Logo DBNL
De reis van Sint Brandaan (1994)

De reis van Sint Brandaan

(1994)–W.P. Gerritsen, Soetje Oppenhuis de Jong, Willem Wilmink–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Een reisverhaal uit de twaalfde eeuw


Vorige Volgende

Van Sente Brandane

1
+Nu verneemt hoe over lanc+
 
Een heere was in Yerlant,
 
Die sach menich Gods teekijn.+
4
Wildi dies gheloevende zijn,+
 
So hoert wonder, ghi heeren!
 
Die Heleghe Gheest moet mi leeren,+
 
Die welke der ezelinnen
8
Wijlen dede sprekens beghinnen,+
 
Daer up dat reet Balaam
 
- Dat was een heydin man -
 
Datso meinschelike sprac,+
12
Daer sij den inghel Gods sach+
 
Commen in haer ghemoet.+
 
Den wech hi haer wederstoet+
 
Met eenen zwerde vierijn.+
16
Si vloe van den inghel fijn+
 
Ende dede haren heere cont.+
 
Dese moete ontsluiten minen mont,+
 
Die ghene die haer gaf de macht
20
Datsi wert redene acht.+
 
 
 
Een helich man was, sonder waen,+
 
Gheheeten so was hi Brandaen.
 
Abdt was hi ende regement+
24
Van IIIM moonken of daer omtrent;+
 
Gheboren hute Yberne,+
 
Gode diendi wel gherne.+
 
Dese vant int ondersoucken
28
Bescreven in houden boucken+
 
Van vele teekenen ons Heeren
 
- Hoert! Hier moghedi leeren+
 
Van den goeden Gods wijse -+
32
Hoe dat twee paradijse
 
Boven der eerden waren.+
 
Doe las hi voert te waren+
 
Van vele wonders datmer in vant+
36
Ende menich groet eylant.
 
Oec las de wijse heere
 
Hoe dat eene weerelt weere+

De reis van Sint Brandaan

1
Luister, het verhaal vangt aan:
 
in Ierland heeft een man bestaan
 
die menig wonder mocht aanschouwen.
4
Als u goed bent van vertrouwen,
 
hoor dan vele wonderen, heren!
 
De Heilige Geest moge mij inspireren:
 
Die gaf zelfs de ezelin
8
plotseling woorden in,
 
het beest waarop Balaam reed,+
 
een heidens man, naar u wel weet,
 
zodat ze als een mens daar sprak,
12
toen ze de engel Godes zag,
 
die tegenover haar kwam staan,
 
zodat ze niet meer voort kon gaan.
 
De engel met zijn vurig zwaard
16
werd Balaam geopenbaard
 
doordat hij het dier verstond.
 
Die Geest ontsluite ook mijn mond,+
 
die zelfs een ezelin eenmaal
20
macht gaf over de mensentaal.
 
 
 
Ongetwijfeld een heilig man
 
was de man, genaamd Brandaan.+
 
Abt was hij, tevens regent
24
van 3000 monniken of daaromtrent.
 
Van afkomst was Brandaan een Ier.
 
Hij diende God met zeer veel vuur.
 
Deze man, bij het onderzoeken
28
van oude en geleerde boeken,
 
las daar veel wonderen van Onze Here
 
- Hoor, mensen! Hier kunt u leren
 
uit de reis van die wijze! -
32
dat er twee paradijzen+
 
op de aarde waren.
 
Hij las van wonderbare
 
dingen in dat verband
36
en van menig groot eiland.
 
Ook heeft de wijze heer gelezen
 
dat er een wereld zou wezen
 
Hier onder dese eerde,
40
+Ende alst hier dach werde,
 
Dat daer dan nacht zye.+
 
Hi las dat hemele waren drie.+
 
Van visschen hi ghescreven vant+
44
Hoe dat een wout ende een lant+
 
Ghewassen stont up zine zwaerde.+
 
Dat wederseidi aerde+
 
Om datso onghelovich was.+
48
Oec las hi hoe dat Judas
 
Gheniette Gods ontfaermichede+
 
Ende hi ghenade hadde mede+
 
Alle sondaghes nachte.+
52
Hi en wilde no hi en mochte+
 
Dies emmer niet gheloven,+
 
Hi en saecht met zinen oghen.+
 
Van toerne verberrendi den bouc+
56
Ende gaf den scrivere eenen vlouc.
 
Dat becochti zint wel diere!+
 
Daer hi stont bi den viere+
 
Daer die bouc in bernende lach,
60
Die inghel Gods hem toe sprac:
 
‘O lieve vrient Brandaen,
 
Du heves evele mesdaen,+
 
Dat over mids dinen toren+
64
Die waerheit dus es verloren.
 
Nu laettene bernen daer inne;+
 
Di wert noch wel in inne+
 
Wat waer ofte loghene es.
68
Di ontbiet Jhesus Kerst+
 
Dattu suls gaen varen
 
Up des zeewes baren+
 
Al omme ende omme IX jaer.+
72
Du sult bescauwen wat es waer+
 
Of wat loghene si mede.’
 
Dat wart hem grote pijnlichede.
 
Dus galt hi den bouc+
76
Ende leet omme dien vlouc
 
Wel meneghen groeten noot+
 
Ende voer daert God gheboot.+
 
 
 
Doe Brandaen, die heleghe man,
 
die onder deze aarde lag,
40
en werd het hier dag,
 
dan zou daar telkens het duister komen.
 
Van de drie hemelen heeft hij vernomen+
 
en dat er een soort van vis bestond
44
waarop een bos op vaste grond
 
gegroeid was, boven op zijn rug.
 
Maar dit ontkende Brandaan stug,
 
omdat het zo ongeloofwaardig was.
48
Ook las hij nog hoe Judas
 
deel had aan Gods barmhartigheid
 
en hoe hem troost werd toebereid
 
op alle zaterdagnachten.
52
Brandaan, hij was niet bij machte
 
om zoiets ooit maar te geloven
 
als hij 't niet zag met eigen ogen.
 
Uit woede verbrandde hij het boek+
56
en hij heeft wie het schreef vervloekt.
 
Dat bekocht hij sindsdien duur,
 
want hij stond nog bij het vuur
 
waar het boek te branden lag,
60
toen Gods engel tot hem sprak:
 
‘O, lieve vriend Brandaan,
 
je hebt een zondige daad gedaan,
 
ten gevolge van jouw toorn
64
is de waarheid nu verloren.
 
Laat het vuur het boek nu maar vreten,
 
jij komt heus nog wel te weten
 
wat echt waar is en wat niet.
68
Het is Christus, die jou gebiedt
 
dat je moet gaan varen
 
steeds maar door, over de baren
 
van hot naar her, negen jaar.
72
Jij zult nagaan: wat is waar
 
en wat kunnen slechts leugens zijn.’
 
Dit zou gaan met moeite en pijn,
 
en zo boette hij het boek
76
en dat hij de schrijver had vervloekt
 
en kwam in zorgen zonder tal,
 
reizende waar God het beval.
 
 
 
Toen Brandaan, de heilige man,
80
Also te rechte vernam+
 
Wat hem God selve ontboet,+
 
+Doe was sijn zorghe al te groot+
 
Ende hi bat onsen Heere
84
Dor zijnre moeder eere,+
 
So wat hem gheviele,+
 
Dat hi behilde zine siele+
 
Ende hi hem wilde bewaren+
88
Ende tsiere ghenaden doen varen.+
 
¶Doe ghinc Brandaen te hant+
 
An des zeewes kant+
 
Ende dede eenen kiel tauwen,+
92
Vaste ende ghetrauwen.+
 
Die mast was vuerijn hout.+
 
Dat zeil dede hi menichfout+
 
Besnijden ende bewinden.+
96
Den kyel dede hi binden+
 
Met ysere arde staerke,+
 
Na die houde aerke+
 
Die Noe wijlen vrochte+
100
Doe hi die dylovie vruchte.+
 
Den ancker maecte hi stalijn,+
 
Daers hem van noede soude zijn+
 
Dat hi behilde dat lant.+
104
Doe dedi al zijn ghewant+
 
In den scepe draghen doe
 
Ende LXXX manne ghingher in doe.
 
Si waren daer in IX jaer.
108
Oec dede hi, dat was waer,
 
Een cappelle met wijsen zinne
 
Wel werken daer inne+
 
Ende daer in clocken ende helichdom,+
112
Dies hi mochte houden rom.+
 
Oec voerde hi van Yberne
 
Pestier ende querne,+
 
Smessen ende ander ghemac,+
116
Als die legende mi vertrac;+
 
Dit dedi al daer inne.
 
Dus voer hi wech met sinne.+
 
Wel verghinct hem in den kiel,
120
Dat hem niet en mesviel.+
 
Met hem nam hi twee capellane;+
80
op die manier ter ore kwam
 
wat hem God zelf gebood,
 
waren zijn zorgen wel heel groot.
 
Hij riep Onze Here aan
84
of hij om Maria's naam,
 
welke dingen ook komen zouden,
 
toch zijn ziel maar mocht behouden,+
 
dat, wat hem ook mocht overkomen,
88
de hemel hem niet werd ontnomen.
 
Brandaan is daarvandaan
 
naar de kust gegaan
 
en liet zich een schip bouwen
92
waar hij op kon vertrouwen:
 
een vurehouten mast,
 
een zeil dat goed gesneden was
 
en met touw omboord.
96
Rondom de romp, zoals het hoort,
 
klinknagels van sterk ijzer,
 
dus op dezelfde wijze+
 
als de ark die Noach maakte
100
toen de zondvloed hem genaakte.
 
Het anker maakte hij van staal,
 
dan ging het schip niet aan de haal
 
als het moest blijven waar het lag.
104
Veel uitrusting werd dag na dag
 
naar het nieuwe schip gesleept
 
en tachtig man werd ingescheept.
 
Zij voeren daarop negen jaar.
108
Ook liet hij, het is echt waar,
 
met verstand en Godsvertrouwen
 
in 't schip een kapel nog bouwen
 
met reliek en klok compleet,
112
iets wat hem veel genoegen deed.
 
Ook voerde hij uit Ierland nog
 
een handmolen, een baktrog
 
en een kist met smidsgerei,
116
zoals de biografie me zei.+
 
Toen deze dingen aan boord waren,
 
is hij bedachtzaam weggevaren.
 
Het verging hem goed op zee,
120
maar hij nam nog twee mensen mee,
 
die waren allebei kapelaan
 
Van den eenen quam hem zint ane+
 
Dat hine om eenen roef verloes.+
124
+Dies wart hem God so vriendeloes,+
 
So datten hem nam die viant+
 
Omme eens breydels ghewant+
 
Dien hi nam sonder orlof.+
128
Omme dat die duvele dien roef+
 
Vant in sine ghewout+
 
- Ay, hoe zeere hi dat ontgout,+
 
Dat hijt ye ghedochte! -+
132
Dies deden wel onsochte+
 
Die duvele ter hellen viere,
 
Daer hijt becochte wel diere,
 
Tote dattene die heleghe man+
136
Met zijnre beden weder ghewan. weder ghewan: terugwon
 
 
 
Doe hi te scepe gaen began
 
Vant hi thoeft van eenen doden man
 
Voer hem ligghende up tsant;
140
Die vloet dreeft an tlant.
 
Dat hoeft was arde groet,+
 
Nye en sach hi des ghenoet.+
 
Dat voer hoeft was hem breet
144
Wel vijf voete, God weet!
 
Doe bemaendijt wel diere+
 
Bi Gode vele sciere+
 
Dat hi hem dade verstaen
148
Hoe zijn leven was ghedaen.+
 
Thoeft jeghen Brandane sprac+
 
Ende seide: ‘Al doet mi onghemac,+
 
Ic wilt di segghen saen+
152
Hoe mijn leven was ghedaen.
 
Ic was een heydin man.
 
Om mijn ghewin quam ic daer an+
 
Dat ic arde dicwile woet+
156
Over des zeewes vloet.+
 
Ic was groet ende stranc+
 
Ende ic was wel C voete lanc.
 
Dus woedic in die diepe zee
160
Ende dede den ghenen wee+
 
Die hier up die zee baren+
 
Met scepen wilden varen;
 
en met een van hen is het misgegaan:
 
om een diefstal moest hij hem laten gaan,
124
daardoor keerde zich God tegen die kapelaan,
 
kreeg de duivel de gelegenheid,
 
die met een teugel hem had verleid,
 
die hij wegnam, terwijl het niet mocht.
128
Zo heeft de duivel hem bezocht,
 
kreeg macht over de kapelaan.
 
Ach, wat die al niet moest doorstaan
 
om die streek, zo ondoordacht!
132
De duivel sleepte, lang niet zacht,
 
de zondaar naar het hellevuur
 
en daar bekocht hij het wel duur,
 
tot hij eindelijk werd ontzet
136
door de heilige man met diens gebed.
 
 
 
Men zou gaan varen, maar alsdan+
 
vond hij het hoofd van een dode man
 
voor hem liggend op het zand: overgeleverd.
140
de vloed dreef het aan land.
 
Het hoofd was echt geweldig groot:
 
iets vergelijkbaars zag hij nooit.
 
Het voorhoofd was, God weet,
144
minstens vijf voet breed.
 
Brandaan bezwoer het hoofd bij de Here
 
om zich terstond tot hem te keren,
 
zodat het hem zou doen verstaan
148
hoe 't in zijn leven was gegaan.
 
Waarop het grote hoofd dan zei:
 
‘Heel wat moeite kost het mij
 
om u thans te doen verstaan
152
hoe het met mij is gegaan.
 
Ik was altijd een heiden.
 
Om geen gebrek te hoeven lijden,
 
waadde ik dikwijls heel alleen
156
door de hoge golven heen.
 
Ik was sterk en was niet bang
 
en ik was wel honderd voet lang.
 
Dus waadde ik ver uit de kust
160
en liet geen enkel schip met rust.
 
Al wie op de woeste baren
 
met schepen wilde varen,
 
Hem nam ic have ende goet.+
164
Eens so wies zeere die vloet+
 
Met eenen storme die was stranc.+
 
+Al haddic ghesijn noch so lanc,+
 
Ic en hadde niet vonden gront+
168
Daer ic teerst toter borst in stont.+
 
Doe en conste ics niet ghenesen.+
 
Dus moeste mijn sterfdach wesen,+
 
Also van allen dinghen moet,+
172
Sijn si quaet ofte goet,
 
Sonder die pine der hellen,+
 
Daer die zielen in quellen+
 
Ende daer si sonder eenich hende+
176
Doeghen wee ende allende,+
 
Ende oec dat paradijs,
 
Dat den saleghen es wijs,+
 
Daer si hebben eewelike
180
Die bliscap arde rike.’+
 
Doe sprac sente Brandaenv
 
Weder arde saen:
 
‘Of ic Gode verbidden can+
184
Dat hi hu weder hu slives jan,’+
 
Sprac sente Brandaen,
 
‘Soutstu doepzel willen ontfaen
 
Ende pinen om die Gods hulde?+
188
Ic verghave di dine sculde.
 
So mach di werden wijs+
 
Dat eeweghe paradijs.’
 
Doe sprac die heydin man:
192
‘Moestic weder sterven dan?’
 
‘Ja ghi,’ sprac sente Brandaen,
 
‘Dies en mochti niet ontgaen.’+
 
Doe sprac die heydin man:
196
‘Of ic mi doepte ende ic dan+
 
Niet en conste wederstaen+
 
Ic en worde den viant onderdaen?+
 
Hi pijnt hem nacht ende dach+
200
Hoe hi den meinsche bedrieghen mach.
 
Of hi mi maecte so lief+
 
Den scat dat ic ware een dief
 
Ende ic dade al sulke werke
204
Die onse sceppere verbiedet sterke?+
 
ontroofde ik al zijn have en goed.
164
Toen kwam er een geweldige vloed,
 
met zo'n enorm tempeest -
 
al was ik nog eens zo lang geweest,
 
nooit had ik gevonden vaste grond
168
waar ik eerst tot de borst in het water stond.
 
Ik was opeens een stuk te klein
 
en zo moest het mijn sterfdag zijn,
 
zoals er een eind komen moet
172
aan alles wat kwaad is of goed,
 
behalve aan de hel,
 
waar de zielen worden gekweld,
 
ellendig samen zijnde
176
zonder hoop op ooit een einde.
 
Niets ontkomt er aan de tijd,
 
behalve de hel en het paradijs,
 
waar de zalige personen
180
in eeuwige vreugde mogen wonen.’
 
Toen sprak Sinte Brandaan
 
getroffen, zeer spontaan:
 
‘Als ik God afsmeken zou
184
dat Hij weer leven gaf aan jou,’
 
sprak Sinte Brandaan,
 
‘nam jij dan het doopsel van me aan?
 
Wil jij voortaan Gods lof verkonden,
188
dan vergeef ik je je zonden
 
en dan word jij ook waarachtig
 
het paradijs nog wel deelachtig.’
 
Daarop zei de heiden:
192
‘Moet ik dan ook weer van 't leven scheiden?’
 
‘Jawel,’ sprak Sinte Brandaan,
 
‘daar is geen ontkomen aan.’
 
Toen zei de heidense man:
196
‘Als ik gedoopt was en dan
 
de verleiding niet kon weerstaan,
 
dan werd ik des duivels onderdaan.
 
Hij maakt steeds weer een ander plan
200
waarmee hij ons bedriegen kan.
 
Van rijkdom krijg ik nooit genoeg.
 
Wellicht dat ik weer aan 't roven sloeg
 
en mij tot alles weer liet noden
204
wat de Schepper ons heeft verboden.
 
Dan soudemen ter hellen
 
Mine ziele vele mee quellen+
 
Dan so nu ghequellet es,+
208
+Dies bem ic wel ghewes.+
 
Want die doepzel hebben ontfaen
 
Enter Go ds wet af staen,+
 
Also scriftuere leert hier,+
212
Die ziele wert int helsche vier
 
Vele meer ghepinet al te fel+
 
Dan wi zijn, dat weet ic wel,
 
Want ons niemen en leert+
216
No te zijnre wet en keert.+
 
Dus vreesic, waert dat ic doepsel ontfinghe+
 
Ende mijnre wet dan af ghinghe,+
 
Waert vrouch of spade,+
220
Bi des viants quade rade,
 
Omme have ofte om goet,
 
Also menich meinsche doet,
 
Dat men mi dan ter hellen
224
Vele mee soude quellen
 
Dan ic nu ghepijnt bin,
 
Want mine ghelike pijntmen min
 
Dan die doepsel hebben ontfaen
228
Ende harer wet af zijn ghegaen.
 
Nochtan so vreesic mee die noet+
 
Die mi weder soude doen die doot,
 
Wanneer so weder tote mi quame+
232
Ende soe mi bename+
 
Beede sitten ende staen+
 
Ende loepen ende gaen
 
Ende heten ende drincken
236
Ende spreken ende ghedincken,+
 
Horen ende spreken,
 
Ende mine aderen souden breken+
 
Ende mine ziele soude varen
240
Weder ter aermer scaren.+
 
Al ware al de weerelt dijn+
 
Ende soe oec ware roet ghuldijn+
 
Ende ghise mi mocht gheven+
244
Ende daer toe met blischepen soude leven+
 
Noch IIM der jaren,+
 
Ic en naemse niet te waren,+
 
Dan zou men toch ter helle
 
mijn ziel wel veel meer kwellen
 
dan het me nu geschiedt,
208
heus, dit ontgaat me niet.
 
