeghtmen, wat? de gierigheyd alleen,Ga naar voetnoot58 Die 't algemeen versuymt, en vordert slechs haer eygen:Ga naar voetnoot59 Ga naar voetnoot59 60[regelnummer] En sprack ick klaerdre spraeck, ick sorg sy soume dreygenGa naar voetnoot60 Met breuck en boeten, of te levren aen den beul.Ga naar voetnoot61 Want waerheyd (dat's al oud) vind nergens heyl nocht heul:Ga naar voetnoot62 Dies roemtmen hem voor wijs, die vinger op den mond leyd. O kon ick oock die kunst: maer wat op 's harten grond leyd 65[regelnummer] Dat weltme na de keel: ick word te stijf geparst, En 't werckt als nieuwe wijn, die tot de spon wtbarst.Ga naar voetnoot66 Soo 't onvolmaecktheyd is, 't magh tot volmaecktheyd dyenGa naar voetnoot67 Van dees' rampsalige en beroerelijcke tyen;Ga naar voetnoot68 Waer in elck grabbelt, tot sijns naesten achterdeel,Ga naar voetnoot69 70[regelnummer] Schrijft andren toe, en schuyft op hen de schuld van't scheel.Ga naar voetnoot70 Waer Cato levend, die gestrenge Cato, trouwen,Ga naar voetnoot71 Hoe doncker sou hy, met een doncker paer winckbrouwen, Begrimmen oversijds de feylen onser eeu,Ga naar voetnoot73 En ringelooren den geringeloorden leeu;Ga naar voetnoot74 75[regelnummer] Die sich soo schendigh nu van rekels laet verbaffen.Ga naar voetnoot75 Hoe sou hy graeuwen: flux en past dit af te schaffen:Ga naar voetnoot76
[pagina 303]
Dat weder ingeset. Hier stuurman waer het roer,Ga naar voetnoot77 En let op 't oud compas. Voort voort met desen loer,Ga naar voetnoot78 Die noyt te water ging: hy sal ons 't spel verbrodden.Ga naar voetnoot79 80[regelnummer] En ghy, hou oogh in 't seyl. Waer heen met dese vodden,Ga naar voetnoot80 Ghy lompe plompe dief, die 't scheepsvolck streckt tot last?Ga naar voetnoot81 t'Hans grijp ick u by 't oor, en spijcker 't aen den mast.Ga naar voetnoot82 Waer Cato levend, wis, daer sou geen haer aen feylen,Ga naar voetnoot83 Of't ging als 't plagh te gaen. Wat soumen lands beseylen:Ga naar voetnoot84 85[regelnummer] Daer nu de norsse nyd ons slapend seylt voorby,Ga naar voetnoot85 De loef afsteeckt, terwijlwe leggen in de ly,Ga naar voetnoot86 In vaer van schipbreuck, schier aen laeger wal vervallen.Ga naar voetnoot87 Het roer den meester mist, en daerom is 't van 't mallen:Ga naar voetnoot88 En wilme' op 't dreygement niet letten van den nood, 90[regelnummer] Soo bergh aen 't naeste land uw leven in den boot.Ga naar voetnoot89-90 Doch 'k hoop een beter, van die gaerne 't beste saegen,Ga naar voetnoot91 En sucht tot't vaderland in vroomen boesem draegen.Ga naar voetnoot92 De sulcke vindmen noch als parrelen aen strand. De schaersheyd maecktse dier. Indien maer 't onverstandGa naar voetnoot94 95[regelnummer] Soo weynige alsser sijn erkende in hunn' waerdye, En wysere heeren liet begaen met heerschappye, Men vondter noch genoeg; die niet soo seer en staen Na heerschen, danse met 's lands welstand sijn begaen,Ga naar voetnoot98 En wenschen tyd en sorg en moeyte hier in te schieten,Ga naar voetnoot99 100[regelnummer] En niet een' penning voor hunn' diensten te genieten: Dat sijn niet sulcke, daer ick eerst van heb geseyd, Wiens Godsdienst op de tong en op de lippen leyd:Ga naar voetnoot102 Maer in een vroom gemoed; waer uyt die deughden groeyen,Ga naar voetnoot103 Die Hollands welvaert eer soo heerlijck deeden bloeyen, 105[regelnummer] In spijt des dwingelands. Wel wilmer noch niet aen?Ga naar voetnoot105 Of rijm ick, dat een boer dit Duytsch niet kan verstaen?Ga naar voetnoot106
[pagina 304]