Wie 't doopsel christen heeft gemaakt
 
en die dan Gods gebod verzaakt,
 
de Bijbel leert het hier,+
212
zijn ziel wordt in 't helse vuur
 
veel meer gekweld en gepest
 
dan wij. Dat weet ik best.
 
Omdat ons namelijk niemand leert
216
en naar Gods wetten keert.
 
Dus vrees ik, als ik het doopsel ontving
 
en toch mijn eigen gang weer ging,
 
of het nu vroeg was of laat,
220
door Satans kwade raad,
 
om have of om goed,
 
zoals menig mens toch doet,
 
dat men mij dan ter helle
224
heel wat meer zou kwellen
 
dan het me nu geschiedt.
 
Want mijns gelijken kwelt men zo niet
 
als wie de doop ontvangen heeft
228
en desondanks in zonde leeft.
 
Maar minstens zoveel vrees ik de nood
 
bij nog weer opnieuw: de dood,
 
als die weer net zo bij me kwam
232
en me alles ontnam:
 
het zitten, het staan,
 
het lopen en gaan,
 
het eten en drinken,
236
het spreken en denken,
 
horen en spreken,
 
en dat mijn aderen zouden breken
 
en dat mijn ziel weer lijden ging
240
in de helse pijniging.
 
Als de hele wereld van u zou zijn
 
en helemaal van rood goud zou zijn
 
en u ze mij kon geven
244
en ik daarbij in vreugde zou leven
 
wel tweeduizend jaren,
 
u kon u de moeite besparen,
 
Dies gheloeft, dor den noet; dor den noet: noodgedwongen
248
So sterc es die pijne der doot.
 
Dies willic weder varen
 
+Te mijnre aermer scaren naar mijn helse folteringen+
 
In die deemsternesse.’+
252
‘So vare dan ghewesse
 
Daert di God jonne, saen,’+
 
Sprac de goede sente Brandaen.
 
Dus voer die heydin man
256
Al daer hem God ghejan,+
 
Ter stede daer God woude.+
 
Sente Brandaen keerde houde+
 
Te scepe om sinen noet,+
260
Also hem God selve gheboet.
 
 
 
Doe si te scepe quamen+
 
Ende orlof ghenamen+
 
An vrienden ende maghen mede,+
264
Gode bevalen sise ter stede.+
 
Tseyl si an den mast keerden+
 
Also hem die winde leerden,+
 
Haer riemers si hute stoten;+
268
Met ghemake datsi vloten.+
 
Ay, hoe scone dat tscip vloot!
 
Cort quamen si in groter noot,+
 
Want een dier al te wonderlijc,+
272
Eenen lind drake ghelijc,+
 
Wilde verzwelghen haren kiel.+
 
Hem was sine mule ende sijn giel+
 
Menich ghelachte wijt.+
276
No eer no na dier tijt
 
En quamen si in meerren noet.+
 
Een wolke boven hem ontsloet+
 
Daer hute quam een dier wonderlijc,+
280
Vlieghende, eenen hert ghelijc,
 
Dat jaghede met ghemake+
 
Den groten zee lind drake
 
So datten al verdreef,+
284
Datsi ne wisten waer hi bleef.+
 
Doe hi dat hadde ghedaen,
 
Keerdi weder saen+
 
In die wolken danen hi quam.+
 
geloof me, wat ik ook zou verwerven,
248
ik wees het af, als ik weer moest sterven.
 
Ik moet nu weer gaan reizen
 
naar de plaats, zo vol afgrijzen,
 
in de duisternissen.’
252
‘Ga. God laat je zelf beslissen
 
waar je naar toe wilt gaan,’
 
sprak de goede Sinte Brandaan.
 
Dus is de heiden toen
256
naar hij van God mocht doen,
 
teruggekeerd naar die plaats.
 
Sint Brandaan ging met zijn maats
 
naar het schip, daar aan de wal,
260
zoals God zelf hem beval.
 
 
 
Toen ze bij het schip aankwamen,
 
van hun verwanten afscheid namen
 
en ook van hun kameraden,
264
bevalen die hen in Gods genade.
 
Het zeil, bevestigd aan de mast,
 
werd naar de wind gebrast,
 
de riemen werden uitgelegd.
268
Nu begon de reis pas echt.
 
O, hoe mooi voer hun boot!
 
Maar spoedig was er grote nood
 
door een dier, ontzettend lang,
272
een wonderlijke draak of slang.
 
Daar zwom het op hun scheepje aan,
 
zijn muil had het al openstaan
 
en die was vele vadems wijd.
276
Dit was meteen hun ergste tijd:
 
nooit kwamen ze in grotere nood.
 
Er was een wolk die zich ontsloot
 
waaruit een vreemd dier zichtbaar werd.
280
Het vloog, en leek wel op een hert.+
 
Het achtervolgde vliegensvlug
 
die draak, en dreef hem ver terug,
 
tot het hem zo geheel verdreef
284
dat ze niet wisten waar hij bleef.
 
Toen het dat had gedaan,
 
is het teruggegaan
 
in de wolk waaruit het kwam.
288
Doe sente Brandaen dat vernam,+
 
Was hi blide ende vro+
 
Ende danckets onsen Heere also.+
 
Doe hi van den drake was verloost,
292
+Te Gode meerderde sijn troost.+
 
 
 
Doe voeresi met ghemake
 
Up des zeewes vlake.+
 
Doe versach sente Brandaen+
296
Eenen sconen werf staen,+
 
Hi dochte den wijsen heere+
 
Wel VI milen lanc of meere,
 
Die stont up den rugghe van eenen vissche.
300
Die bouc maect ons ghewisse+
 
Dat daer een soete water ant meere gaet.+
 
Daer hadde die visch sinen haet+
 
Ghenomen wel menich jaer,
304
So die bouc seit over waer.+
 
Daer up dien werf stont een wout.
 
Die Gods helden bout+
 
Trocken haer scip in een havene+
308
Ende ghinghen alle doe ave+
 
Ghenen sconen werf scauwen.+
 
Si ghinghen oec hout houwen
 
Omme te ziedene haer heten;+
312
Die hongher liets hem niet vergheten.+
 
Haren ketel si up hinghen,
 
Om hout datsi ghinghen,
 
Eenen droeghen boem si vonden.
316
Doe sine te houwene begonden,+
 
Doe so scoet al dat eylant+
 
Onder twater al te hant,+
 
So dat die heleghe man
320
Te tijde cume sijn scip ghewan.+
 
Met haesten si int scip spronghen,
 
Den lof Gods datsi zonghen,
 
Dat hise bi der ghenaden zine+
324
Verloest hadde van dier pine.+
 
Die werf die ghinc al onder.
 
Dit was dat derde wonder
 
Dat die heeren saghen.
328
Die wint die ghincse jaghen
288
Toen Brandaan dit in ogenschouw nam,
 
was hij heel vrolijk en blij.
 
Onze Heer dankte hij.
 
De redding uit de drakeklauwen
292
vermeerderde zijn Godsvertrouwen.
 
 
 
De zee was kalm en vlak,
 
ze voeren op hun gemak.
 
Toen zag Sinte Brandaan
296
een kust, zeer aangenaam,
 
die leek de wijze heer
 
wel zes mijl breed, of meer.
 
De kust lag op de rug van een vis.
300
't Boek zegt dat daar zoet water is+
 
dat op die plek in zee komt stromen.
 
Daar kon die vis aan eten komen,
 
en hij lag daar, jaar in jaar uit,
304
naar het in het boek verluidt.
 
Een bos was langs de kust gelegen,
 
de monniken hadden weer moed gekregen
 
en trokken het schip aan de kant,
308
waarna het nieuwe land
 
door iedereen werd aanschouwd.
 
Ze gingen ook uit op hout
 
voor het koken van hun eten:
312
de honger liet hun dat niet vergeten.
 
Waar ze hun ketel ophingen
 
en op hout uitgingen,
 
was een boom met droge takken.
316
Toen ze begonnen te hakken,
 
schoot het eiland met alles erop en eraan
 
plotseling diep in de oceaan,
 
zodat de heilige man
320
maar net op tijd het schip opkwam.+
 
Haastig zijn ze in 't schip gesprongen
 
en hebben Godes lof gezongen
 
omdat Zijn goedertierenheid
324
hen van dit onheil had bevrijd.
 
De kust ging helemaal onder.
 
Dit was het derde wonder
 
dat de heren zagen.
328
De wind ging hen opjagen,
 
Bi den zeyle vaste.+
 
Doe leden si meneghe onraste+
 
Ende menich onghemac.
332
Die heleghe abdt doe sprac:
 
‘Dit mochte wel een visch zijn,+
 
+Die desen werf dus trac in.+
 
Seker hi was wel hout+
336
Eer ghewies al dat hout+
 
Up sinen rugghe braden.’+
 
Gode si dicken baden+
 
Met ghestaden moede,+
340
Dor sine grote goede+
 
Dat hise saen ghesande+
 
Tote eenen ghestadeghen lande.+
 
 
 
Doe si den vissche ontvaren+
344
Ende wech zeylende waren
 
Om te ziene meer wonder,
 
Saghen si een eyselic commer+
 
Up dwater voer hem gaen.
348
Het wilde haer scip vaen+
 
Ende verderven mettien.+
 
‘Wij en dorvent niet ontsien,’+
 
Sprac sente Brandaen,
352
‘Wij en hebben hem niet mesdaen.+
 
Laet ons scip in Gods hant varen,
 
God sal ons van hem bewaren.’+
 
Half waest visch ende half wijf,+
356
Al ru so was hem dat lijf.+
 
Dicken omme ghinct den kiel.
 
Sente Brandaen neder viel
 
Up sine bloete knien
360
Ende bat Gode om zijn ontflien.+
 
Sine moonke baden alle gader.+
 
Dus verbaden si Gode onsen Vader+
 
Dat dat vreeselike wonder+
364
Bezijden haren scepe ghinc onder,
 
Dat zijt hoerden borlen ende wallen+
 
Dien langhen dach al met allen+
 
In dier dieper zee gronde.+
368
Doe voeren si voert langhe stonde.
 
het zeil rukte aan de schoot.
 
Ze waren in grote nood,
 
zeer slecht op hun gemak.
332
De heilige abt, hij sprak:
 
‘Die kust, die verzonken is,
 
lag mijns inziens op een vis.
 
Die was zeker al oud,
336
want er groeide een heel woud
 
op de rug die wij betraden.’
 
Waarna de monniken baden
 
uit het diepst van hun gemoed
340
dat God, zo wijs en goed,
 
hen voeren zou naar het strand
 
van een gestadig land.
 
 
 
Toen ze de vis ontvaren+
344
en snel aan het zeilen waren
 
op weg naar een volgend wonder,
 
zagen ze een ijselijk monster
 
voor hen uit de golven rijzen.
348
Het wilde hun schip al grijpen
 
en vernielen in de vloed.
 
‘Mannen, hou goede moed,’
 
sprak Sint Brandaan,
352
‘wij hebben hem niets misdaan.
 
Laat ons schip in Gods hand varen,
 
God zal ons voor hem bewaren.’
 
Half vrouw was het en half staart,+
356
zijn lichaam was raigbehaard.
 
Het ging rond het schip heen en weer.
 
Sinte Brandaan viel neer
 
met beide knieën bloot
360
en bad om hulp in de nood.
 
Zijn monniken altegader
 
baden tot God Onze Vader,
 
en daar ging het vreselijke monster
364
vlak naast hun schip onder,
 
zodat ze 't geborrel en gebruis
 
die hele dag, uur in uur uit,
 
van diep beneden moesten verduren.
368
Toen voeren ze verder, vele uren.
 
Doe quamen si zeylende an een eylant,
 
Daer sente Brandaen vant
 
Eene pijne wonderlike:+
372
Sielen als in meinschen ghelike+
 
Ghinghen ende liepen daer up die zee;+
 
Hem was leyder arde wee+
 
Van couden ende van groter hitte.
376
+‘O wy, wat mach wesen ditte,’+
 
Sprac die goede sente Brandaen,
 
‘Dat dus up die zee can gaen?’+
 
Si spraken: ‘Wij zijn aerme zielen;
380
Dus moeten wij hier gaen ende zwielen+
 
Ende aldus eewelike leven.
 
Hadden wi om Go de ghegheven+
 
Den aermen drincken water scone,+
384
So waren wi van betren lone.+
 
Wij waren drossaten ende scijncten;+
 
Om dat wij dat heten ende drincken+
 
Dat ons onse heeren hieten gheven+
388
Den aermen, doe wi hadden ons leven,+
 
Ende dat wi dat onthilden den aermen,+
 
So en wil God onser niet ontfaermen.
 
Van couden zijn wi in groeter noot
392
Ende van hitten in pijnen groot.
 
Van dorste lijden wi bitter wee
 
Al es ons so na die zee.+
 
Wij segghen hu te waren:+
396
Wij en moghen in C jaren+
 
Een dropel niet ghewinnen.+
 
Helpt ons bi dijnre minnen,+
 
Brandaen, wel lieve heere,
400
Bidt Gode voer ons zeere.’
 
Sente Brandaen alleene+
 
Bat Gode met herten reene,+
 
Dat hi hem lavenesse wilde senden.+
404
Doe wart dien zielen in haerre allenden
 
Van Gode een drincken gheorlooft+
 
Ende datsi metten watre haer hooft
 
Netten mochten metter hant.+
408
Doe neghen si alle den zant,+
 
Den heleghen sente Brandane,
 
Die doe keerde van dane+
 
Toen kwamen ze bij een eiland aan
 
en zag Sinte Brandaan
 
een straf, zeer wonderbaar:
372
in mensengedaante liepen daar+
 
veel zielen langs de oceaan.
 
Ze moesten een bittere kou doorstaan
 
en tegelijk een grote hitte.+
376
‘O wee! Maar wat is dit,’
 
sprak de goede Sint Brandaan,
 
‘dat aldus langs de zee moet gaan?’
 
Ze zeiden: ‘Wij zijn arme zielen
380
die tot honger en dorst vervielen
 
en aldus eeuwig moeten leven.
 
Hadden wij maar fris water gegeven
 
aan de armen, zo God ons zegt,
384
dan ging het ons nu niet zo slecht.
 
Wij waren schenkers, moet u weten.
 
Omdat we het drinken en het eten
 
dat we aan de armen moesten geven
388
van onze heren, bij ons leven,
 
onthouden hebben aan de armen,
 
kent God voor ons nu geen erbarmen.
 
De kou geeft ons ondraaglijk leed
392
en tevens hebben we 't gloeiend heet.
 
Van dorst moeten wij haast vergaan,+
 
terwijl we vlak bij 't water staan.
 
Wij zeggen u, en het is waar:
396
wij kunnen in geen honderd jaar
 
een druppel daarvan smaken.
 
Laat toch uw goedheid maken
 
dat er hulp komt, lieve heer Brandaan,
400
roep God innig voor ons aan.’
 
Brandaan bad aan één stuk door
 
met een rein hart om gehoor,
 
dat Hij hun lafenis zou zenden.
404
Toen werd de zielen in hun ellende+
 
door God een dronk veroorloofd.
 
Ook mochten ze eventjes hun hoofd
 
natmaken met hun hand.
408
Toen knielden ze allen voor die sint,
 
voor de heilige Brandaan.
 
Huilend is hij weggegaan
 
Met weenenden hoghen+
412
Ende screef dat Gods vertoghen.+
 
 
 
Doe hiet sente Brandaen+
 
Sinen kiele wel ghedaen+
 
Van dier steden wenden.+
416
Die aerme zielen in hare allenden,
 
Die daer liepen up die zee,
 
+Riepen ‘wach’ ende ‘wee’
 
Doe de kiel danen vloot,+
420
Want si bleven in groter noot.
 
Doe voeren si met ghemake
 
Up die wilde zeewes vlake.+
 
Doe horden si saen booten+
424
Meneghen wint grooten.
 
Een storem hem an viel,+
 
Die verdreef haren kiel+
 
Noort waert an dat Lever meere,+
428
Daer dat cleene Gods heere+
 
Wel na verzeylt was in groter noot.+
 
Si waerre wel na bleven doot.+
 
Dit verzach sente Brandaen:+
432
Menich scip al daer staen
 
Ende meneghen mast boom waghen,+
 
Huter Lever zee daer raghen.+
 
Het dochte hem zijnde een wout.
436
Hoe dicke hem God sine doghet gout!+
 
Daer sprac van Gods weghen ane+
 
Eene stemme aldus Brandane:
 
‘Vare oest waert metten baren,
440
Hier moghedi niet voerder varen.+
 
Daer ligghen steene in die zee,
 
Die meneghen scepe doen wee.+
 
Wat scepe met ysere bi hem quame,+
444
Tote hem hijt trocke ende name
 
Ende het moeste daer al bliven.’+
 
 
 
Doe begonstese een wint driven
 
Van daer int oest hende+
448
Jeghen eene steenwende.+
 
Doe sach sente Brandaen
 
Eenen sconen monster staen.+
 
en wat God hem liet beleven,
412
heeft hij in het boek geschreven.
 
 
 
Toen beval Sinte Brandaan
 
dat het goede schip hiervandaan
 
de steven zou wenden.
416
De arme zielen in hun ellende,
 
die daar liepen langs de zee,
 
riepen ‘ach!’ en ‘wee!’,
 
want nu het schip verdween,
420
waren ze in hun nood weer alleen.
 
Ze voeren in rust en vree
 
over de onstuimige zee.
 
Maar toen kwamen er grote,
424
hevig brullende windstoten.
 
Een storm viel hen aan
 
en dreef hen daarvandaan
 
noordwaarts naar de Leverzee.+
428
Gods kleine leger was daarmee
 
bijna verzeild in grote nood:
 
ze waren op een haar na dood.
 
Daar trof Sinte Brandaan
432
veel gezonken schepen aan,
 
heen en weer ging menige mast
 
die daaruit naar boven stak:
 
het deed hem denken aan een woud.
436
Weer was zijn vroomheid zijn behoud.+
 
Daar sprak een stem Sinte Brandaan
 
van Godswege aldus aan:
 
‘Zet koers naar 't oosten met de baren,
440
hier kun je niet verder varen.
 
In zee liggen daar vele stenen,
 
die trekken de schepen naar beneden:
 
elk schip met ijzer dat daar kwam,
444
de steen trok het onweerstaanbaar aan,
 
zodat het er voortaan moest blijven.’
 
 
 
Een wind begon hen voort te drijven
 
en nam ze naar het oosten mee,
448
naar een rots die opstak uit zee.
 
Toen zag Sinte Brandaan
 
een prachtig klooster staan.
 
Daer woenden moonken inne
452
Die Gode dienden met zinne+
 
Ende hadden ghedaen menich jaer.
 
Snachts so bleef sijn kiel daer+
 
Onder dien hoghen steene.+
456
Sente Brandaen alleene
 
Ghinc boven up dien hoghen berch.
 
Daer vant hi een eerlic werc+
 
Van dien Gods kinden.+
460
+Niet en conste hi ondervinden+
 
Watse daer hadde bracht,
 
Sonder alleene die Gods cracht.+
 
Haer leven was claer ende reene.+
464
Sulke moonken hebben wi gheene!
 
Si riepen alle saen:+
 
‘Sijt willecome, heere Brandaen!’
 
Deser rijcker Gods deghene+
468
Diere en was maer zevene.+
 
Hem quam daghelike hare spijse+
 
Van den eerdschen paradijse.
 
Te middaghe brocht hem ghedraghen+
472
Een duve ende een raven
 
Drie broede ende een half ende eenen visch
 
Up der goeder lieder disch.+
 
Die visch quam al ghebraden.+
476
Wel zeere si doe baden+
 
Den heleghen Brandane,
 
Den Gods onderdane,+
 
Dat hi met hem wilde heten gaen.+
480
Doe sprac sente Brandaen
 
Harde wijselike:+
 
‘Mijn Heere God es so rijke,+
 
God van den paradijse,
484
Hi hadde mi mine spijse
 
Harde wel ghesent hare,+
 
Wiste hi dat ics werdich ware.
 
Hoe gherne ic sine ghenaden doghe!+
488
Ende dat es mine ghelove,+
 
Hine wildes niet zenden
 
Mi aermen ende allenden,+
 
Die hu bi ziere ghenaden versach+
492
Ende tfierde broet ontwee brac,+
 
Daar woonden monniken in
452
die God dienden met toewijding
 
en dat al sinds zo menig jaar.
 
Die nacht bleef zijn schip daar
 
onder die hoge wand van steen.
456
Sinte Brandaan, alleen,
 
klom boven op de hoge rots.
 
Daar vond hij die kinderen Gods
 
bezig met hun heilig streven.
460
Hij begreep niet hoe hun leven
 
op die rotskust werd volbracht:
 
dat kon alleen maar door Gods kracht.
 
Hun leven was helder en rein.
464
Monniken als er bij ons niet zijn!
 
Ze spraken hem dadelijk aan:
 
“Wees welkom, heer Brandaan!”
 
Die voorvechters van het vrome leven,
468
daarvan waren er maar zeven.
 
Dagelijks kregen ze hun spijs
 
uit het aardse paradijs:+
 
het werd hun elke middag
472
door een duif en een raaf gebracht.
 
Drieënhalf brood en een vis
 
kregen die vromen op hun dis,
 
de vis kwam zelfs gebraden.+
476
Ze kwamen hem daar vragen,
 
de heilige Brandaan,
 
Gods eigen onderdaan,
 
om met hen mee te eten.
480
Hij wilde daar niet van weten,
 
maar hij zei, weldoordacht:
 
“Mijn Here God heeft zo'n macht,
 
God, die in de hemel is,
484
had mijn portie brood en vis
 
met het andere meegezonden,
 
als Hij 't me waardig had bevonden.
 
Steeds zal ik Zijn genade loven,
488
maar nu moet ik wel geloven:
 
Hij gunde niets daarvan
 
aan mij, armzalige man.
 
Die u van 't nodige voorzag
492
en 't vierde brood in tweeën brak,
 
Dat hu sijn bode hevet bracht.
 
Doe haddi mijns wel ghedacht+
 
Met zijnre lijfneere, God de Vader.+
496
Nu suldi alle gader
 
In sinen name heten
 
Ende sult oec alle weten
 
Dat ict late sonder nijt.+
500
God voedt hu talre tijt
 
Up desen dorren steene;
 
+Ic hebbe van Gode te leene
 
Van visschen, vruchten ende brode,
504
Alles dies ic bem van noode+
 
Hebbic in minen kiele.
 
Over mine aerme ziele+
 
Bidt Gode van hemelrike,
508
Dat hi haer gheve sijn rike.’+
 
Dus so bat hi Gode.+
 
Doe quam die hemelsche bode
 
Ende brochte hem sine spijse
512
Vanden Gods paradijse.
 
Doe de heeren hadden gheten,+
 
So laet ons die bouc weten
 
Dat Brandaen, die heleghe man,
516
An die heeren orlof nam+
 
Entie heleghe Brandaen
 
Ghinc weder te scepe saen.
 
 
 
Daer quam een zuut westen wint,
520
Die dreef hem, also hi kint,+
 
Weder noort oest te dale+
 
Up die wilde zee scale.+
 
Daer leden si menich wee.+
524
Doe vonden si in die zee
 
Eenen steen so hoeghe,+
 
Sinen consten niet verhoeghen.+
 
Up dien selven hoghen steene
528
So sat een man alleene,
 
Die ru was als een beere.+
 
Hi en sach niet dan lucht ende meere.
 
Dat was een clusenare.
532
Hoe dat hi daer commen ware,
 
Vraechde hem sente Brandaen.
 
dat u Zijn bode heeft gebracht,
 
zou ook aan mij hebben gedacht
 
en aan mijn voedsel, God de Vader.
496
Nu zult u altegader
 
in Zijn naam gaan eten
 
en u zult ook allen weten
 
dat ik kan vasten zonder spijt.
500
God voedt u toch altijd
 
op deze dorre rots.
 
Ook ik krijg mijn gaven Gods:
 
van vissen, fruit en broden
504
al wat ik heb van node,
 
't is in mijn schip geborgen.
 
Wilt u voor mijn ziel zorgen,
 
bidt dan tot God in 't hemelrijk
508
dat Hij mij toelaat in Zijn rijk.’
 
Zo bad Sinte Brandaan.
 
Toen kwam de hemelse bode eraan
 
en die bracht hem zijn spijs
512
uit Gods heerlijk paradijs.
 
De heren hadden gegeten
 
en het boek laat ons weten
 
dat Brandaan, de heilige man,
516
van die monniken afscheid nam.
 
En de heilige Brandaan
 
is toen weer aan boord gegaan.
 
 
 
Er kwam een zuidwestenwind
520
en die dreef hen gezwind
 
naar het noordoosten weer.+
 
De zee ging flink tekeer,
 
ze hadden er moeite mee.
524
Toen vonden ze in de zee
 
een rots, die was zo hoog
 
dat hij zich onttrok aan het oog.
 
En op die puntige klomp steen
528
daar zat een man, alleen,
 
die ruig was als een beer.
 
Lucht en zee zag hij. Niets meer.
 
Het was een kluizenaar.
532
Hoe hij daar kwam en vanwaar,
 
vroeg hem Sinte Brandaan.
 
‘Ic bem den moonken onderdaen,’+
 
Seide hi weder, ‘glieloves mi,+
536
Daer du dese weke waers bi.
 
Ic hebbe gheseten alleene
 
Up desen hoeghen steene
 
Een jaer min dan C jare.
540
God heeft mi tote hare+
 
Daghelics sine spijse ghegheven.
 
Bi sinen troeste moetic leven,+
 
So dat God wel weet
544
+Dat ic sint anders niet ontbeet+
 
Van dat ic eerst hier quam,+
 
Ende ic nye zint en vernam+
 
Levenden meinsche nemmermeere
548
Dan hu, wel lieve heere.’
 
¶ Doe vraechde hem sente Brandaen
 
Hoe sijn leven was ghedaen+
 
Eer hi daer commen ware.
552
Doe sprac die clusenare:
 
‘Ic secht di ghewaerlike,+
 
Ic was een coninc rike,
 
Pantifilia hiet mijn lant.
556
In Capidocia, een ander ghenamt,+
 
Daer nam ic een scone wijf,
 
Dies lijdet groete pijne mijn lijf,+
 
Want het was de suster mine.
560
Dies doeghic groete pine.+
 
Daer bi so haddic sonen twee,+
 
Dies lijdic menich wee.
 
Doe dhoudste te sinen scilde quam,+
564
Sijn lijf dat ic hem nam+
 
Dor minen grammen moet.+
 
Daer dandre bi eenen scepe stoet,
 
Nam hem een donder slach sijn lijf.
568
Oec versloughic mijn scone wijf.+
 
Doe alle die zonden up mi laghen,
 
Doe vreesdic die Gods plaghen+
 
Ende ic ghinc haestelike
572
Ende liet al mijn rike,+
 
Beede vrienden ende maghen,+
 
Ende ghinc te scepe in dien daghe
 
Ende wilde mine groete zonden
 
Hij antwoord.de: “Neem van mij aan
 
dat ik bij het klooster hoor,
536
dat u bezocht hebt, kort hiervoor.
 
Ik heb gezeten heel alleen
 
op deze hoge steen
 
een jaar minder dan honderd jaar.
540
Tot nu toe heeft God me daar
 
elke dag Zijn spijs gegeven.
 
bij Zijn hulp moet ik leven.
 
zodat God wel zal weten
544
dat ik niets anders heb gegeten
 
sinds de dag dat ik hier kwam.
 
Zo lang is het ook dat ik niets vernam
 
van levende mensen, nimmermeer,
548
tot u bij mij kwam, heer.”
 
Toen vroeg Sinte Brandaan
 
hoe 't hem in zijn leven was vergaan
 
voor zijn lang verblijf aldaar.
552
Toen sprak de kluizenaar:
 
“Ik zeg het u heel eerlijk:
 
ik was een koning en schatrijk.
 
Eén land van mij was Pantifilia,+
556
een ander Capidocia.
 
Daar nam ik een mooie vrouw,
 
er kwam pijn van en berouw:
 
het was mijn zuster die ik heb bemind.
560
Daarom zit ik hier in weer en wind.
 
Dat ik twee zoons van haar kreeg,
 
bracht veel verdriet teweeg.
 
Zodra de oudste een schild mocht dragen,+
564
heb ik hem doodgeslagen
 
in vreselijke drift.
 
De ander stond bij een schip,
 
een bliksemschicht heeft hem doorboord.
568
Ook heb ik mijn vrouw vermoord.
 
Toen al die zonden op me lagen
 
kwam de angst voor Gods straf me plagen.
 
Haastig ging ik daarom scheep.
572
liet mijn rijk toen in de steek.
 
en ook mijn vrienden en verwanten,
 
en ging op reis naar verre landen,
 
want ik wou mijn grote zonden
576
Varen den paeus orconden.+
 
Doe rees een storem up die zee,
 
Die mi dede harde wee,
 
Also ic hu mach vertellen:+
580
Daer bedorven alle mijn ghesellen,+
 
Maer ic ontclam alleene+
 
Up desen hoeghen steene
 
Ende claechde mine mesdaet+
584
Hem die mi ghescepen haet.+
 
Hier wachte ic zijnre ghenaden
 
+Van minen groeten mesdaden.
 
Ic sechdi oec vorware,
588
Ic hore hier openbare+
 
Elker daghelike
 
Den sanc van hemelrike.”+
 
¶ Doe seide sente Brandaen:
592
“Secht mi, lieve heere, saen,
 
Als hu dat coude ane gheet,+
 
Hoe moghedi sonder cleet+
 
Van couden hier ghewesen?+
596
Van lieden hebbic ghelesen,
 
Dat waren eenzedelen+
 
Ende dienden Gode den edelen,+
 
Die alles ghemacx vergaten,+
600
Niet dan tcruut si en haten.+
 
Maer in bosschen ende in velde,
 
Daer hem elc te sine stelde,+
 
Of in duwieren of in riede+
604
Behilden hem die goede liede,+
 
Dat hem tcoude niet mochte deeren.”
 
“Mach ic die siele gheneeren,”+
 
Sprac die ruwe clusenare,
608
“So hebbic arde onmare+
 
Wat noede dat mijn vleesch heeft+
 
Die wijle dat hier leeft.+
 
Als ic hier sitte, sonder waen,
612
Ende mi die coude te seere bestaen,+
 
Slupe ic in eenen hole sciere+
 
Onder eenen tempel hiere,+
 
Daer verbeide ic dat ghestille.+
616
Ic wane het es Gods wille+
 
Dat mijn lichame ende mijn beene+
576
in een biecht aan de paus verkonden.
 
Toen kwam er zware storm op zee,
 
die sleepte het schip mee,
 
naar ik u mag vertellen.
580
Toen verdronken al mijn metgezellen,
 
maar ik klom heel alleen
 
op deze hoge top van steen
 
en ging over mijn misdaden klagen
584
bij Hem, die mij had geschapen.
 
Hier wacht ik op Zijn genade
 
voor mijn grote misdaden.
 
Ik zeg u ook voorwaar:
588
Ik hoor hier helder en klaar
 
dagelijks het zingen
 
van de hemelingen.”+
 
Toen zei Sinte Brandaan:
592
“Heer, hoe moet dit gaan:
 
als u de kou komt deren,
 
hoe kunt u zonder kleren
 
in de kou hier overleven?
596
Van mensen heb ik gelezen,
 
kluizenaars, die God eerden+
 
en alles wel ontbeerden
 
en elk gerief vergaten
600
en alleen planten aten.
 
Maar die hadden nog hutten
 
die hen konden beschutten
 
of struikgewas of riet
604
dat hun een schuilplaats liet,
 
daar was 't wat minder koud.”
 
“Als ik mijn ziel maar behoud,”
 
zei de ruige kluizenaar,
608
“dan maak ik mij niet naar
 
om de nood die mijn lichaam heeft,
 
zolang het hier op aarde leeft.
 
Als ik hier zit, gebeurt het wel
612
dat er een kou komt, al te fel,
 
dan kan ik naar dat rotsblok sluipen
 
en in een kleine holte kruipen,+
 
tot het noodweer gaat bedaren.
616
Het is Gods wil, kan ik verklaren,
 
dat mijn lichaam en gebeente
 
Up desen hoghen steene
 
Den domsdach moeten verbeiden.+
620
God moete hu gheleiden,+
 
Ic en spreke jeghen hu nemmeere.
 
God, onse lieve Heere,
 
Die gheve hier na eewelike
624
Ons allen zijn hemelrike.”
 
 
 
Sente Brandaen voer van dannen+
 
Met sinen Gods mannen
 
Up des zeewes vloede.
628
+Daer worden si arde moede
 
Vanden winde metten baren
 
Daer si in moesten varen.
 
Daer dreven si metten winde
632
Weder int allinde+
 
An eene vreeselike stat.+
 
Die bouc die seit ons dat,
 
Dat hi eere hellen pit verzach+
636
Daermen in riep “o wy, o wach!”
 
An eenen donckeren berghe.+
 
Daer waren in zwaren erghe+
 
Arde vele aermer zielen,
640
Die daer branden ende wielen.+
 
Dien berch bernet emmermeere.+
 
Daer es meneghe ziele in zeere.+
 
Daer en hordi anders niet mee+
644
Dan “o wy” ende “wach” ende “wee”.
 
Daer hoerdi crijsel tanden.+
 
Daer sach hi vlieghen die branden+
 
In die wolken hoeghe up waert.
648
¶ Sente Brandaen sprac ter vaert+
 
Ten proofst die der hellen plach:+
 
“Segghe mi, oft wesen mach,+
 
Wat es die grote onminne+
652
Die ic nu daer hore inne?”
 
¶ Doe seide een der pijn heeren:+
 
“Hier zijn vooghde ende onrechte heeren,+
 
Dat moochdi ghetrauwen,+
656
Ende oec ongherechte vrauwen,+
 
Loese meyeren ende loese schepenen,+
 
Die moetent nu hier berekenen.+
 
op dit hoge gesteente+
 
de oordeelsdag moeten verbeiden.
620
Moge God u nu geleiden,
 
ik praat met u niet langer meer.
 
Dat God, Onze Lieve Heer,
 
na wat men hier ontberen moet
624
ons in Zijn hemelrijk begroet!”
 
 
 
Samen met Sint Brandaan gingen
 
weer zijn vrome schepelingen
 
verder met hun grote tocht.
628
Daar werden ze, al zo moe, bezocht
 
door stormen, met een kracht
 
ver boven hun macht.
 
Ze werden afgedreven
632
naar nieuwe eenzaamheden,
 
naar weer een vreselijke plek.
 
Want het boek toch zegt
 
dat hij een helleput zag.
636
Daarin riep men “o wee!” en “ach!”,
 
't Was op een donkere berg.
 
Daar leden de zielen zo erg,
 
waar ze in het vuur dat loeide,
640
kookten en brandden en gloeiden.
 
De berg brandt immermeer,
 
daar lijden de zielen zeer,
 
daar hoorde hij niets dan geklaag
644
van “ach!” en “o wee!” en “achaach!”,+
 
daar hoorde hij knarsetanden
 
en zag hij brokstukken branden
 
dat het in de wolken sloeg.
648
Sinte Brandaan, hij vroeg
 
aan de opzichter van de hel:
 
“Zeg mij, heerschap, en vertel,
 
wat is dat daar allemaal
652
voor een akelig kabaal?”
 
Een beul kwam hem toen leren:
 
“Hier zijn corrupte grote heren
 
en, u kunt me daarin vertrouwen,
656
ook onrechtvaardige vrouwen.
 
Oneerlijke meiers en schepenen
 
die komen hier nu afrekenen.
 
Ic sechdi noch meerre wonder:
660
Die wroughers sijn hier onder+
 
Ende alle die verraderen
 
Die moeten wi hier vergaderen
 
In dit diepe afgronde,
664
Die alle met haren monde
 
Dat alle weghe ontfaen+
 
Dat van hem quam ghegaen+
 
Van alre bozer dinghe.+
668
Dits haer loen in waerliker dinghe,+
 
Om datsi dies ghedochten,+
 
+Datsi hare heeren brochten+
 
Datsi om cleene mieden+
672
Mesvoerden die aerme lieden.+
 
Daer omme so moeten si hier
 
Bernen in dit heete vier.
 
Oec zijn hier ander zielen
676
Die in sonden vielen,
 
In overden, in ghiericheit,+
 
In alrande boesheit,
 
Entie met boeser scalchede+
680
Haren evenkerstin mede+
 
Dicken hebben verordeelt.+
 
Dies werden si eewelic hier verzeelt,+
 
Om datsi niet wilden afstaen+
684
No rechte boete ontfaen.”
 
Doe riepen die aerme zielen:
 
“Brandaen, heere, wi zwielen+
 
In wel bittre carijne+
688
In dese groete pijne.+
 
Brandaen, wel lieve heere,
 
Bidt Gode voer ons zeere.”
 
Die duvel hieten wech varen.+
692
“Ic segghe hu,” sprac hi te waren,
 
“Ghi en wert niet zijnre hulpen vro;+
 
Hi en mach hu helpen niet een stro.+
 
Ghi roupt al jeghen spoet.+
696
Ghi en hadt nye wille no moet+
 
Om Gods wille te doene,
 
Dus en hebdi nemmermeer zoene.”+
 
 
 
¶ Een evel stanc hem ane viel.+
 
En nog iets waar je van op zult zien:
660
lasteraars zijn hier en bovendien
 
mensen die verraders waren.
 
Die moeten wij vergaren
 
in deze diepe afgrond
664
waar we zondaars met de mond+
 
pijnigen aan hun tong
 
omdat daaraan ontsprong
 
een menigte boze dingen,
668
vandaar deze pijnigingen.+
 
En dan Wie Uit boze gedachten
 
hun meester ertoe brachten
 
om tot hun eigen gering profijt
672
af te zien van liefdadigheid.
 
Daarom moeten ze hier
 
branden in dit hete vuur.
 