Neen seker, 't is dat niet. 't Sijn kostelijcke tyen.Ga naar voetnoot107 Het paerd vreet nacht en dagh. In een' karros te ryen.Ga naar voetnoot108 Een' Iuffer met haer' sleep. De kinders worden groot:Ga naar voetnoot109 110[regelnummer] Sy worden op bancket en bruyloften genood. Een nieuwe snof komt op met elcke nieuwe maene.Ga naar voetnoot111 De sluyers waeyen weyts, gelijck een ruytervaene.Ga naar voetnoot112 En eyschtmen meer bescheyds, men vraegh het Huygens soon,Ga naar voetnoot113 In 't kostelijcke mal: die weet van top tot toon 115[regelnummer] De pracht en sotte prael tot op een hayr t' ontleden. Hier schort het. Overdaed stopt d'ooren voor de reden:Ga naar voetnoot116 En kromt des vromen recht: deelt ampten wt om loon:Ga naar voetnoot117 En stiert den vyand 't geen op halsstraf is verboôn:Ga naar voetnoot118 Luyckt 't oogh voor sluyckerye, en onderkruypt de pachten:Ga naar voetnoot119 120[regelnummer] Besteelt het land aen waere, aen scheepstuygh, en aen vrachten:Ga naar voetnoot120 Neemt giften voor octroy: of maeckt den geldsack t'soeck:Ga naar voetnoot121 En eyschtmen rekening, men mist den sack en 't boeck. Hoewel het menschlijck is dat sulcke saecken beuren:Ga naar voetnoot123 'tHeeft dickmael oock sijn' reên. Dick' raeckter meed te veuren,Ga naar voetnoot124 125[regelnummer] Die verr' ten achtren was. Kort om dit's onse plaegh.Ga naar voetnoot125 t Is, drijft den esel voort: gemeentenesel draegh:Ga naar voetnoot126 Het land heeft meel gebreck: dus breng den sack te molen. Het drijven is ons ampt: het pack is u bevolen.Ga naar voetnoot128 Vernoegh u, datghe sijt een vrygevochten beest:Ga naar voetnoot129 130[regelnummer] Is 't na het lichaem niet, soo is het na den geest. Tot 's lichaems lasten heeft de hemel u beschoren,Ga naar voetnoot131 Dit past u bet dan ons. Ghy sijt een slaef geboren.Ga naar voetnoot132 Best doet ghy 't willighlijck van selven, dan door dwang.Ga naar voetnoot133 Dus raeckt het slaefsche dier, al hygende, op den gang, 135[regelnummer] En sweet, en sucht, en kucht. De beenen hem begeven.
[pagina 305]
Hy valt op beyde knien, als bad hy: laetme leven; En gigaeght heesch en schor. De drijvers stock is doof,Ga naar voetnoot137 En tout des esels huyd, en swetst vast van 't geloof.Ga naar voetnoot138 Hoe kan een Christenhart dees' tiranny verkroppen! 140[regelnummer] Ick raes van ongeduld. En sijnder dan geen' stroppenGa naar voetnoot140 Voor geld te krijgen, datmen 't quaed niet af en schaft? En dat landsdievery tot noch blijft ongestraft? Of isser niet een beul in't gantsche land te vinden? Men vondter eer wel drie, doen bittre beulsgesinden. &c.Ga naar voetnoot144 145[regelnummer] En vraeghtmen wat ick seg? dat seg ick, en 't is waer: Die 't willens wederspreeckt, dat is een logenaer.Ga naar voetnoot146 Dus klaeght de galge, die lang ledigh heeft staen prijcken:Ga naar voetnoot147 Die lang geen' krayen 't oogh van groote dievelijcken Wtpicken sagh, en fel van raeven werd begraeut,Ga naar voetnoot149 150[regelnummer] Die heen en weêr om aes wtvlogen heel benaeut.Ga naar voetnoot150 Of nu een' snoode Harpy dit averechts wou duyen:Ga naar voetnoot151 Dat tegens d'Overheên ick 't volleck op wil ruyen, Om tol en schot en lot te weygren aen den heer:Ga naar voetnoot153 So lochen ick 't plat wt. Neen seker, dat sy veer.Ga naar voetnoot154 155[regelnummer] Gehoorsaemheyd die past een' oprecht' ingeseten:Ga naar voetnoot155 Den heer t' ontfangen weêr rechtvaerdigh wt te meeten;Ga naar voetnoot156 Gelijck die Haegsche Bie vereert is met dien lof,Ga naar voetnoot157 Dat sy noyt honigh soogh wt ander lieden hof; Maer na haer' eygen beemd, op onbesproke bloemen, 160[regelnummer] Om nectar vloogh, wiens geur oprechte tongen roemen.Ga naar voetnoot160 Waer yeder soo van aerd, wat soumen met ter tyd Het arrem eselkijn al lasten maecken quijt? Hoe sou 't aenwassend juck ontwassen met den jaeren?Ga naar voetnoot163 Wat wordter nu gespilt? wat soumen dan bespaeren? 165[regelnummer] Men had, in tijd van nood, een' schatkist sonder tal.