Ook zijn hier andere zielen
676
die tot zonde vervielen:
 
tot hoogmoed en inhaligheid,
 
tot allerlei boosaardigheid,
 
en die met lagen en listen
680
hun naaste en mede-christen
 
dikwijls hebben bedrogen.
 
Nooit zullen ze hier uit mogen,
 
daar ze hun zonde niet beleden
684
en nimmer boete deden.’
 
Toen riepen de zielen door elkaar:
 
‘Brandaan, ons lot is gruwelijk zwaar,
 
nu duivels ons omringen
688
met helse martelingen.
 
Brandaan, ach, lieve man,
 
bid voor ons zoveel u kan!’
 
De duivel beval hem weg te gaan
692
en riep tot hen: ‘Neem dit van me aan,
 
dat Brandaan, de heilige man,
 
u geen bijstand bieden kan.
 
Vergeefs is 't roepen dat u doet,
696
want nooit kwam het op in uw gemoed
 
Gods wil te doen tijdens uw leven.
 
Daarom wordt niets u meer vergeven.’
 
 
 
Een vieze stank vulde de lucht.
700
Doe keerdi danen sinen kiel
 
Ende si quamen an een eylant.
 
Daer ghinc die zorghe in hant,+
 
Want arde doncker waest daer.
704
Daer en waest niewers claer,+
 
Maer die gront der zee was goudijn
 
Daer dat slijc soude zijn.
 
Oec waren daer edele steene
708
Om dien kiel al ghemeene.+
 
Wel menich edel carbonckel,+
 
Al waest daer arde doncker,
 
Hadde daer God verborghen.
712
+Daer laghen si in groter zorghen
 
Drie nachte ende drie daghen,
 
So datsi niet en saghen
 
Sonne, mane no sterren licht;
716
Des saghen si twint nicht,+
 
Maer al donckernesse sonder dach.
 
Die kiel daer al stille lach.
 
Doe hiet sente Brandaen+
720
Eene barke wel ghedaen+
 
Huten kiele trecken.+
 
Daer in spronghen die recken+
 
Ende voeren met zinne,+
724
Datsi quamen daer inne.+
 
¶ Doe voeren si in een eylant+
 
Daer die Gods wygant+
 
Liet sinen kyel staen,+
728
Also wij vernomen haen;+
 
Daer ghinghen si up te hant.+
 
Ende doe si quamen up dat sant,+
 
Waren si blijde ende vroe.+
732
Met sente Brandane ghinghen si doe
 
Neven een water te dale+
 
Tote eene der scoenster zale+
 
Die nye kerstin man sach,+
736
Alsic hu mach doen ghewach.+
 
Die zale was buten ghuldijn.
 
Dat die stijle souden zijn,+
 
Dat was al karbonkel.+
740
Daer en was gheen so doncker,
 
Hi en lichte alse tsonne scijn.
700
Ze zijn die atmosfeer ontvlucht
 
en aangekomen bij een eiland.
 
Ze waren nog niet uit de brand:
 
de duisternis was daar heel dicht
704
en nergens was een sprankje licht,
 
maar de zeebodem in dit vreemde rijk
 
bestond uit goud in plaats van slijk.
 
Ook lag daar menige edelsteen
708
overal om het schip heen:
 
stralende karbonkels van grote pracht
 
had daar in 't duister van de nacht
 
de Here God verborgen.
712
Daar lagen ze in grote zorgen
 
drie nachten en drie dagen
 
zodat ze niets meer zagen
 
van zon of maan of sterrelicht.
716
De duisternis was potdicht
 
en er was geen spoor van de dag,
 
waar het schip doodstil lag.
 
Toen besloot Sinte Brandaan
720
er met een sloep op uit te gaan.
 
Die werd uit het schip getrokken
 
en daarin zijn ze vertrokken
 
en voorzichtig aan
724
op zoek naar een haven gegaan.
 
Ze kwamen bij een eiland
 
waar Gods held en afgezant
 
met zijn schip niet had kunnen komen,
728
naar wij hebben vernomen.+
 
Daar gingen ze aan land
 
en eenmaal op het strand
 
waren ze vrolijk en blij.
732
Met Sinte Brandaan gingen zij
 
allen langs een rivier
 
naar een kasteel, zo fier
 
als nog nooit een christen zag.
736
Graag maak ik daarvan gewag.
 
De slotmuur was geheel verguld
 
en al het houtwerk werd verhuld
 
door een dikke laag robijnen.
740
De donkerste zelfs kon schijnen
 
met een licht als van de zon.
 
Voer die zale spranc een water fijn.+
 
Daer was so vele goets in,
744
Dat vulprijsen mochte gheen zin.+
 
Balseme ende tyroop,+
 
Dies was daer goeden coep.+
 
Olyve, honich ende zeem,+
748
Dat vloyde daer over een:+
 
In IIII aderen het vloot.+
 
Dat dochte hem wonder groot.
 
Om dien selven borne scone+
752
Daer was meneghe wonne.+
 
Daer stonden vele bome scone
 
+Al omme als eene crone.
 
Daer stonden menich cedrus
756
Ende menich platanus
 
Ende furijn ende wijngaerde+
 
Ende bome van meneghen aerde.
 
Specien stonden daer so vele,+
760
Dat dar ic hu segghen wele,+
 
Haddict ghescreven al te male+
 
Dat daer stont voer die zale,
 
Het soude eer lijden een jaer+
764
Eer ict ghescreve over waer+
 
In hoe menegher manieren+
 
Daer bome stonden ende crude diere+
 
Ende meneghe wonderlike dinc.
768
Ay, hoe in twifele ghinc+
 
Alle dier moonken moet!+
 
Dwesen dochte hem daer so goet+
 
Datsi noede keerden wedere.+
772
Het schenen scone paeus vederen+
 
Van der zalen boven dat dac.
 
Daer was alle dat ghemac+
 
Dat een keyser hebben soude
776
Ende hi feeste houden woude.+
 
¶ Den moonken quam in haren zin+
 
Datsi alle gaen daer in
 
Om te siene die scone zale.
780
Een der moonken stal daer tien male+
 
Eenen breydel wel ghedaen.+
 
Dat sal hi becoepen saen+
 
Wel zeere sonder twifel.
 
Voor 't kasteel ontsprong een bron+
 
en wat daarin was aan te wijzen,
744
was niet genoeg te prijzen.
 
Balsem, siropen zoet
 
waren daar in overvloed.
 
Olijfolie, honing zowaar,
748
vloeiden er naast elkaar:
 
in vier stromen vloeide het voort,
 
een wonder, ongehoord.
 
Er was een wondermooie bron
752
met eromheen een groot gazon
 
met rondom bomen, wonderschone,
 
om het schouwspel te bekronen.
 
Menige ceder zag men er staan
756
en menige plataan,
 
menige pijnboom en wijngaard
 
en bomen van velerlei aard.
 
Daar waren kruiden, zoveel,
760
als ik dat alles mededeel,
 
als ik alles beschrijven zou
 
wat er stond voor dat gebouw,
 
dan was ik over een jaar
764
met beschrijven nog niet klaar,
 
zoveel kostbare kruiden en bomen
 
als daar werden waargenomen
 
en zo menig wonderding.
768
Ach, welk een twijfel beving
 
de monniken in hun gemoed!
 
Het verblijf beviel zo goed
 
dat ze niet graag terug wilden keren.
772
Gemaakt van pauweveren
 
leek daarboven het prachtige dak.
 
Daar was al het gemak
 
dat een keizer zou verlangen
776
om zijn feestgangers te ontvangen.+
 
De monniken konden het niet weerstaan
 
om allemaal naar binnen te gaan
 
en de mooie zaal te bekijken.
780
Een monnik werd dief en ging strijken
 
met een paardeteugel en bit.
 
Maar weldra bekoopt hij dit:
 
dat lijdt geen enkele twijfel!
784
Daer stont bi een duvel
 
Diet hem riet met liste.
 
Ic wane hijs niet en wiste
 
Waer omme dat hine hem boot.+
788
Dies leet hi pijne groot.
 
Hi riet hem dat hine name,
 
Want hi hem wel ware betame+
 
Met te rijdene in zine lande.+
792
Dies leet hi groete scande.
 
Hi roerdene dat hi waghede.+
 
Hoe wel dien moonc behaghede
 
Dat hine claer sach scinen!
796
+Dies waren sine pinen
 
Ter hellen vele groet,+
 
Want der duvele conroet+
 
Pijndene doe hi daer quam+
800
Om datti daer den breidel nam
 
In die zale metter hant+
 
Ende baerchen onder zijn ghewant.+
 
 
 
Doe sijt besien hadden wale,
804
Te hant ruumden si die zale+
 
Ende ghinghen wech te zamen.
 
Doe si een lettel bet voert quamen,+
 
Doe so sach sente Brandaen
808
Al te scone eene borch daer staen+
 
Die scoenre was dan die zale al
 
Daer die moonc den breydel stal.
 
Doe saghen si tien tijden+
812
Al omme verre ende wijde
 
Dat lant in allen zijden claer.+
 
Ne gheenen nacht en was daer,
 
Daer en was no rijm no snee,+
816
Daer en dede hem de wint niet wee,
 
Van reghene en waest daer niet nat.
 
Een houd man al daer zat+
 
Voer die poorte vrome.+
820
Hi was arde scone
 
Ende wel ghehaert,+
 
Graeu was hem zijn baert.+
 
Enter selver borch doren+
824
Ghinghen jonghelinghen dore
784
Dicht bij hem stond een duivel
 
die 't hem inblies met lage list.
 
Ik denk dat de monnik niet wist
 
waarom hem de duivel dit bood.
788
Haast bekocht hij 't met de dood.
 
Hij ried hem de daad te begaan
 
daar de teugel hem goed zou staan
 
als hij er thuis mee uit zou rijden.
792
Wat zou de monnik nog lijden!
 
De duivel beroerde de teugel uitdagend,
 
daarmee de monnik zozeer behagend,+
 
die de teugel zo helder zag blinken!
796
Vandaar dat hij erge martelingen
 
in de hel zou moeten ervaren,
 
alwaar de duivelse schare
 
hem pijnigde, toen hij daar kwam,
800
omdat hij het hoofdstel nam
 
in die mooie zaal, eigenhandig, en hij
 
het verstopt had onder zijn pij.
 
 
 
Toen ze alles in ogenschouw hadden genomen,
804
zijn ze uit dat kasteel gekomen
 
en gingen weg, altezamen.
 
Toen ze wat verder kwamen,
 
toen zag Sinte Brandaan
808
een bijzonder mooie burcht staan,
 
mooier nog dan het kasteel met die zaal
 
waar de monnik de teugel stal.
 
Ze zagen terzelfder tijd+
812
hoe het landschap wijd en zijd
 
straalde in heldere pracht.
 
Daar werd het nooit nacht.
 
Sneeuw en rijp konden daar niet zijn,
816
daar deed hun de wind geen pijn.
 
Het was daar van regen niet nat.
 
Een krachtige oude man zat+
 
voor de poort terzij.
820
Bijzonder mooi was hij:
 
hij had mooi lang haar
 
en een volle grijze baard.
 
Door de poort heen gingen
824
steeds weer jongelingen,
 
Arde vele ende ghenouch,+
 
Also vertellet die bouc
 
Ende seit al openbaren+
828
Dat het inghele waren.
 
In die poerte stont een jonghelinc
 
Die maecte eenen wijden rinc+
 
Met eenen zwerde vierijn.+
832
Dat mochte wel die inghel zijn+
 
Diemen hiet cherubin,+
 
Die daer niemen liet commen in,
 
No stille no openbare,+
836
Dan der inghele scare.
 
Doe quam sente Michael
 
+- Die moet ons gheleeden wel -+
 
Metten anderen jonghelinghen.
840
Aldaer die moonken ghinghen
 
Nam hi eenen moonc bi den rocke,+
 
Bi den aerme ende bi den toppe+
 
Ende leeddene in die borch dore,+
844
Daer doe die inghel stont vore
 
Met sinen zwerde vierijn.
 
‘Hier mochten wi wel te langhe zijn,’
 
Sprac sente Brandaen doe
848
Tote sinen ghesellen toe,
 
‘Hier hebben wi ghenomen+
 
Meer scaden dan vromen.+
 
God heeft ons wonderlike
852
Ghemindert in sijn rike.+
 
Onsen moonc moeten wi hier laten,
 
Weder dat ons mach scaden of baten.+
 
Dese muere sijn so hoghe,
856
Onser ne gheen canse verhoghen+
 
No die lanchede verkiesen.+
 
Hier en willic niet meer verliesen,’
 
Sprac die heleghe Brandaen,
860
‘Ic wille weder te scepe gaen.’
 
Als ons die bouc maect wijs,+
 
So was dit deertsche paradijs.+
 
 
 
Doe si te scepe quamen
864
Ende orlof ghenamen+
 
Van dier doncker zee ende lande,
 
't was er druk genoeg,
 
aldus vertelt het boek,
 
dat ons ook duidelijk weten laat
828
dat het hier om engelen gaat.
 
In de poort stond een jongeling,+
 
die maakte een wijde kring
 
met een zwaard vol vurig licht.
832
Het was die engel wellicht
 
die als naam heeft Cherubin.
 
Hij liet daar niemand in,
 
't zij verborgen of openbaar,
836
dan de engelenschaar.
 
Daar kwam toen Sint Michiel+
 
- hij geleide onze ziel -
 
met de andere jongelingen.
840
Waar de monniken gingen,
 
greep hij een monnik bij de pij,
 
arm en hoofd omknelde hij,
 
en de burchtpoort trok hij hem door.
844
Niemand kon er toen meer door,
 
daarvoor zorgde Cherubin.
 
‘We steken ons hier niet verder in,’
 
zo sprak Sinte Brandaan
 
848 zijn gezellen aan,
 
‘want tot nu toe hadden we hier
 
meer narigheid dan plezier.
 
God doet ons op wondere wijze
852
met minder mensen reizen,
 
we moeten onze monnik hier laten,
 
of ons dat nu mag schaden of baten.
 
Deze muren zijn zo hoog,+
856
hun hoogte onttrekt zich aan het oog,
 
en hun lengte overzien we niet.
 
Meer verliezen wil ik hier niet,’
 
sprak de heilige Brandaan,
860
‘laten wij naar het schip toe gaan.’
 
Uit het boek worden we wijs:
 
dit was het aardse paradijs.
 
 
 
Toen ze aan boord weer kwamen
864
en meteen afscheid namen
 
van die zeekust die geen licht ontving,
 
Een der moonken doe verkande+
 
Dat die gront goudin was.
868
Ay, hoe blide waren si das!+
 
Doe ghinghen si hute met spele+
 
Ende droughens in den scepe vele,+
 
Elkerlijc in sine hande,+
872
Daer si zint mede in haren lande+
 
Eerden menich Gods huus.
 
Mettien so hoerden si een gheruusch
 
Metten windes vlaken+
876
Ende een weder also craken+
 
Ende een vier also blecken,+
 
Dat die goede Gods recken+
 
Ontsaghen des hemels vallen.+
880
+Doe quamen die duvele met allen
 
Ende heesscheden met rechte+
 
Den breydel dief die si zochten.
 
Om dat hi den breydel stal
884
Voerden sine in den afgront al,+
 
Daer moeste hi in der pinen dooten+
 
Met anderen sine ghenooten.+
 
Doene begreep die viant,+
888
Metten breydele hine bant:+
 
Diefs recht maecte hi hem cont.+
 
Hi voerdene wers dan een hont:+
 
Hi sleepten met vleesch ende met beene+
892
Over struuc ende over steene
 
Te zijns heeren aensichte.+
 
Daer was een groet gheruchte+
 
Daer hine voerde te zijnre scolen.+
896
Die sint meer hebben verstolen+
 
Willent al voer niet slaen,+
 
Maer en sal also niet gaen
 
En si dat zijs af staen+
900
Ende daer af penitencie ontfaen,+
 
Anders sullen si moeten quellen+
 
Metten duvelen in der hellen.
 
 
 
¶ Sente Brandaen hads toren+
904
Dat hi zondelike verloren+
 
Sinen moonc aldus heeft.
 
Met tranen hi aldus claghende zeecht:
 
merkte een monnik plotseling
 
dat de bodem van puur goud was.
868
Wat waren ze in hun sas!
 
Ze zijn overboord gedoken
 
en beladen met schatten teruggekomen.
 
Daarmee brachten ze in hun land
872
nadien heel veel goeds tot stand
 
voor menig klooster en hospitaal.
 
Meteen hoorden ze een kabaal,+
 
de stormwind ging leven maken
876
en de donder begon te kraken,
 
er kwam vuur van alle kanten,
 
dat de helden en Godsgezanten
 
de hemel al haast zagen vallen.
880
Toen kwamen de duivels met hun allen
 
en ze eisten met goed recht
 
Brandaans diefachtige knecht.
 
Omdat hij de teugel stal
884
sleurden ze hem naar de hel.
 
Daar zou hij met veel andere dieven
 
van de pijn haast zijn verstand verliezen.
 
Toen de duivel hem had gevonden,
888
werd hij met de teugel vastgebonden
 
en leerde hoe diefstal wordt berecht:
 
geen hond behandelt men zó slecht.
 
De duivel liet zijn botten krakken
892
over stenen, over takken
 
tot voor de tronie van zijn heer.
 
Daar was veel gejeremieer
 
van de verdoemden die daar dolen.
896
Wie sedertdien hebben gestolen,
 
hoeven werkelijk niet te hopen
 
dat het met hen wel los zal lopen:
 
wie aan 't oude leven hangt
900
en geen penitentie ontvangt,
 
kwellingen zal hij verduren
 
met de duivels in de helse vuren.
 
 
 
Brandaan had er hartzeer van
904
dat door de zonde van de man
 
hij deze monnik verloren heeft,
 
zodat zijn stem van tranen beeft:
 
‘Waric niet een droghenare,+
908
God en hadde mi niet so zware
 
Ghegheven dese meswende+
 
Hier in deser allende.+
 
Dat God des ghehinghet,+
912
So es mine vaert ghelinghet.+
 
Ic en sceede henen nemmermeere,+
 
Mi en doe hebben onse Heere+
 
Minen moonc wedere.
916
Eer willic hier nedere+
 
Soucken ons Heeren oemoet,+
 
Tote mi die duvele doet+
 
Minen moonc weder zenden
920
Hute der zwaerre allenden.’+
 
Si weenden vele tranen.
 
+Gode riepen si ane
 
Met herten vele zeere,+
924
Dor zijnre moeder eere.+
 
¶ Doe saghen si een sittijn+
 
Met II hornen vierijn+
 
Datso lichte daer inne.+
928
Daer sprac een stemme hute van binnen:
 
‘Wat wijtstu mi, Brandaen?+
 
Des en hebbic niet ghedaen.+
 
Die duvel voerdene te zijnre scolen+
932
Omme dat hi heeft ghestolen.
 
Waer omme belghestu up mi?+
 
Onsculdich bem ic jeghen di.
 
Du wetes wel dat Adaem
936
Om eenen appel dien hi nam
 
Was in die helle vorwaer
 
Daer omme VM jaer.+
 
Also eist huwen moonc vergaen,+
940
Met diefs rechte es hi ghevaen+
 
Ende es der hellen ghegheven.’+
 
‘Ne scende, Heere, niet zijn leven!’+
 
Sprac weder sente Brandaen,
944
‘Heeft mijn moonc hiet mesdaen,+
 
Dies willicken voert bringhen+
 
Voor hu in allen ghedinghen.’+
 
¶ In cruce si hem strecten,+
948
Biddende met tranen si wecten+
 
‘Was ik zelf niet vol bedrog,
908
dan had Onze Heer me toch
 
bij alles wat ik moest beleven
 
niet ook nog deze ramp gegeven.
 
Mijn reis, daar komt geen einde aan,
912
als God dit alles toe blijft staan.
 
Van hier vertrek ik nu nooit meer
 
tenzij Onze Lieve Heer
 
mij mijn monnik terug zal geven.
916
Nederig zal ik blijven smeken
 
om 't erbarmen van de Heer
 
tot de duivel eindelijk weer
 
mij mijn monnik terug zal zenden
920
uit de vreselijke ellende.’
 
Ze weenden menige traan
 
en riepen de Here aan,
 
ze smeekten innig en baden
924
ter wille van Maria om genade.
 
Er verscheen op dat uur
 
een troon met twee horens van vuur,
 
verlicht van binnen uit.
928
Daaruit weerklonk een stemgeluid:
 
‘Wat verwijt je me, Brandaan?
 
Ik heb dit niet gedaan:
 
de duivel voerde hem naar zijn holen
932
omdat hij heeft gestolen.
 
Waarom ben je kwaad op mij?
 
Dat ik onschuldig ben, weet jij,
 
zoals je weet dat Adam
936
om een appel die hij nam
 
in de hel was, voorwaar,
 
wel vijfduizend jaar.
 
Zo is het jouw monnik vergaan,
940
dat hij voor diefstal terecht moest staan
 
en aan de hel werd uitgeleverd.’
 
‘Beneem, o Heer, hem niet zijn leven,’
 
sprak daarop Sinte Brandaan,
944
‘heeft mijn monnik iets misdaan,
 
ik zou maken dat hij ging
 
en voor U verscheen in elk geding.’
 
Ze Wierpen zich neer met gestrekte armen+
948
en smeekten in tranen om erbarmen
 
Gode, onsen sceppare.
 
Ter herten wart hem zware.+
 
Haer bede wilden si niet begheven,+
952
Altoes si daer an bleven+
 
Tote die almachteghe God+
 
Den duvele gaf een ghebod
 
Dat hi Brandane tsinen ghevoughe+
956
Sinen moonc weder droughe
 
Toten kiele in der vloeden.+
 
Onlanghe si daer mede stoeden,+
 
Hi en ghincker omme loepen.+
960
Den breydel moesti becoepen!+
 
Dat hi up sulc een ors zat,+
 
Quam om dat hi Gods vergat,
 
Daer hi dien breydel tien male+
964
+Hier voren stal in die zale.
 
¶Der heetter hellen heere+
 
Torende vele zeere+
 
Dat hi dien moonc moeste draghen
968
Toten kiele up sine craghen.+
 
Doe hine brochte up dat boort,+
 
Doe sprac hi lude, zeere ghestoort:+
 
‘Weetstu niet,’ sprac hi, ‘Brandaen,
972
Dattu mi leede hebs ghedaen?+
 
Du en laets mi niet behouden
 
Dat wi met rechte hebben souden!
 
Du mesdoet jeghen ons, dats waer.’+
976
Die moonc dochte hem arde zwaer
 
Ende den wech arde lanc
 
Daer hi die letaniere zanc,+
 
Sittende up sinen hals beene.+
980
Over stoc ende over steene
 
Daer hi den moenc drouch,
 
Drouchine ten kiele ende louch+
 
Ende warpene in de stevene weder.+
984
Onsachte sette hine neder.+
 
Daer was hem sine verwe van eere+
 
Verwandelt also seere+
 
Dat sine cume verkanden.+
988
Pec hadden hem die helsche vianden+
 
Ghewreven an lijf ende an baert,
 
Die huut was hem ter vaert+
 
bij God, die ons heeft gemaakt.
 
Diep in het hart geraakt.
 
gingen ze zo lang door
952
met smeken om gehoor
 
tot de almachtige God
 
de duivel bevolen had
 
Brandaan zijn zin te geven
956
door de monnik terug te slepen
 
naar het schip daar in de zee.
 
De duivels treuzelden er niet mee:+
 
een duivel ging met hem galopperen
960
om hem zijn streken af te leren:
 
dat hij op zo'n paard zat
 
kwam doordat hij God vergat,
 
toen hij uit onbedachtzaamheid
964
tot zijn diefstal werd verleid.
 
De meester van de hete hel,
 
zijn wrok was uitermate fel:
 
vloog hij immers niet voor gek
968
met die monnik op zijn nek?
 
Toen kwam hij met hem aan boord
 
en sprak luid en zeer verstoord:
 
‘Weet je niet,’ sprak hij, ‘Brandaan,
972
dat je me kwaad hebt gedaan?
 
Want jij hebt me afgenomen
 
wat ons rechtens toe moet komen,
 
je doet ons onrecht, dat is waar.’
976
De monnik woog hem heel erg zwaar
 
en de tocht duurde zo lang
 
met dat litanieëngezang
 
van die kwezel op zijn nek,
980
over stenen, door de drek,
 
tot hij 't schip tenslotte zag.
 
Hij bracht hem daar, en met een lach
 
smeet hij hem hardhandig neer
984
op de plecht, en dat deed zeer.
 
Door alles wat er was gebeurd,
 
was de monnik zo verkleurd
 
dat ze hem nauwelijks herkenden:
988
pek hadden de helse benden
 
gewreven op zijn lijf en baard.
 
Zijn huid was op de hellevaart
 
Swart bemasschert ende berompen,+
992
Van stocken ende van tsompen+
 
Haddi ghehadt meneghen stoot.
 
Die duvel scree daer hi wech scoot+
 
Ende vloe van den goeden lieden saen+
996
Ende die goede sente Brandaen
 
Weende van groeten lieve+
 
Ende sprac toten breydel dieve:
 
‘Haddi des breydels vermeden
1000
Ende met eere aelteren ghereden,+
 
So en ware hu crune met huwen baerde
 
Ende huwen hals niet so aerde+
 
Swart bepeket no bezinghet.+
1004
Nu hebdi arde zeere ghelinghet +
 
Up die zee mine vaert.’
 
+‘Mi es leet dat hi ye ghesmeet wart,’+
 
Sprac die bezijnchde capelaen.+
1008
Doe louch zeere sente Brandaen.
 
 
 
Doe aldus sente Brandaen
 
Weder sinen capelaen
 
Ghewan van der hellen,+
1012
So mach ic hu voert tellen
 
Dat hi voer langhe wijle
 
Up die zee ende meneghe mile.
 
Doe vernam sente Brandaen,+
1016
Die goede, vele saen
 
Een dier dat hiet Cyrene,
 
Die slapen doet die ghene
 
Diet horen zinghen ofte sien.
1020
Van zijnre bliscap moet ghescien+
 
Ter zee groet ongheweder.+
 
Doe viel sciere neder+
 
Sente Brandaen up sine knien
1024
Ende bat Gode dat hi moeste ontvlien+
 
Dien diere so hi best can.+
 
In slape wart die stierman.+
 
Haer selves si al vergaten,
1028
Datsi en wisten waer si saten.+
 
Elc moonc wel vaste sliep.
 
Die kiel sonder stierman liep
 
Tote eenen bernenden berghe dan,+
 
vuil geworden en samengetrokken.
992
De blutsen van de knotsen en stokken
 
bezorgden hem onnoemelijk leed.
 
De duivel vluchtte met een kreet
 
bij deze goede lieden vandaan.
996
En de goede Sint Brandaan
 
weende van vreugde, en hij sprak
 
tot wie de teugel bij zich stak:
 
‘Had je die teugel gemeden
1000
en gewoon met een halster gereden,
 
dan waren je baard en ook je kruin
 
en je hals nu niet zo bruin
 
en zwart van pek, en niet verzengd.
1004
Nu heb je mijn reis verlengd
 
met heel wat dagen en heel wat leed.’
 
‘Was dat ding maar nooit gesmeed,’
 
zei de verzengde kapelaan.
1008
Toen schaterde Sinte Brandaan.
 
 
 
Toen aldus Sinte Brandaan
 
al met al zijns kapelaan
 
weer bevrijd had uit de hel,
1012
bleef hij, naar ik hier vertel,
 
vele dagen onder zeil,
 
verder varend, mijl na mijl.
 
Toen hoorde Sinte Brandaan
1016
niet ver daarvandaan
 
een dier, dat heet Sirene,+
 
dat slapen doet diegene
 
die 't ziet of zingen hoort.
1020
Als hij met blij gezang bekoort,
 
krijgt men te kampen met zwaar weer.
 
Sinte Brandaan viel haastig neer
 
en op zijn knieën bad hij God
1024
om een wending van het lot
 
die hem zou sparen voor dit dier.
 
Vast in slaap lag reeds de stuur,
 
terwijl zich allen zo vergaten
1028
dat ze niet wisten waar ze zaten.
 
Er was geen monnik of hij sliep.
 
Het schip zonder stuurman liep
 
een brandende berg tegemoet.+
1032
Daer hute quam loepende een lanc zwart man.
 
Hi riep toten kiele
 
Hute zinen groeten ghiele+
 
So hi luuts mochte+
1036
Ende wecketse arde onsochte.+
 
Hi hietse tote hem keeren,+
 
Hi seide, hi soude hem leeren,
 
Den meester stierman boude,+
1040
Waer hi best henen soude.
 
Doe hiet sente Brandaen
 
Sinen kiel wel saen
 
Toten berghe keeren
1044
Omme dat hi hem soude leeren.+
 
Maer des duvels cose+
 
Die was arde boze.
 
Doe seide des duvels bode:
1048
+‘Mochte ic wel, dor Gode,+
 
Dinen kiel, heere Brandaen,
 
Die soude eene quade vaert angaen.+
 
Du soudes ontghelden metter spoet+
1052
Dattu ons so leede doet.+
 
In can jeghen hu niet ghehebben.+
 
God en wille hu niet ontsegghen:+
 
So wat dat dijn wille es+
1056
- Want dine bede so moghende es -+
 
Du souts dat wel ghenieten.+
 
Lietstu di dat verdrieten+
 
Dat hu mijn vemoy niet ware lief!+
1060
Du naems mi den breydel dief,
 
Die achter di sit al daer:
 
Hi zweet van anxte, dat es waer,
 
Ende van zorghen die hi heeft ontfaen.’
1064
Doe sprac sente Brandaen:
 
‘Dat es sine boete,
 
Dat hi hem wasschen moete,+
 
Mi ne dinct niet so goet.+
1068
Hier es so scone eene vloet
 
Dat hi hem wel ghewasschen mach.’+
 
Die moonc scamelike lach.+
 
Met vele groter zorghen
1072
So haddi hem gheborghen
 
Onder eene scip banc.
1032
Een kerel, lang en beroet,+
 
kwam de hoge bergwand uit.
 
Uit zijn grote strot kwam geluid,
 
hij riep uit alle macht
1036
en wekte ze zeer onzacht.
 
Ze moesten zijn kant opvaren,
 
dan zou hij wel verklaren
 
aan de dappere meester-stuur
1040
waar ze heen moesten op dit uur.
 
Toen liet Sinte Brandaan
 
het schip naar de berg toe gaan
 
om van die man te vernemen
1048
welke koers ze moesten nemen,
 
maar het duivelse verhaal
 
was list en leugentaal.
 
Toen zei die duivelse bode:
1048
‘Vermocht ik het, bij Gode,
 
je schip, o heer Brandaan,
 
zou een kwade reis aangaan.
 
Al gauw zou je weten, en goed,
1052
welk onrecht je ons doet.
 
Ja, je mindere ben ik, man,
 
omdat God je niets weigeren kan:
 
wat je wilt en om welke reden
1056
- zo machtig zijn je gebeden -
 
dat mag je steeds genieten.
 
Het zou je toch moeten verdrieten.
 
Was mijn leed je maar niet zo lief.
1060
Je ontnam me de teugeldief,
 
die nu achter je zit. Ja, daar:
 
hij zweet van angst, echt waar,
 
en van al wat hij heeft doorstaan.’
1064
Toen zei Sinte Brandaan:
 
‘Ik weet voor hem wel een boete:
 
hij zou zich eens wassen moeten,
 
niets zou toch beter zijn.
1068
Het water is hier heel rein,
 
als hij eens ging baden in zee?’
 
De monnik, vol schaamte, hij zat ermee:
 
diep en diep in de zorgen
1072
had de man zich verborgen
 
onder een scheepsbank.
 
Die tijt doch te hem arde lanc.
 
Die duvel louch zeere omme das,
1076
Dat hi so zeere vervaert was.+
 
Doe hi sijn spot hadde ghedreven,
 
Bat hi hem dat hi hem wilde gheven
 
Weder sinen capelaen.
1080
Hi soudene arde scone dwaen;+
 
Hi roke up hem te zeere+
 
Doe seide die milde heere,
 
Die goede sente Brandaen:
1084
‘n gheve hu niet den capelaen!+
 
Mi dincke dine cozen+
 
Onnutte ende ghebozen.+
 
Dijns sprekens bem ic zat.’
1088
Den stierman hi doe bat+
 
Dat hi weder keerde upt meere.
 
+Doe quam des duvels heere+
 
Huten berghe ende daden hem wee+
1092
Ende volchden up die zee+
 
Ende droughen in haer hande
 
Groete gloyende brande+
 
Ende groete gloyende schichten,+
1096
Als of si wilden vechten.
 
Si worpen neder ende scooten
 
Up die in den kiel vlooten+
 
Met groten torne moede.+
1100
Maar God onse Heere, die goede
 
Behoedese jeghen al mesweghen.+
 
Ic wane van boven die reghen
 
So dicke nye en viel+
1104
Alse daer omtrent den kiel+
 
Die brandere entie schichte vloghen.
 
Die moonken met riemers toghen+
 
Omme saen te sine huter noot;
1108
Dus jaghetse thelsche conroot.+
 
Si zeylden watsi mochten.+
 
Die duvele worpen onsochte+
 
Naden vluchteghen kiel.+
1112
Den heeren saen gheviel+
 
Datsi bi Gods hulpe waren
 
Der vreesen al ontvaren.+
 
De tijd viel hem erg lang.
 
De duivel schaterde omdat
1076
de monnik het zo te pakken had.
 
Toen hij de spot met.hem had gedreven,
 
verzocht hij hem terug te geven,
 
want het was zijn kapelaan.
1080
Hij zou hem eens flink wassen gaan,
 
want hij verdroeg z'n stank niet meer.
 
Toen zei de milde heer,
 
de goede Sint Brandaan:
1084
‘Nooit krijg jij de kapelaan.
 
Al je praatjes, die zijn voos
 
en schandelijk en nutteloos.
 
Ik ben je woorden meer dan zat.’
1088
Hij beval de stuurman dat
 
hij naar volle zee terug zou varen.
 
Toen kwamen de duivelse scharen
 
uit de berg om hun-kwaad te doen.
1092
Ze achtervolgden de monniken toen
 
boven het water, met in hun handen
 
dingen die gloeiden en brandden
 
en grote gloeiende schichten,
1096
alsof ze wilden vechten.
 
Onophoudelijk werd gemikt
 
op de vluchtenden in het schip,
 
in vreselijke woede.
1100
Maar Onze Heer, de Goede,
 
beschermde hen daartegen.
 
Ik denk dat van boven de regen
 
nog nooit zo dicht is gevallen
1104
als daar de vurige ballen
 
en fakkels en pijlen vlogen.
 
Diep over de riemen gebogen
 
vluchtten ze, in zware .ellende,
1108
achtervolgd door die helse bende.
 
Ze zeilden uit alle macht,
 
nog steeds in het nauw gebracht
 
door de duivelse scharen.
1112
Toen merkten ze tijdens het varen
 
dat God te hulp was gekomen:
 
ze waren 't gevaar ontkomen.
 
Brandaen voer voert met trauwen.+
1116
Doe liet hem God bescauwen
 
Van inghelen vele scaren
 
Die boven hem quamen ghevaren,
 
Die voerden meneghe ziele
1120
Boven sinen kiele.
 
Den lof Gods si daer boven zonghen
 
Datmen de lucht mochte horen clonghen.+
 
Dat dede hem God te minnen,+
1124
Dat hi hem liet verkinnen+
 
Wat die gheeste wouden+
 
Ende waer si henen souden.+
 
Doe sach sente Brandaen
1128
Eenen sconen tempel staen
 
Met tiene scone choren+
 
Die nye man conste testoren+
 
Sonder God, diet vermochte.+
1132
+Die chierheit te segghene en vermochte+
 
Ne gheen erdsche man.+
 
Doe screef sente Brandaen+
 
Alle dwonder dat hi sach
1136
Daer hi in zinen kiele lach.
 
¶ Doe Brandaen, die Gods deghen,+
 
Te rechte hadde al bescreven+
 
Die twee scone paradise,
1140
Doe waende die goede wise,
 
Die Gods dienare,
 
Dat hi al quite ware+
 
Van des waters aerme scaren+
1144
Ende hi te lande soude varen.
 
Doe bat die heere goede
 
Met eenen neerensten moede+
 
Onsen eeweliken troest,
1148
Diene dicken hadde verloest,
 
Dat hine saen ghesande+
 
Weder te sinen lande.
 
 
 
¶ Doe quam een vreeselic wint anschijne+
1152
Die hem verdreef entie zine
 
Verre danen up die zee.
 
Daer wart hem arde wee:+
 
Die storem wart arde groet,
 
Brandaan voer voort, voorwaar,+
1116
en God toonde hem daar
 
vele engelenscharen
 
die al gauw recht boven hen waren.
 
Die voerden zielen mee,
1120
hoog boven schip en zee,
 
terwijl allen Gods lof daar zongen
 
dat de luchten ervan weerklonken.
 
God deed dit uit liefde voor Brandaan:
1124
Hij gaf hem daar te verstaan
 
waarom de geesten op deze wijze
 
naar een zalige plaats mochten reizen.
 
Toen zag Sinte Brandaan
1128
een zeer mooie tempel staan
 
met tien koren, sterk en stralend
 
en door niemand neer te halen,
 
alleen God had daartoe de macht.
1132
Zoveel sierlijkheid en pracht,
 
daar is geen vertellen aan.
 
Toen beschreef Sinte Brandaan,
 
nu hij met zijn schip daar lag,
1136
al het wondere dat hij zag.
 
Toen Brandaan, Gods eigen held,+
 
alles nauwkeurig op schrift had gesteld,
 
van de twee schone paradijzen,
1140
toen meende de goede wijze,
 
de trouwe dienaar Gods,
 
dat hij nu zou zijn verlost
 
van de zee met zijn gevaren
1144
en dat hij naar huis kon varen.
 
Toen bad hij, zo vroom en goed,
 
met een ernstig gemoed
 
Onze Heer en Eeuwige Troost
1148
die hem redde uit menige nood,
 
dat Hij 't niet langer meer liet duren
 
en hem naar huis zou sturen.
 