[pagina 306]
Maer nu is 't Muysevreughd, de kat sit in de val.Ga naar voetnoot166 'k Heb, ô doorluchtigh Hoofd der Hollandsche Poëten, Een' kneppel onder een' hoop hoenderen gesmeeten:Ga naar voetnoot168 'k Heb weetens niemand in 't bysonder aengerand; 170[regelnummer] Misschien wie 'k trof, tot nut van ons belegert land:Ga naar voetnoot170 'k Heb aen uw vaders krans al meede een blad gevlochten, En noch een' siel geroemt, wiens deughden elck verknochten.Ga naar voetnoot172 Dit nam sijn' oirsprong niet wt vleylusts ydelheên,Ga naar voetnoot173 Der dichtren erfgebreck; maer wt een' rype reên.Ga naar voetnoot174 175[regelnummer] Ick wenschte mijn' copy niet scheelde van het leven: Soo sou, als 't aenschijn u de schilder heeft gegeven,Ga naar voetnoot176 's Mans deughdige ommetreck hier sweven in de siel;Ga naar voetnoot177 Die stand hiel ongebuckt, doen 't dor gebeente viel.Ga naar voetnoot178 EYNDE.	voetnoot* Van 1630, altans volgens Brandt. Er bestaat echter verschil van mening over het jaar van Roskam; zie Literatuuropgave in Dl. 2, blz. 819 en de aantekening achter in dit deel. Afgedrukt naar de uitgave in plano. Waarschijnlik verschenen bij Willem Jansz. Blaeu. Unger: Bibliographie, nr. 184. Roskam is een aardig gekozen naam voor een hekeldicht: in Vondels dagen werd roskammen reeds gebruikt voor: duchtig berispen, hekelen (Ned. Wdb. XIII, 1400). De opzet werd ingegeven - gelijk A. Kluyver opmerkte - door de eerste satire van Horatius (‘Qui fit, Maecenas, ut nemo’ etc.) eveneens gericht en opgedragen aan een kunstzinnige vriend en beschermer. Deze opdracht aan P.C. Hooft staat natuurlik in verband met het feit dat zijn vader, de oud-burgemeester, als voorbeeld van burgerdeugd aan de ontaarde tijdgenoten wordt voorgehouden. Hoezeer ze werkelik was gesteld in de geest van de oude Hooft, blijkt o.a. uit diens eigen woorden in de Bedenckinge op de kerkelijcke geschillen: ‘Soude dat nyet wel schijnen Godt metten monde ende metten lippen te genaecken ende dat het herte verre daervan soude moeten wesen?’ (Zie Memorien en Adviezen van Cornelis Pieterszoon Hooft, I blz. 76, nr. 181). voetnootvs. 1 van Godsdienst roemt: zich beroemt godsdienstig te zijn. voetnoot2 desen naem: nml. van vroomheid. voetnoot3 tongeklanck: vrome woorden. voetnoot4 geen Godsdienst sijn: zou godsdienst niet dáárin bestaan, dat men.... voetnoot5 dit vers sluit zich niet logies bij het vorige aan. De gedachtengang is: Maar zou godsdienst verenigbaar zijn met....; slincx: oudtijds in alle betekenissen = links. voetnoot7 De waerheyd: Christus, die zulke mensen staande hield met het verwijt, dat aan Matth. XV, vs. 8 ontleend is (vgl. Matth. XXIII, vs. 13). voetnoot9 gebaer: uiterlik vertoon. voetnoot10 't eerst: nml. het hart. voetnoot11 aerdigh: treffend juist. Zie deze vergelijking in Matth. XXIII, vs. 27. voetnoot12 bestreecken: gepleisterd. voetnoot15 geen' gal: uit de gal kwam, volgens oud volksgeloof, alle boosaardigheid voort. voetnoot17 opgesneên: opengesneden. voetnoot18 burgermeestren: consuls; Roomsche: Romeinse. voetnoot19 oprechtigheyd: rechtschapenheid. voetnoot21 deege: degelike; is versterkend toegevoegd; raep en schraep spelen: geldgierig, inhalig zijn. voetnoot22 Zinspeling op het bekende verhaal van de eenvoudige Manlius Curius Dentatus, die, toen de Samnitiese gezanten hem wilden omkopen, juist bezig was met rapen te braden, zodat de gezanten onverrichterzake omkeerden. voetnoot24 kreucken: rimpels, door de zorgen voor het gemenebest; sonder