 
 
Maar een storm, die vreselijk was,
1152
stak op en joeg hen alras
 
ver weg over de zee.
 
Dit bracht groot gevaar met zich mee:
 
wat brulde de zee in die orkaan,
1156
Die zee borlende ende scoot+
 
Mids dat hem so verhief die wint.+
 
Doe saghen die Gods kind
 
So vele visschen daer in die zee,
1160
Dat hem die zorghen daden wee.+
 
Si sagher van so vele manieren+
 
Ghelijc beesten ende wilde stieren+
 
So vele onder dat water gaen.
1164
Doe seide sente Brandaen:
 
‘Dit es seker de Lever zee,
 
Daer ic af wijlen eer+
 
Las so menich teekijn -+
1168
Dat es dat ghelove mijn.+
 
Maer ic hebbe groot wonder
 
Van den gronde hier onder,+
 
Hoe hise wel ghevoeden moghe+
1172
Dat hem allen ghenouch doghe!+
 
Maer God onse Heere es so rike+
 
+Dat hi hem daghelike+
 
Haer voetsel gheven mach.’
1176
Tote eenen capelaen hi sprac
 
Dat hi sochte paerkement.
 
Hine wilde laten twint,+
 
Die waerheit hi scriven began
1180
Ende hi beval den stierman
 
Dat hi den kiel hilde stille
 
Om zijnre hulden wille+
 
Tote hi die waerheit hadde ghescreven
1184
Van den visschen die daer dreven.+
 
Die moonken hadden groten vaer+
 
Van den visschen die waren daer,
 
Datsi haer scip bederven mochten.+
1188
Brandaen troestese dat hi mochte+
 
Ende seide: ‘Lieve broeders mijn,
 
Wilt in Gode betrauwende zijn.
 
Dor hem sijn wi hute ghevaren,+
1192
Hi sal ons wel bewaren.
 
Hi heeft alles dinc ghebod+
 
Ende es die almachteghe God.
 
Ende sente Marie, die goede,
1196
Die si hier in onser hoede+
 
Jeghen dat ons evele zij;+
1156
en wat een golven kwamen eraan
 
door die storm met zijn vreselijke vlagen.
 
En de monniken zagen
 
zoveel vissen in 't water krioelen,
1160
dat ze zich doodsbang gingen voelen.
 
Daar waren vissen in de zee
 
als wilde stieren, als kuddes vee,+
 
zagen ze die onder water gaan.
1164
Toen zei Sinte Brandaan:
 
‘Dit moet de Leverzee wel wezen,
 
waar ik veel over heb gelezen.
 
We zijn, naar ik haast, zeker weet,
1168
nu bij de plek die aldus heet.
 
Maar waar ik me over verwonder,
 
is de bodem hieronder,
 
dat die zoveel voedsel geeft
1172
dat alles er genoeg aan heeft.+
 
Maar zo machtig is Onze Heer
 
dat Hij alles alle dagen weer
 
voedsel kan geven om te bestaan.’
1176
Hij verzocht een kapelaan
 
perkament voor hem te zoeken,
 
want hij wilde alles boeken,
 
zonder ook maar iets te vergeten.
1180
De stuurman liet hij weten
 
dat omwille van Gods genade
 
het schip daar niet weg mocht varen
 
totdat de waarheid was beschreven
1184
van de vissen die daar verbleven.
 
De monniken vreesden voorwaar
 
dat die vele vissen daar
 
het schip vernielen gingen.
1188
Brandaan troostte zijn schepelingen
 
en hij zei: ‘Lieve broeders mijn,
 
in God moet uw vertrouwen zijn.
 
Omwille van Hem zijn we uitgevaren,
1192
Hij zal ons wel bewaren,
 
alles gaat naar Zijn gebod,
 
en Hij is de almachtige God.
 
En ook Maria, de goede,
1196
moge ons hier behoeden
 
tegen al wat kwaad wil, wat het zij:
 
Dies jonne ons Filius Dei,+
 
Ende alle dat hemelsche heere+
1200
Helpe ons huut desen meere!+
 
Amen segphet alle gader
 
Ende vleeuwet den hemelschen Vader.’+
 
 
 
¶ Doe quam hem an een sachte wint.
1204
Doe saghen si waer een Gods kint+
 
Up die zee voer hem zwevede.+
 
Het sceen dat onsachte levede.+
 
Het vlotede up eenen rusch eerden.+
1208
Wat mochte zijns gheweerden+
 
Als verstoremden der zee vloeden,
 
Maer dat God zijns nam hoede?+
 
Van den kiele vloe hi doe.+
1212
Sente Brandaen sprac hem toe,
 
Dat hi van God weghe jeghen hem sprake.+
 
Die rusch verbeidde met ghemake+
 
Ende wart gheorsam saen.+
1216
+Ende doe hi bi hem quam, Brandaen,
 
Toter creatueren hi dus sprac:+
 
‘Doghedi om Gode dit onghemac+
 
Up dese wilde zee?
1220
Of doghestu dit wee
 
Dor dijns selves mesdaet?+
 
So mach dijns werden raet.+
 
Ic bem een abd ghewyhet+
1224
Ende metter stolen ghevryhet,+
 
Die ic van Gode hebbe ontfaen,
 
Dat ic mach in baten staen+
 
Ende haer pine hem corten mach+
1128
Beede jaer ende dach.+
 
Hebdi al sulke dinc ghedaen,
 
Dor God so willic di ontfaen.’+
 
Doe sprac die eenzedele:+
1232
‘Met mi so wart di evele+
 
Vergouden dijn capelaen+
 
Dien du verlores, Brandaen,
 
Vore den sconen paradise.
1236
God heeft mi mine spise
 
Ende alle mine lijfnare+
 
Een jaer min dan C jare
 
dit vergunne ons Filius Dei!
 
Heel de hemelse armee+
1200
helpe ons uit deze zee!
 
Zeg nu ‘Amen!’ altegader
 
en bid tot de hemelse Vader.’
 
 
 
Plotseling kwam er een zachte bries+
1204
en ze zagen een monnik in het verschiet,
 
die over zee kwam aangedreven.
 
Hij had blijkbaar een hard leven:
 
op een aardkluit moest hij drijven
1208
en waar kon die man toch blijven
 
als op zee een storm zou woeden,
 
tenzij God hem zou behoeden?
 
Hij vluchtte bij 't schip vandaan,
1212
maar Sint Brandaan sprak hem aan
 
om uit Gods naam iets te zeggen,
 
waarop de kluit stil ging liggen
 
alsof die het had verstaan.
1216
Toen was het Sinte Brandaan
 
die de man aldus toesprak:
 
‘Lijdt u om. God dit ongemak
 
op deze wilde zee?
1220
Of maakt u dit alles mee
 
om een misdaad, door u begaan?
 
Dan kan het u beter vergaan:
 
ik heb de abtswijding ontvangen,
1224
ik kreeg de stola omgehangen.+
 
Het was God die mij dit gaf,
 
dat mijn bijstand 's mensen straf
 
en zijn leed bekorten mag,
1228
altijd weer, jaar en dag.
 
Als u zoiets hebt gedaan,
 
neem ik u in genade aan.’
 
Toen zei de kluizenaar:
1232
‘Ach, met mij had je toch maar
 
een schrale troost voor de kapelaan
 
die je verloren hebt, Brandaan,
 
bij het mooie paradijs.
1236
God heeft mij al mijn spijs
 
en wat ik nodig heb, sinds maar
 
een jaar minder dan honderd jaar
 
Up dese zee ghegheven.
1240
Bi zijnre ghenaden moetic leven
 
Ende wachten na zine leere.+
 
Mijnre broeders es noch meere.+
 
God onse Vader es so goet
1244
Dat sine ghenade ons voedt
 
Metten hemelschen brode.
 
Hi halp ons te onser node
 
Daer dijn moonc weder quam,+
1248
Dien hu die duvel nam
 
Voer die rikelike zale+
 
Daer hi stal den breydel so wale.
 
Si wachten oec haren hende+
1252
Up die hoghe steenwende.+
 
Die ruwe heere alleene,+
 
Dien ghi saecht sitten up den steene,
 
Die halp di ter stede
1256
An Gode met zijnre bede+
 
Dattu vercreghes dinen capellaen.’+
 
+¶ Doe seide sente Brandaen:
 
‘Dore die Gods eere
1260
Nu segghe mi noch meere
 
Van dien heeren, hoe si leven
 
Ende hoe si daer verdreven.+
 
Sij leven so heleghelike
1264
Ende verdienen Gods rike.’+
 
¶ Doe sprac die heere goede
 
Met groeten oemoede:+
 
‘Een stat was, hiet Vaserijn,
1268
Danen dat wij gheboren zijn.
 
Die stont in eenen lande
 
Daermen Gode niet en kande.
 
Dor des volcs grote zonden
1272
So zanct al in afgronden,
 
Alle dat groete lant.
 
Ende alle dat boze volc te hant+
 
Dat nam daer quaden hende.+
1276
Maer up die hoghe steenwende
 
So heefter God een deel gheset+
 
Van onsen broeders, dat wet.+
 
Daer voetse die Gods cracht,
1280
Die mi hare hevet bracht,+
 
op deze zee gegeven.
1240
Bij Zijn genade moet ik leven
 
en mij gedragen naar Zijn leer.
 
Broeders als ik zijn er nog meer:
 
God Onze Vader is zo goed
1244
dat Zijn genade ons voedt
 
met het hemelse brood.
 
Hij hielp ons in onze nood
 
toen uw monnik wederkwam
1248
die de duivel u ontnam
 
omdat hij in die rijke hal
 
die teugel zo behendig stal.
 
In 't hoge klooster dat u zag,
1252
wachten mijn broeders op de oordeelsdag.
 
De ruigbehaarde koning, zeer alleen,
 
u zag hem zitten op zijn steen,
 
heeft u geholpen met zijn bede:
1256
aan zijn voorspraak dankt u mede
 
de terugkeer van uw kapelaan.’
 
Toen zei Sinte Brandaan:
 
‘Ach, om Gods eer,
1260
vertel mij nog wat meer
 
van uw broeders, hoe ze leven,
 
wat hen daarheen heeft gedreven.
 
Hun levenswijze is zo vroom
1264
dat Gods rijk hun toe zal komen.’
 
Toen sprak die heer tot hem,
 
deemoedig en met zachte stem:
 
‘Er was een stad, 't was Vaserijn,+
1268
dat is waar wij geboren zijn.
 
In een land lag deze stad
 
waar men aan God geen boodschap had,
 
en leefde in zo grote zonden
1272
dat alles tenslotte is verzonken,
 
heel dat land zo rijk en groot.
 
Geen booswicht daar ontkwam de dood,
 
zo wilde de beschikking Gods,
1276
behalve wie God op die rots
 
een onderkomen heeft gegeven:
 
onze broeders, die daar leven.
 
En daar voedt ze Gods almacht,
1280
die mij hierheen heeft gebracht:
 
God onse lieve Heere.
 
Onse broeders es noch meere
 
Die ghelijc mi leven
1284
Ende up dese russche zweven+
 
Boven der zeewes gronden.+
 
Dat quam van minen zonden,
 
Dat wi ghesceeden waren;
1288
Dus moetic alleene varen.+
 
Doe dat lant verdranc
 
Ende meneghe borch versanc,+
 
Also Sodoma dede ende Gomorre,
1292
Die groete stercke torre,+
 
Daer scorde alle die eerde+
 
Ende alle die groene zweerde+
 
Van dien erderijke.
1296
Desen rusch houdic vastelike+
 
Tote minen hutersten hende.+
 
God moete ons allen zenden+
 
In hemelrike met eeren.
1300
+Noort waert saltu keeren,
 
Daer saltu sien groet wonder.’
 
Een wint hief daer van onder,+
 
Diese sonder orlof dede sceeden.+
1304
Elc voer daerne God wilde gheleeden.+
 
 
 
Daer voer die kiel in corter wijle
 
Over meneghe mile.
 
Dat quam van eenen bedruussche+
1308
Ende van eens wints gheruussche+
 
Dat die kyel also verspranc,+
 
So meneghe dachvaerde lanc.+
 
Daer wart hi wel gheware
1312
Dat hi den bouc ontgalt dare,+
 
Dien hi bernede in den viere.
 
Dat becochte hi wel diere
 
Daer die kiel so verre spranc,
1316
Meer dan M milen lanc
 
In groeter ongheweltheit.+
 
En hadde ghedaen Gods ghenadicheit,+
 
Hi en hads niet moghen ghenesen.+
1320
Daer voer hi voert, so wi lesen.
 
de kracht van Onze Lieve Heer.
 
Van onze broeders zijn er meer
 
die net als ik op zee verblijven
1284
en op een aardkluit moeten drijven
 
boven de diepe, donkere gronden.
 
Het kwam alles door mijn zonden,
 
dat wij zo werden gescheiden
1288
en ik eenzaam voort moet reizen.
 
Toen dat hele land verdronk
 
en menige stad verzonk
 
gelijk Sodom en Gomorre,+
1292
die grote sterke borchten -
 
scheurde de aardkorst vaneen
 
en al het groene land verdween,
 
alle leven ging eruit.
1296
Ik hou me vast aan deze kluit
 
tot aan mijn uiterste einde.
 
Moge God dan, met ons zijnde,
 
ons met het hemelrijk vereren.
1300
U moet noordwaarts keren
 
en zult bij een groot wonder komen.’
 
Een felle storm is opgestoken:
 
zonder vaarwel moesten ze scheiden
1304
en elk moest gaan waar God hem leidde.
 
 
 
Het schip legde in korte wijl
 
een afstand af van menige mijl.
 
Het kwam door een orkaan:
1308
een felle storm die tekeer bleef gaan
 
en het schip met razende gang
 
voortjoeg, menige dagreis lang.
 
Daar bezuurde hij het zeer
1312
dat hij het boek die keer
 
liet verbranden in het vuur.
 
Dat bekocht hij wel duur,
 
toen het schip in snelle gang
1316
meer dan duizend mijl lang
 
stuurloos over de golven vloog.
 
Zonder de genade van omhoog
 
had hij het niet kunnen overleven.
1320
Zo voer hij voort, naar wij lezen.
 
¶Doe versach sente Brandaen+
 
Eenen naecten man saen,
 
Al ru, sittende alleene+
1324
Up eenen heeten steene.
 
Hi leet wel groete nozen:+
 
An deen zijde was hi vervrosen+
 
Dor vleesch ende beene,
1328
Up dander zijde van den steene
 
Verbrande hi van hitten dan.
 
Na sine werken hi loen ghewan.+
 
Voer hem hinc blayende een dwale,+
1332
Die halp hem arde wale,
 
Die slouch die hitte dane;+
 
Dies quam hem baten vele ane.+
 
Beede van hitten ende van couden
1336
Sine pine was menichfoude.+
 
Des zondaeghs stont hem also,+
 
Dies was hi arde vro,+
 
Hem dochte openbare+
1340
Dat hi in werschepen ware.+
 
¶Des maendaeghs arde vroe
 
+Quam hem groete pijne toe:+
 
Doe voerdene in der hellen
1344
Die duvele met sinen ghesellen.
 
Doe si hem so bi quamem+
 
Datsi sine pine vernamen,+
 
Begans hem ontfaermen.+
1348
Doe vraeghde Brandaen dien aermen
 
Van wat volcke dat hi ware.
 
Doe sprac die sondare:
 
‘Ic bem die aerme Judas.
1352
Om dat ic so onghetrauwe was+
 
Dat ic vercochte sonder noot+
 
Die mi ghesciep ende gheboot,+
 
Dat hebbic zwaer ontgouden.+
1356
Doet mi berauwen soude,+
 
Doe quam die leede duvel+
 
Ende gaf mi eenen twifel
 
Ende riet dat ic mi hinc+
1360
Ende ne gheene boete ontfinc.
 
Aldus nam ic die doot,+
 
Dies moetic lijden desen noot.+
 
Toen zag Sinte Brandaan+
 
in de verte een naakte man.
 
Totaal behaard zat die alleen
1324
op een gloeiend hete steen.
 
Grote kwelling moest hij lijden:
 
vrieskou kwam aan de ene zijde
 
door zijn vlees en botten heen,
1328
aan de andere kant liet de steen
 
hem de vuurgloed pijnlijk merken,
 
en zo kreeg hij loon naar werken.
 
Vlak voor hem wapperde een doek
1332
die nog heel wat voor hem kon doen.
 
Die sloeg de hitte daarvandaan
 
die hij altijd moest doorstaan,
 
net als de kou aan de andere zijde,
1336
in zijn menigvuldig lijden.
 
't Was 's zondags dat hij dit verdroeg,
 
hij was daarmee nog blij genoeg,
 
't was hem of hij vrijaf had,
1340
of dat hij aan een feestmaal zat.
 
Maar heel vroeg elke maandagmorgen
 
raakte hij diep in de zorgen,
 
want de duivel en zijn gezellen
1344
voerden hem dan weer ter helle.
 
Toen de monniken zo dicht bij hem kwamen
 
dat ze zijn straf goed zagen,
 
kregen ze erg met hem te doen.
1348
Brandaan vroeg de arme man toen,
 
van wie hij kwam en van waar.
 
Toen sprak de zondaar:
 
‘Ik ben de arme Judas.+
1352
Dat ik zo trouweloos was
 
dat ik uit eigen wil verkocht
 
wie mij schiep en het leven schonk,
 
dat heeft mijn bestaan verwoest.
1356
Toen het mij berouwen moest,
 
toen kwam de lepe duivel
 
en in mij zaaide hij twijfel,
 
ried me aan me te verhangen
1360
in plaats van boete te ontvangen.
 
Aldus heb ik voor de dood gekozen
 
en moet deze kwellingen nu gedogen.
 
Haddic ghenade begheert met rauwen +
1364
- God es also ghetrauwe -
 
Het ware mi wel vergaen:
 
God hadde mi ontfaen+
 
Also hi den jode ontfinc,
1368
Die hem, daer hi an tcruce hinc,
 
Metten speere stac therte ontwee.+
 
Noch dede God ghenaden mee:+
 
Hi ontfinc den scaker dan+
1372
Om dat hi berauwen ghewan+
 
Daer hi an den cruce hinc+
 
Entie bitter doot ontfinc.
 
Also hadde hi mi ontfaen,
1376
Waers mi berauwen, saen.+
 
Mijns en wert nemmermeer raet.+
 
Maer mi dinct dat mi nu wel staet,
 
Maer over morghin vele vroe+
1380
Sal mi den noot gaen toe.+
 
Dan werdet mi al benomen+
 
Tgoet daer ic nu in bem comen.+
 
Dor des zondaeghs heere+
1384
+Hebbic dese remedye, heere.+
 
Stont mi dus tallen daghen,+
 
So en soudic niet claghen.
 