rimpel: ongedeerd, rein. voetnoot25 bestevaêr: grootvader (vererende aanspraak). voetnoot26 styl: steunpilaar; stocxken (woordspelend met styl): wegens zijn ouderdom. voetnoot27 Om nu niet te spreken van: d.i. vooral niet minder waren zijn verdiensten op krachtiger leeftijd, toen hij Leycester, die, als eertijds Catilina, de vrijheid van de republiek bedreigde, wist te weerstaan. voetnoot28 't vaderland in last (zijnde): absolute constructie. Evenzo in vs. 30: uw hoofd gedoemt. voetnoot30 't hoofd van eygebaet: het hoofd van de partij van de baatzucht, nml. Leycester's aanhang. Leycester rekende Hooft onder die vijanden, die 't eerst onschadelik gemaakt zouden moeten worden. voetnoot32 Vgl. het bekende sonnet op de dood van burgemeester Hooft (deel 2, blz. 760). voetnoot33 noyt hoort alleen bij om danck; dus: hoewelghe sonder onderscheyd. voetnoot34 goedaerdigheyd: edelaardigheid. voetnoot35 ten oorbaer strecken: van dienst zijn. voetnoot37 bloet en mergh: de levenssappen; suipen: uitzuigen; schamele gemeent: de armen. voetnoot38 rammelend gebeent: het door hongersnood uitgemergelde lichaam. Een dergelijke periode, van 1623, lag nog vers in de herinnering. voetnoot39 Retoriese vraag. De kostbaarste erfenis was de volgende wijze raad. voetnoot40 't gemeen: het algemene belang. voetnoot41 uw wterste aêm: uw laatste ademtocht, de laatste door u gesproken woorden. voetnoot42 uw' kroon: de keizerskroon op het Amsterdamse wapen; als een parel aan die kroon. voetnoot44 swaerder ruym: ruim zo zwaar. voetnoot45 noch bet: nog meer. voetnoot47 Woordspeling: mannen als Hooft, en uitblinkende figuren. voetnoot48 fiere moed: overmoed. voetnoot49 vader Ney: de geslepen Pater Ney had in 1607 de onderhandelingen over het Bestand geopend. In het woord neyen (naaien) speelt Vondel met zijn naam, die dus wel met ai uitgesproken werd. voetnoot50 met sijn' tong: door zijn overredingskracht; dees' scheur: tussen de Noordelike en de Zuidelike Nederlanden. voetnoot51 Duynkerck: de beruchte zeerovers die daar huisden; de zee overheeren: op zee de baas spelen. voetnoot52 aersling klimmen: ruggelings de ladder van de galg bestijgen. voetnoot53 kijcken door een' koord (vgl. het ‘hennepen venster’: de strop). De galg stond aan de overkant van het IJ, bij het laege Waterland. voetnoot55 spannen: binden, in boeien slaan; doods verwen: een doodschrik aanjagen. voetnoot58 gierigheyd: hebzucht. voetnoot59 vorderen: bevorderen. voetnoot59 vorderen: bevorderen. voetnoot60 sorgen: vrezen. Vondel zinspeelt hier weer op het gevaar dat hem in de Palamedes-zaak bedreigde. voetnoot61 breuck is hier synoniem met boeten. voetnoot62 heyl nocht heul: goede ontvangst noch bescherming. voetnoot66 tot: bij, aan; spon: stop in het vat. voetnoot67 tot volmaecktheyd dyen van: leiden tot grondige verbetering van. voetnoot68 beroerelijck: vol beroering. voetnoot69 tot achterdeel van: ten nadele van. voetnoot70 Schrijft andren toe schijnt hier te betekenen: zet een bedrag op rekening van anderen (d.i. doet alsof zij het geïnd hebben) en geeft hun de schuld van het verschil ('t scheel) d.i. beschuldigt hen van oneerlikheid. In 't Mnl. betekent toescriven o.a. schriftelik een schenking doen. voetnoot71 Cato was de strenge censor, die ten tijde der Puniese oorlogen optrad tegen weelde en baatzucht; trouwen (uit: in trouwen): inderdaad, in waarheid. voetnoot73 oversijds: met schuinse blik. voetnoot74 ringelooren: eig. een dier in bedwang houden door middel van een ring door het oor; fig.: ongemakkelik onder handen nemen. voetnoot75 schendigh: schandelik; verbaffen: door blaffen vrees aanjagen. voetnoot76 passen: zorgen. voetnoot77 insetten: instellen; waren: bewaren, d.i. er op letten en er voor zorgen. voetnoot78 't oud compas: het beproefde kompas, d.i. houd de oude koers; loer: scheldwoord voor een onbekwaam individu. voetnoot79 noyt te water ging: geen zeereis mee maakte, en dus ervaring mist; verbrodden: verknoeien. voetnoot80 ghy is de stuurman van vs. 77. voetnoot81 Ghy: alweer een man die niet hoort op het schip, en alleen komt om te stelen; plomp: dom. voetnoot82 t'Hans: nu ik u eindelik betrap; spijcker 't aen den mast: blijkbaar een straf, op de schepen toegepast. voetnoot83 feylen: falen, te kort komen. voetnoot84 plagh: nml. in degeliker tijden. voetnoot85 Terwijl nu de stuurse afgunstigen - Vondel denkt hier wel aan de Engelse konkurrenten - die ons, terwijl wij slapen, voorbijzeilen. voetnoot86 De loef afsteeckt: ons aan de loefzijde (de windzijde) voorbijzeilt, tijdelik de wind onderschept, en dus een voorsprong krijgt; daardoor geraakt het voorbijgezeilde schip in de ly (de van de wind afgekeerde zijde van het andere schip). voetnoot87 vaer: gevaar; aen laeger wal: d.i. de wal waar de wind op staat; een zeilschip dat daar tegenaan slaat, geraakt in ongelegenheid. voetnoot88 is 't van 't mallen (oorspr. waarschijnlik: van 't malle; Ned. Wdb. IX, 133): is alles in de war aan boord. voetnoot89-90 Wil men blindelings zijn gang gaan, dan is het schip van Staat verloren: red dan uw leven! voetnoot91 een beter: iets beters. Dat verwacht ik van diegenen die... voetnoot92 sucht: vurige liefde; vroom: rechtschapen. voetnoot94 dier: kostbaar. voetnoot98 danse: dan dat ze (als wel dat ze); begaen met: bekommerd om. voetnoot99 inschieten: ten koste leggen. voetnoot102 Wiens kan terugslaan op een meerv.: wier. voetnoot103 Na Maer invullen: wiens godsdienst leyd (uit vs. 102). voetnoot105 wil men nog niet toegeven dat ik gelijk heb? voetnoot106 dit Duytsch: deze begrijpelike taal (Duyts = Nederlands). voetnoot107 Neen, men begrijpt mij maar al te goed! Nu volgt een uiteenzetting van de oorzaken: de overdreven weelde; kostelijck: kostbaar. voetnoot108 karros: karos, statiewagen. voetnoot109 Iuffer heette ook een gehuwde dame van stand; sleep: gevolg. voetnoot111 snof: modeartikel (snufje). voetnoot112 weyts: zwierig; ruytervaene: vaan aan de lans van de ruiters; later veranderd in kermisvaene. voetnoot113 Huygens soon: Constantijn, dichter van het Costelijck Mal, een satire op de mode. Zijn vader, de sekretaris van de Prins, was toen nog meer bekend dan de zoon. voetnoot116 reden: het besef van wat wijs en goed is. voetnoot117 kromt des vromen recht: oude woordspeling met ‘krom’ en ‘recht’. voetnoot118 oorlogscontrabande, waarvan o.a. burgemeester Reinier Pauw beschuldigd werd. voetnoot119 sluyckerye: smokkelhandel; onderkruypen: op heimelike, listige wijze anderen benadelen ten eigen voordele; de pachten: de ‘verpachte middelen’. d.z. belastingen die in 't openbaar verpacht werden. voetnoot120 Misbruiken bij de admiraliteitskolleges zoals er nog kort te voren (1626) bij de Admiraliteit van de Maas aan 't licht gekomen waren: bij de levering van scheepstuygh werd met leveranciers geknoeid; de vrachten werden te laag aangegeven om een gedeelte van de convooigelden onverantwoord te kunnen laten. voetnoot121 octroy: vergunningsbrieven voor een of ander monopolie; t' soeck maecken: zoek maken, verduisteren. voetnoot123 