Nochtan en hebbict borgoet,+
1388
Maer dat mi vele wers doet+
 
Die grondeloze helle,
 
Daer ic altoes in quelle+
 
Ende eeweliken in walle.+
1392
Die duvele met haren ghescalle+
 
Doen mi wel meneghen noot.+
 
O wy, heere, waric doot,
 
Of mochtic versterven,
1396
So en soudic niet bederven+
 
In dus meneghen aerbeit+
 
Die ic lij de in eewicheit
 
Van rauwen ende van leede.+
1400
Dese noode alle beede
 
Van couden ende van hitten
 
Daer ic hier in moet sitten,
 
En houdic voer gheen verdriet.+
1404
Ter hellen hebbic licht niet,
 
Had ik genade begeerd, vol berouw,
1364
God is immers zo getrouw,
 
dan was het me goed vergaan:
 
God had met mij gedaan.
 
als met de jood, die Hij ontving,+
1368
die Hem, toen Hij aan 't kruishout hing,
 
in Zijn hart stak met een speer.
 
Nog meer genade schonk de Heer:
 
ook de rover werd verschoond,+
1372
want die had berouw getoond
 
toen hij aan het kruishout hing
 
en de bittere dood ontving.
 
Zo was het ook mij terstond gebeurd
1376
als ik mijn zonde had betreurd.
 
Voor mij zal er nooit uitkomst dagen.
 
Nu kan ik alles nog wel verdragen,
 
tot overmorgen bij dageraad
1380
het martelen weer beginnen gaat.
 
Al het goeds dat men mij gaf,
 
pakt men mij dan weer af.
 
Want, heer, 't is om de zondag+
1384
dat ik deze verlichting genieten mag.
 
Was het zo op alle dagen,
 
dan zou ik me niet beklagen.
 
'k Heb het wel niet bijzonder goed,
1388
maar wat veel meer pijn doet,
 
dat is de grondeloze hel:
 
het voortdurende gekwel
 
en het branden, eeuwig door,
1392
het krijsen van het duivelenkoor,
 
dat maakt mijn ellende groot.
 
Ach, o heer, was ik maar dood,
 
of als ik nog maar dood kon gaan,
1396
dan zou ik niet ten onder gaan
 
in zoveel smart en spijt,
 
in deze eeuwigheid
 
van bitter lijden en berouw.
1400
Daarom zijn deze kou
 
zowel als deze hitte
 
terwijl ik hier moet zitten
 
zo vreselijk nog niet.
1404
In de hel komt het daglicht niet,
 
Daer eist doncker emmermeere,
 
Daer es dat eewelike zeer.+
 
Ter quader tijt wert hi gheboren
1408
Die daer toe wert vercoren.+
 
Een hitte quelt mi daer,
 
Eer ghi ghetastet wel een haer,+
 
Daer smolte wel een berch stalijn+
1412
Diene worpe daer in.+
 
Mochte ic hier langhe wesen,+
 
Mi dochte ic ware ghenesen.+
 
Mi doen mee wee die zorghen+
1416
Jeghen den over morghen+
 
Dan die pijne die ic hier moet ontfaen.’
 
Doe sprac sente Brandaen:
 
‘Of yemen over di bade,+
1420
Soude hu God doen eeneghe ghenade?’
 
‘Neen hi,’ sprac Judaes, die aerme,
 
‘Want ic up Gode hadde gheen ontfaermen.+
 
Alle hulpe hebbic verloren.
1424
Maer dit dwaelkin hier voren,+
 
Voer mi hanghende namelike,
 
+Dat maect mi seere rike rike: gelukkig
 
Ende helpt mi wel zeere.
1428
Nochtan so stal ict onsen Heere
 
Doe ie met hem ghinc
 
- Het weert mi groete dinc+
 
Van desen heeten viere -
1432
Maer mi berauwes weder sciere.+
 
Doe gaf ict dor Gode+
 
Eenen zinen crancken bode,+
 
Die oyt sint sine bede+
1436
Voer mi te Gode dede;
 
Nu helpet mi zeere hier+
 
Jeghen dit sterke vier.
 
Al en mach het also vele niet sijn+
1440
Als oft met rechte mijn hadde ghezijn,+
 
Nochtan helpet mi, heere,
 
Harde vele meere
 
Jeghen desen heeten brant,
1444
Om dat ict selve gaf metter hant,+
 
Dan mi nu holpe alle die have,+
 
Al waert dat mense over mi gave,+
 
daar moet het altijd donker zijn,
 
daar is eeuwig, eeuwig pijn.
 
Op een boos uur zijn zij geboren
1408
die bij de verdoemden horen.
 
Zo'n hitte moet ik daar edogen,
 
eer je knipperde met je ogen
 
was daarin een berg van staal
1412
weggesmolten. Helemaal.
 
Mocht ik hier blijven, nog enige tijd,
 
dan voelde ik me al bevrijd.
 
Meer pijn doen mij de zorgen
1416
voor de dag van overmorgen,
 
dan wat ik hier moet ondergaan.’
 
Toen sprak Sinte Brandaan:
 
‘Als iemand voor u bad,
1420
denkt u dat God genade had?’
 
‘Nee,’ zei Judas, de arme,
 
‘want ik had met God geen erbarmen.
 
Kans op hulp, die is er niet.
1424
Maar het doekje dat u vóór mij ziet,
 
dat daar wappert in de wind,
 
daar ben ik zo blij mee als een kind,
 
want het helpt me zeer.
1428
Toch ontstal ik 't Onze Heer,
 
toen ik Zijn volgeling nog was.
 
Nu komt het me goed van pas
 
bij dit vuur, zo gloeiend heet.
1432
Omdat de diefstal me al gauw speet,
 
gaf ik toen het doekje maar
 
aan een arme Godsdienaar,
 
die sindsdien om deze reden
1436
steeds maar voor me heeft gebeden.
 
Het doekje helpt me op dit uur
 
tegen dit verzengende vuur.
 
Al komt er niet zoveel goeds uit voort
1440
als wanneer het mij had toebehoord,
 
toch helpt het mij, o heer,
 
zonder twijfel heel wat meer
 
tegen deze hete. brand,
1444
omdat ik het gaf met eigen hand,
 
dan wat de mensen die nu leven
 
aan offers voor me zouden geven,
 
Die nu in die weerelt es.
1448
Dies moghedi sijn ghewes.+
 
So wel helpt dat goet+
 
Dat die meinsche selve doet
 
Ende dat hi selve gheeft,+
1452
Al die wijle dat hi leeft.+
 
Want achter weldade+
 
Commen dicwile spade+
 
Ende datmen naer dleven doet,+
1456
Dat heeft aermen spoet+
 
Te helpene die selve niet en gheeft
 
Dor Gode, die wijle dat hi leeft.’
 
Doe Judas dit hadde gheseit,
1460
Began hi driven groten aerbeit.+
 
Des maendaeghs metten daghe+
 
Maecte Judaes grote claghe
 
Ende jammerlikén rauwe groot,
1464
Dat dbloet van sinen hoghen scoot.+
 
Hem naecte groet onghemac.+
 
Seere weendi ende sprac:
 
‘O wy, onsalich ende arem man,
1468
+Dat ic ye eerdsch lijf ghewan!+
 
Daer ic nu varen moete,
 
Dies en wert nemmermeer boete,+
 
Want bi verdienten hebbict ontfaen.’
1472
Doe hiet sente Brandaen+
 
Sijn helichdom bringhen voort+
 
Ende settet up des kiels boort,
 
Alse die duvele quamen+
1476
Ende dat helichdom vernamen,+
 
Dat hise soude vervaren.+
 
Hi sach an sine ghebaren+
 
Ende heeit wel vernomen+
1480
Datsi saen sullen comen.
 
¶Doe quamen die duvele met eenen heere.+
 
Hem dochte lucht ende meere,
 
Dat al was bernende vierijn.
1484
‘Hier soudic ghevaren zijn!’
 
Sprac die bezijnghede capelaen,+
 
Die met zorghen was bevaen.+
 
Si vloghen boven den kiele.
1488
Hem scoot huut haren ghiele+
 
al was het al het aardse bezit.
1448
Dit is zo waar als ik hier zit.
 
Zozeer helpt het goed
 
dat de mens zelf nog doet,
 
en wat hij uit zichzelve geeft,
1452
zolang hij leeft.
 
Wat men daarna doet in zijn naam,
 
daar heeft hij vaak maar weinig aan.
 
Wat men na iemands leven doet,
1456
daarmee lukt het vaak niet goed
 
om hen te helpen, die niet geven,
 
om Gods wil, als ze nog leven.'
 
Judas sprak daarna niet meer,
1460
maar jammerde en weende zeer.
 
De maandag kwam. Bij de dageraad
 
wist hij zich in zijn smart geen raad,
 
ja, zijn ellende was zo groot,
1464
dat het bloed hem uit de ogen schoot.
 
Grote kwelling wachtte hem,
 
huilend zei hij, met doffe stem:
 
‘Wee mij, onzalige, die 't berouwt
1468
dat hij ooit het levenslicht heeft aanschouwd...
 
De toekomst die mij is bereid,
 
die scheldt niemand me meer kwijt,
 
want ik heb het ernaar gemaakt.’
1472
Toen liet Sinte Brandaan
 
zijn relieken ophalen+
 
en op het dek uitstallen
 
dat als de duivels kwamen
1476
en de relieken daar zagen,
 
dit hen wel af zou schrikken.
 
Hij zag aan Judas' blikken
 
en angstige gebaren
1480
dat ze in aantocht waren.
 
Het duivelsleger, met groot gerucht,
 
maakte dat de zee en de lucht
 
hevig in brand leken te staan.
1484
‘Daarheen zou ik zijn gegaan,’
 
zei de verzengde teugeldief,
 
die het van angst zowat bestierf.
 
Ze vlogen vlak over het dek
1488
en daar spoten uit hun bek
 
Pec ende vlamme onghiere+
 
Met sulfer achteghen viere+
 
Dat gloyde ende wiel.+
1492
Daert up die zee viel
 
Berrende twater alse stroe.
 
Judase wilden si alsoe
 
Voeren in der hellen,
1496
Daer sine souden quellen.
 
Den vianden gheboet sente Brandaen+
 
Datsi een wijle souden staen+
 
Ende Judaes souden vermijden.+
1500
Gode bat hi in dien tijden
 
Dat dien nacht moeste ghenesen+
 
Judaes ende quijte wesen+
 
Van dien helschen zeere.+
1504
Dies bat hi onsen Heere.+
 
Weenende hi so langhe bat
 
Dat hem God consenteerde dat.+
 
Die duvele doe luude screyden,
1508
Sij borlenden ende si neyden+
 
Dat si sonder hem moesten varen.
 
+Met vele groeten scaren
 
Keerden si weder ter hellen.
1512
Doe dreeghden sine te quellen+
 
Vele meer dan si souden
 
Of sine hadden moghen behouden.+
 
Dat dreeghen dede hem wee
1516
Daer hi vlotede up die zee.+
 
Die duvele quamen weder doe
 
Des orghins vele vroe
 
Te Judaes onghevalle.+
1520
Crauwels brochten si alle,+
 
Die gloyden ende sneden.+
 
Onlanghe dat zijs vermeden,+
 
Maer in hem dat sise sloughen.+
1524
Onscone dat sine droughen+
 
Met alle metten steene.+
 
Si quelden sine beene.+
 
Doe sine up ghenamen
1528
Ende een lettel danen quamen,+
 
Spraken si leelike toe+
 
Sente Brandane doe:
 
pek en vlammen, zo onguur,
 
en een zwavelachtig vuur,
 
dat kookte en vonken braakte.
1492
Waar het de zee maar raakte,
 
brandde het water als stro.
 
Judas wilden ze zo
 
meevoeren ter helle
1496
om hem daar te kwellen.
 
Brandaan gebood de duivelse schare
 
Judas nog een tijdje te sparen,
 
hem nog even niets te doen.
1500
De Here God bad hij toen
 
dat Judas nog één nacht lang
 
verschoond bleef van de droeve gang
 
naar de hel met al zijn zeer,
1504
dat bad hij Onze Heer.
 
Wenend hield hij zo lang aan
 
dat God het hem heeft toegestaan.
 
De duivels schreeuwden overluid,
1508
ze bliezen en hinnikten het uit
 
omdat ze hun prooi kwijt waren.
 
In geweldig grote scharen.
 
keerden ze terug naar de hel.
1512
Maar ze dreigden nog wel
 
dat ze hem erger kwellen zouden
 
dan als ze hem hadden mogen behouden.
 
En Brandaan, op volle zee,
1516
had het daar heel moeilijk mee.
 
Ze kwamen de volgende morgen vroeg
 
terug met duivels genoeg
 
om Judas overstuur te maken.
1520
Allen hadden ze haken,
 
gloeiend, en met punten die sneden,
 
waar ze hem veel pijn mee deden
 
toen ze die in hem sloegen
1524
terwijl ze hem. wegdroegen,
 
tot zijn schande, met steen en al,
 
en zijn botten kneusden, overal.
 
Toen ze hem hadden opgenomen
1528
en een eindweegs waren gekomen,
 
namen ze vol leedvermaak
 
met hun gekrijs op Brandaan wraak:
 
‘Daer omme sullen wlne pinen meer+
1532
Dan hi was ghepijnt eer.’
 
Doe seide sente Brandaen:
 
‘Het sal anders vergaen.
 
Niet te meer en sal ghepijnt sijn hi+
1536
Om dat hi te nacht was bi mi.
 
Al moghedi up mi scelden,+
 
Hi en saels niet ontghelden.
 
Hu scelden hebbic onmare.’+
1540
Bi Gode, onsen sceppare
 
Ende met dieren woorden+
 
Gheboet hi dien verhoorden+
 
Datsi hem en daden niet meer
1544
Dan also si te voren eer+
 
Des ander daghes hadden ghedaen.
 
Ende also voerden sine wech saen,
 
Vele zeere screyende
1548
In dier zwaerre allende.
 
Doe hiet die heere goede+
 
Up des zeewes vloede
 
Volghen met sinen kiele
1552
+Na die aerme ziele,
 
Maer die duvele ontvoerdense saen.+
 
Doe sach hi voer hem up slaen+
 
Eenen rooc wel gruwelijc:
1556
Dat was een pijne vreeselijc.+
 
 
 
¶Doe voer die goede sente Brandaen
 
Metten Gods zeghe bevaen+
 
Toten oversten hende,+
1560
Onder eene steenwende.+
 
Daer saghen si alse bernende voghele varen+
 
Huut eenen bernenden berghe te waren
 
Van menegherande tonghen+
1564
Die hel niet en zonghen+
 
Dan ‘o wy’ ende ‘wach’ ende ‘wee’.
 
Eene grondelose zee+
 
Slouch daer up die west zijde ane,
1568
So datment hoerde dane
 
Over meneghe mile.+
 
Daer na in corter wile
 
Saghen si huut eenen berghe slaen
 
‘We zullen hem veel erger kwellen
1532
dan eerst, dat kan ik je wèl vertellen!’
 
Toen zei Sinte Brandaan:
 
‘Het zal anders gaan.
 
Niet meer te lijden krijgt hij
1536
vanwege die ene nacht bij mij.
 
Hoe jullie op mij ook schelden,
 
hij zal het niet ontgelden.
 
Ik heb aan u geen boodschap meer,
1540
bij God Onze Schepper en Heer.’
 
En met woorden van veel gezag
 
gebood hij toen dat slag
 
van godvergeten rebellen
1544
Judas niet méér te kwellen
 
dan ze tevoren hadden gedaan.
 
En toen zijn ze weggegaan,
 
met Judas vertrok de bende
1548
en hij jammerde in zijn ellende.
 
Toen beval de goede Brandaan
 
de arme ziel achterna te gaan
 
zo ver ze konden over zee,
1552
maar de duivels voerden hem mee
 
en gingen er razendsnel vandoor.+
 
Een rook uit zee, gruwelijk en goor,
 
kolkte daar toen op Brandaan af:
1556
zo vreselijk was Judas' straf.
 
 
 
Toen voer de goede Sint Brandaan
 
met Gods zegen daarvandaan
 
langs het rookgordijn,
1560
naar waar een rots bleek te zijn.
 
Ze zagen wat brandende vogels leken+
 
uit de berg zich een uitweg breken,
 
in veel talen klonk hun geluid,
1564
maar ze brachten niets anders uit
 
dan ‘o wee’ en ‘ach’ en ‘wee’.
 
Een grondeloze zee
 
sloeg daar tegen de westkust aan,
1568
zodat men die daarvandaan
 
vele mijlen ver kon horen.
 
Met dat geluid nog in hun oren
 
zagen ze hoe van een berg uitschoot
1572
Eene vlamme so ghedaen,+
 
Daer die gleinstren hute vloghen+
 
Also groet als een hoven+
 
Ende colen also groot als maste.
1576
Daer was pijne ende onraste.+
 
Huut dien selven berghe ran+
 
Een water, sulc en sach noint man:
 
Het was zwart ende het wiel.+
1580
Bander zijde daer hute viel+
 
Een water ende een wint ghereede+
 
Die also cout waren beede
 
Dat nye couder dinc ghewart.+
1584
Daer hadden si moylike vaert:
 
Up deen zijde was hitte menichfout,
 
Up dander zijde waest so cout
 
Dat den bomen in dien tijden
1588
Die scorse scoolden van den zijden.+
 
¶Doe so hiet sente Brandaen
 
Hem allen ten riemen gaen.
 
Beede moonken ende scipman,+
1592
Alle vinghen si daer an.+
 
Daer en wilden si niet letten meer.+
 
+Daer si waren commen eer
 
Binnen eenen daghe ghevaren,
1596
Ghekeerden si cume in II jaren.+
 
 
 
Doe dus die kiel ontran+
 
Entie moede scipman
 
Van der heetter aermer scaren,+
1600
Doe quamen si saen ghevaren
 
Up eene der bester eerden+
 
Die oyt mochte gheweerden.+
 
Daer sach yemen selden:+
1604
Daer wiessen up die velden+
 
Beede coren, vruchten ende wijn+
 
Ende alle vruchten die moghen zijn,
 
Sonder ackeren ende graven.+
1608
Daer was lettel noot van haven:+
 
Visch was daer ghenouch,
 
Die daer dat water drouch,+
 
Ende vleesch, wilt ende tam,
1612
Al dat nye herte bequam.+
1572
een vlam, zo gruwelijk groot
 
dat er vonken uitvlogen
 
ter grootte van een oven
 
en kolen als masten zo groot.
1576
Daar was gemartel en bittere nood.
 
Uit die berg kwam een water stromen
 
zoals niemand ooit heeft waargenomen:
 
pikzwart en draaiend als een wiel.
1580
Van de andere kant nu, viel
 
een water daaruit, en een wind daarbij
 
die zo koud waren allebei,
 
dat niets ooit kouder was op aard.
1584
Daar hadden ze een moeilijke vaart:
 
aan de ene kant zo heet en benauwd,
 
aan de andere kant was het zo koud
 
dat ze zagen hoe het vaak gebeurde
1588
dat de schors van de bomen scheurde.
 
Toen gelastte Sinte Brandaan
 
allen aan de riemen te gaan,
 
monnik zo goed als schepeling:
1592
geen die er niet aan 't roeien ging.
 
Treuzelen wilde niemand nog.
 
En van dat oord, waarheen ze toch
 
binnen één dag gekomen waren,
1596
duurde de terugtocht twee volle jaren.
 