Dit slaat, ironies, op het zoekraken van de boeken. voetnoot124 te veuren: er bovenop. voetnoot125 ten achtren: die in geldelike moeielikheden verkeerde. voetnoot126 gemeentenesel: beeld voor de arme burgerij. voetnoot128 pack: de lasten; bevolen: toevertrouwd, opgelegd. voetnoot129 bittere ironie: vrijgevochten van Spanje, maar dienstbaar gebleven aan de regentenklasse. voetnoot131 bescheren: voorbestemmen. voetnoot132 bet: beter, meer. voetnoot133 Best: het beste is dat....; hierin ligt een comparatief beter opgesloten, waarbij dan zich aansluit. voetnoot137 gigaeghen: klanknabootsend woord (i-a). voetnoot138 touwen: ranselen; vast: al maar. voetnoot140 ongeduld: in de vroegere, sterkere betekenis: het niet meer kunnen dulden. voetnoot144 etc. achter dit vers staat gelijk met een beletselteken: de dichter houdt plotseling op, omdat hij met zijn zinspeling op de moord van Oldenbarnevelt, op het punt staat gevaarlike dingen te zeggen; beulsgesinden: tot een gerechtelike moord gezind. voetnoot146 Ook dit vers zegt niet ronduit wat hij bedoelt, maar is voor de goede verstaander duidelik. In de bundel van 1650 is het verscherpt tot: Zijn twee noch niet genoegh, zoo neemt er twalef paer, nml. de 24 rechters. voetnoot147 Dus: daarom; prijcken heeft hier wellicht, evenals het synonieme proncken, de betekenis: treurig zien; anders betekent het alleen: te kijk staan. voetnoot149 begraeut: de raven vlogen krijsend, als 't ware verwijtend, er om heen. voetnoot150 benaeut: in 't nauw gebracht (door de honger). voetnoot151 Als nu een snode lasteraar dit soms verkeerd wil uitleggen; de Harpy was een fabelachtig monster, dat reeds in de Oudheid als symbool van de laster gold. voetnoot153 tol, schot en lot zijn belastingen. voetnoot154 plat wt: rondweg. voetnoot155 oprecht: goed. voetnoot156 De heer (past het) de ontvangen gelden rechtvaardig te besteden (wtmeeten is oorspr.: in 't klein, bij de maat verkopen). voetnoot157 die Haegsche Bie: Joris de Bie († 1628) was 42 jaar lang Thesaurier-generaal van de Unie geweest, en als man van onkrenkbare eerlikheid geëerd. De volgende verzen berusten op de woordspeling met zijn naam. voetnoot160 wiens kan zowel op nectar als op bloemen slaan (vgl. bij vs. 102). voetnoot163 ontwassen: in druk afnemen. voetnoot166 Muysevreughd: de hoofdletter wijst op een naamspeling. De Dordtse burgemeester Muys van Holy, tegen wie krasse beschuldigingen van corruptie ingebracht waren, werd niettegenstaande dat, in 1626 tot lid van de Raad van State gekozen. Vondels bedoeling kan dus zijn; Muys en konsorten spelen de baas. Hij heeft dan gedacht aan 't spreekwoord: ‘Als de kat in de val zit, is 't muizevreugd’, ontleend aan de bekende fabel. voetnoot168 midden in de hoop, dus zonder te mikken. voetnoot170 Eigenaardige, meer voorkomende constructie met misschien: als ik misschien iemand trof, dan was het....; belegert: benard, in 't nauw gebracht. voetnoot172 verknochten: aan zich verplichten. voetnoot173 vleylusts ydelheên: de ijdele lust om te vleien. voetnoot174 rype reên: ernstig overleg. voetnoot176 zoals de schilder u zijn portret schilderde. voetnoot177 deughdige ommetreck: het beeld (de schets, de hoofdlijnen) van zijn deugden; hier: in mijn gedicht; sweven: zich vertonen. voetnoot178 de ziel, die zich ongebroken dezelfde toonde in het uur dat het uitgeleefde lichaam viel.

Vorige Volgende

Over het gehele werk

titels

De werken van Vondel (10 dln) (WB-editie)

auteurs

Over dit hoofdstuk/artikel

titels

Roskam