 
 
Toen ze tenslotte, doodvermoeid,
 
steeds verder weg waren geroeid
 
van de kwellingen van de hel,
1600
toen bereikten ze al snel
 
de schitterendste landouwen
 
die mensen kunnen aanschouwen.
 
Zoiets zag iemand zelden:
1604
daar groeiden op de velden
 
zowel koren als vruchten, en wijn
 
en alle gewassen die er maar zijn,
 
het land bewerken hoefde daar niet,
1608
waar niets te wensen overliet.
 
Vis was er genoeg,
 
die zich door het water sloeg,
 
en vlees, tam en wild,
1612
en alles wat je maar wilt.
 
Dese jeghenode scone+
 
Was altoes even groene.
 
Dat es Mul turn Bona Terre+
1616
Ende es gheleghen arde verre
 
Van alre meinschen conden.+
 
En hadde God tien stonden
 
Dat scip daer niet ghesent,
1620
So waert ons bleven ombekent.
 
Doe daer quam sente Brandaen
 
Entie hem waren onderdaen,+
 
Hare moethede ende pijne al
1624
Verghinc hem, groet ende smal,+
 
Mids der zoetheit menegherande+
 
Die si ontfinghen in dien lande.+
 
Alse sente Brandaen entie zine
1628
Waren in desen lande fine,+
 
Saghen si eenen berch so hoghe,
 
Sine consten niet verhoghen+
 
Sine groete hoecheide.
1632
Hem dochte in der waerheide
 
Dat die wolken daer up zweveden.
 
Ne gheene dinghen die leveden
 
Ne quamen daer up, si en vloghen.+
1636
+Maer teenen hanghenden woghe+
 
Met zorghen si ane vinghen+
 
Datsi daer up ghinghen.+
 
Die berch was boven scone
1640
Ende hiet Mons Syone.+
 
Daer slouch an der zee vloet.+
 
Nye en was berch so goet.
 
Daer si dien berch up gaen,
1644
Saghen si an den berch staen+
 
Eene borch so rikelike,+
 
Noint en sach meinsche der ghelike.
 
Daer saghen si vreeselike draken
1648
Ende lindwormen die gapen,+
 
Ende hem voer tallen stonden+
 
Dat vier huten monden.+
 
Dese wachten die poerten daer.+
1652
Maer metten woerden Gods vorwaer
 
Beval hem sente Brandaen
 
Dat sise in lieten gaen+
 
Deze streek was in elk seizoen
 
altijd even groen.
 
Zij heet Multum Bona Terre+
616
en ligt enorm veel verder
 
dan enig land, ooit door mensen gevonden.
 
Had God hen daar niet heen gezonden
 
en het schip daarheen gedreven,
1620
't was ons onbekend gebleven.
 
Toen de reizigers met Brandaan
 
daar aan land waren gegaan,
 
toen verging groot en klein
1624
alle moeheid, alle pijn
 
door al wat zij van alle kant
 
aan zoetheid smaakten in dat land.
 
Toen Brandaan en zijn schepelingen
1628
dit wonderschone land ingingen,
 
zagen ze een berg, zo hoog,
 
dat hem nooit een menselijk oog
 
tot het eind toe kon bekijken.
1632
En daar moest het hun wel lijken
 
dat de wolken daarop zweefden,
 
en geen schepsel dat ooit leefde,
 
kwam zonder vleugels bij de top.
1636
Behoedzaam, een heel steil pad op,
 
was het dat ze hun tocht aanvingen
 
en naar boven gingen.
 
Op de berg was het wonderschoon,
1640
hij heette Mons Syone,+
 
en daartegen sloeg de vloed.
 
Op de berg leek alles goed.
 
Toen ze de berg op zijn gegaan,
1644
zagen ze op de helling staan
 
een burcht, zo mooi en rijk,
 
nooit zag men zijns gelijk.
 
Daar zagen ze vreselijke draken
1648
met opengesperde kaken.
 
Die braakten uur na uur
 
uit hun muilen rook en vuur.
 
Ze bewaakten de poorten daar,
1652
maar met Gods woord zowaar
 
beval hun Sinte Brandaan
 
zijn mannen binnen te laten gaan,
 
Ter doren in die huere.+
1656
Die bouc seit dat die muere
 
Alle waren kerstalijn.+
 
Daer waren letteren steenijn+
 
So vele daer up ghenomen,+
1660
Sine consten ten hende comen.+
 
Daer waren ghegoten inne
 
Bi meesterliken zinne,+
 
Van copere ende van eere,+
1664
Menegherande diere
 
In dien rinc muer al omme,+
 
Som recht ende some cromme.+
 
Diese eerst ghinc besien,+
1668
Hi mochte van vreesen vlien,+
 
Want si hem hute dien muer ghebaren+
 
Als of si alle levende waren.
 
Daer stonden alle die dieren
1672
Die ic noint horde nomen hiere:+
 
Leeuwen, panteeren, tygheren met,+
 
Oec stonden daer gheset
 
Eencorne ende lupaerde,+
1676
Ende beesten van meneghen aerde,+
 
Olifanten, herten ende hinden,
 
+Mochtemen daer al vinden.
 
Oec stonden daer vele vormen+
1680
Van vreeseliken wormen.+
 
In midden dien borghe vloot
 
Een riviere wel groot+
 
Die al dwilt dede omme gaen,
1684
Dat niet stille mochte staen.+
 
Si saghen al openbaren,+
 
Die daer commen waren,
 
Dat die beelden bi wilen spronghen+
1688
Ende riepen ende zonghen
 
Als of si wech wouden
 
Ende huten muere varen souden.+
 
Daer stonden meneghe vorme.
1692
Daer waren sulke worme,+
 
Half ru ende alf bloot,+
 
Noint sach man des ghenoot.+
 
Noch stont daer onder
1696
Ghegoten menich wonder:
 
zonder verder oponthoud.
1656
Naar het boek ons toevertrouwt,
 
waren alle muren van kristal.
 
Stenen letters zonder tal+
 
zagen ze in de wanden prijken
1660
zover het oog kon reiken.
 
Daar waren ook gegoten,
 
aan een meesterbrein ontsproten,
 
van koper en brons allebei,
1664
dieren, menigerlei,
 
in de ringmuur daar rondom,
 
sommige rechtop, sommige krom.
 
Wie voor 't eerst ze ging bekijken,
1668
zou zowat van schrik bezwijken,
 
want ze stonden te gebaren
 
of ze echt springlevend waren.
 
Werkelijk ieder dier
1672
waar ik ooit van hoorde, stond wel hier.
 
Leeuwen, tijgers en ook panters
 
en nog vele, vele andere:
 
eenhoorns en luipaarden,
1676
alle diersoorten van heel de aarde,
 
olifanten, herten, hinden,
 
men kon ze allemaal daar vinden.
 
Ook zag men in allerlei vormen
1680
salamanders, draken en wormen.
 
Midden door de burcht heen vloot+
 
een rivier, geweldig groot,
 
die de dieren rond liet gaan
1684
zonder dat er een stil ging staan.
 
Ze zagen zonneklaar,
 
toen ze daar gekomen waren,
 
dat de beelden soms sprongen
1688
en riepen en ook zongen,
 
alsof ze daar weg wouden
 
en de muur uitkomen zouden.
 
Daar zag men de vreemdste zaken
1692
en soorten dieren, zoals draken,
 
half harig en half bloot,
 
zo zag niemand het ooit.
 
Ook vond men daaronder
1696
menig in brons gegoten wonder:
 
Daer stont die stercke liebaert -+
 
Ic wane nye dier ghewaert,+
 
En stont daer ghegoten.+
1700
Visschen daer oec vloten+
 
Harde meneghertiere.+
 
Hoert wat dede die riviere:
 
Herten entie hinden
1704
Vloen daer voer die hasewinden.+
 
Wilde zwijnen liepen daer;
 
Die jaghere reet hem naer,+
 
Al blasende eenen horen.
1708
Hem liepen oec voren+
 
Menich wonder so vele,+
 
In caent ghesegghen niet wele.+
 
Daer speelden oec in den mueren+
1712
Orssen met convertueren+
 
In eenen rijnghe wijde.+
 
Hem hilden oec bezijden+
 
Rudders als of si leveden.+
1716
Vanen dat daer zweveden.+
 
Daer toe mochtemen daer scauwen+
 
Harde vele vrauwen.
 
Daer bliesen die wachtaren.+
1720
+Die ghene dies onwijs waren+
 
Waenden datsi leefden daer.
 
Ic mach hu segghen over waer,+
 
In dese zale gheheere+
1724
Was wonders vele meere.
 
Daer verlichten die tinnen+
 
Beede buten ende binnen
 
Ghelijc dat doet die dach sterre,+
1728
Die up rijset so verre.
 
VIM torren stonden tien male+
 
Up den muere omme die zale.
 
Die torren die blecten al+
1732
Ende muere ende zale, groet ende smal,+
 
Alse yser doet in den viere.
 
Gheen dinc en was daer diere+
 
Dan onghemac ende aermoede.
1736
Meneghe culcte goede+
 
Ende zijdine sporwaren+
 
Saghen si daer te waren,
 
een leeuw met wijd open kaken,
 
geen dier werd ooit geschapen
 
of het stond daar wel bij.
1700
Ook vissen menigerlei
 
zwommen van daar naar hier.
 
En hoor nu! De rivier
 
liet herten en liet hinden+
1704
vluchten voor hazewinden.
 
Wilde zwijnen zag men gaan
 
met de jager achter ze aan
 
die zijn jachthoorn liet schallen,
1708
ja, zoveel honderdtallen
 
wonderen waren er te genieten,
 
dat woorden te kort moeten schieten.
 
In de muren een komen en gaan
1712
van paarden met sjabrakken aan,
 
die draafden in een wijde kring.
 
Een keur van ridders ging
 
daarnaast, alsof ze leefden.
1716
Kleurige vanen beefden.
 
Voorts kon men daar aanschouwen
 
een menigte van vrouwen.
 
Op hun hoorns bliezen de wachters.
1720
Wie niet beter wisten, dachten
 
dat alles levend was, aldaar.
 
Maar ik zeg u voorwaar,
 
in de burchtzaal en de bijgebouwen:
1724
was nog veel meer moois te aanschouwen:
 
daar verspreidden de tinnen
 
hun licht zowel buiten als binnen
 
wel even ver als de morgenster
1728
als ze oprijst van heel ver.
 
Zesduizend torens ofwel meer
 
verhieven zich hoog boven de muur,
 
terwijl een felle schittering
1732
om burcht en torens en muren hing,
 
als van ijzer in een hete gloed.
 
Alles was daar in overvloed,
 
men wist van geen armoede of ongemak,
1736
omdat het daar aan niets ontbrak.
 
Kostbare kussens zagen zij
 
en vliegennetten van fijne zij,
 
Die daer hinghen te dien male
1740
Boven die bedden in die zale.
 
Die vloer van der zalen was
 
Al gader snee wit glas,+
 
Daer dore blecten die goud male.+
1744
Dus rikelic was die zale.+
 
In dien hove vrone+
 
Stonden cedre scone
 
Ende andre bome so vele,
1748
Dat die zonne niet wele+
 
Schijnen mochte ter eerden.+
 
Daer en mochte niet nat werden.+
 
Dies namen si alle gome.+
1752
Onder die ceder bome
 
So was die acker scone+
 
Ende tallen steden groene.+
 
Daer hinc menich guldin vat.
1756
Noint en was huus bat+
 
Verchiert met dieren dinghen.+
 
Daer mochtemen horen zinghen
 
Die voghele in allen tijde.
1760
In dese borch wijde,+
 
Daer stont midden in een palas -
 
+Ic wane noint gheen en was
 
Verchiert als o wele.+
1764
Ghimmen was daer so vele,+
 
Met dierbaren ghesteenten+
 
Gheset in helps ghebeenten.+
 
Die vloer was saphier ende glas -
1768
Ic wane noint dinc en was
 
Ghemaect boven der eerden+
 
Dat beter mochte weerden+
 
Of dat ghemaect was bat;
1772
Over waer segghic hu dat.+
 
Ghegoten was het van eere.+
 
Het en wert nemmermeere
 
Ghemaect so goet weerc,
1776
No so vaste, no so steerc+
 
Als daer up dien dach
 
Sente Brandaen sach.
 
Die moonke besaghen besonder+
1780
Dat menichfoudeghe wonder.
 
hangend als een mooie sjaal.
1740
boven de bedden in de zaal.
 
De vloer van de zaal, die was
 
helemaal van sneeuwwit glas,
 
daar schemerden gouden vlekken doorheen.
1744
Maar over de zaal zwijg ik nu meteen.
 
Naar het mooie binnenhof gegaan,
 
zagen ze daar ceders staan
 
en andere bomen, zo dicht opeen,
1748
dat de zon er nauwelijks doorheen
 
kon schijnen tot op de grond
 
en dat niets er nat worden kon.
 
Allen hebben dit in zich opgenomen.
1752
Daar onder de cederbomen
 
was het veld wonderschoon
 
en op alle plaatsen groen.
 
Daar hing menig gouden vat.
1756
Geen mens heeft ooit een huis gehad,
 
versierd met zoveel dure dingen.
 
Men kon de vogels horen zingen
 
in elk seizoen, op elke tijd,
1760
in deze burcht, zo ruim en wijd.
 
't Paleis dat in het midden stond:
 
ik denk dat men er nooit een vond
 
dat versierd was met zovele
1764
gemmen en kostbare juwelen,
 
met zo menige dure steen,
 
fraai gezet in elpenbeen.
 
De vloer was van saffier en glas.
1768
Ik meen dat er nooit iets mooiers was
 
of ooit nog gemaakt wordt op de aarde,
 
van een nog grotere waarde
 
of kunstiger makelij,
1772
neem dat maar aan van mij.
 
Gegoten was het van brons
 
en nooit zag men bij ons
 
een zo vakkundig werk
1776
of zo stevig of zo sterk
 
als daar op die dag
 
Sinte Brandaan zag.
 
De monniken keken hun ogen uit
1780
naar de wonderen, menigvoud.
 
In die borch so spronghen+
 
Diere watre, daer zonghen+
 
Molenen of si hadden tonghen,
1784
So dat al verclonghen+
 
Beede berch ende dal
 
Ende dat daer bi was, over al.+
 
Die bouc seit ons dat,
1788
Dat vloyden int ghewat+
 
Visschen die daer speelden.
 
Ende alrande weelden+
 
Waren der borch onderdaen -+
1792
Dat scrijft ons sente Brandaen.
 
Doe sprac die besijngde capelaen:+
 
‘Hets goet dat wi henen gaen
 
Eer wi hier scade ghewinnen.+
1796
Mi dincke in minen zinne,+
 
Het en es sonder meester niet,
 
Dit wonder dat ghi hier siet.
 
Werden si onser gheware,+
1800
Wine moghen hem niet ontfaren,+
 
Sine doen ons sulken aerbeit+
 
Dat ons die vaert wert leit+
 
Ende ons lijf rauwet.+
1804
+Dit weerc hevet ghetauwet+
 
Een wonderlic ghedyet+
 
Dat hem an Gode en keert niet.+
 
Hets van wonderliken zeden.
1808
Si moghen ons bringhen tonvreden,+
 
Alsoe die ghene daden+
 
Die ons so hadden verladen+
 
Ten berghe die berrende dan.’+
1812
Doe bat die stierman+
 
Sente Brandane ende dien heeren
 
Datsi wilden te scepe keeren.
 
¶ Doe si te scepe waren ghegaen,
1816
So quam hem ghevolcht saen
 
Een volc van wonderliker ghedane,+
 
Als ons de bouc doet te verstane.
 
Si hadden wolves tande
1820
Ende hieten Walscherande.+
 
Seere si verbolghen waren
 
Datsi hem dus zijn ontvaren.+
 
In de burcht ontsprongen+
 
kostelijke stromen, daar zongen
 
molens, als hadden ze tongen,
1784
met tonen, die weerklonken,
 
in berg en dal
 
in de omgeving, overal.
 
Het boek zegt ons dat
1788
daar in het koele nat
 
vele vissen speelden.
 
Men zag slechts overvloed en weelde,
 
waar men vrij mee om kon gaan,
1792
dat schrijft ons Sinte Brandaan.
 
Toen zei de verzengde kapelaan:
 
‘We kunnen hier beter maar vandaan,
 
voor ons nieuwe ellende wacht.
1796
Ik heb bij mijzelf overdacht:
 
het is zonder meester niet,
 
al 't wonderbaarlijks dat je hier ziet.
 
Treffen die lieden ons hier aan,
1800
hoe komen we heelhuids hiervandaan?
 
Ik vrees dat het ons slecht vergaat,
 
ze doen ons misschien zoveel kwaad
 
dat we liever nooit geboren waren.
1804
Dit werd gemaakt, durf ik te verklaren,
 
door een wonderlijk soort wezens
 
die God in het minst niet vrezen.
 
Ze hebben een hele vreemde moraal,
1808
als ze willen, worden ze ons fataal,
 
net als die eigenaardige mannen
 
die ons een valstrik wilden spannen
 
bij die berg in vuur en vlam.’
1812
Toen smeekte de stuurman
 
Sinte Brandaan en de heren
 
naar het schip terug te keren.
 
Toen ze aan boord waren gegaan,
1816
kwamen daar opeens rieden aan
 
die wonderlijk van uiterlijk waren,
 
zoals het boek ons zal verklaren.
 
Ze hadden wolfstanden
1820
en ze heetten Walseranden.+
 
Ze konden het schip net niet meer bereiken
 
en stonden daarom woedend te kijken.
 
Hoefde hadden si alse zwijn -
1824
Hoe mochten, si wonderliker zijn!+
 
Mans handen ende honden been,+
 
Si screyden al in een,+
 
Cranen hals, mans buuc vorware,+
1828
Onder die voete ru van hare.+
 
Sijdin was al haer ghewant.+
 
Boghen droughen si in die hant
 
Ende pijle daer in gheset,
1832
Wel gheslepen ende ghewet.+
 
Si hadden langhe baerde.
 
Si rochelden alle haerde
 
Alse doen wilde beeren.
1836
Hem berau arde zeere+
 
Dat hem sente Brandaen
 
Huut haerre borch was ontgaen.
 
Doe sprac sente Brandaen:
1840
‘Latet tscip al sachte gaen
 
Hier in desen vliete,+
 
Dat ons niet en sciete+
 
Dit eyselike commer.+
1844
Nu heeft mi groet wonder+
 
Of si Gode kennen yet.+
 
+Ic wille weten van hem dbediet.’+
 
Up die stavene ghinc hi staen.+
1848
Hi bemanetse vele saen+
 
Bi Gode ende bi zijnre cracht
 
Ende bi al dat hi heeft ghewracht+
 
Ende noint liet gheweerden+
1852
In hemele ende in der eerden,
 
Dat sine met vreden lieten+
 
Tote bi den lande vlieten,+
 
Dat hi hem spreken mochte.+
1856
Si leiden vele sochte+
 
Die boghen hute haerre hant
 
Ende zweghen alle te hant.+
 
¶ Doe vraechde sente Brandaen:
1860
‘Kendi Gode? Doet mi verstaen.’+
 
Doe sprac een daer onder:
 
Brandaen, du heves wonder+
 
Dore varen in menich lant.+
1864
Nu heeft hu God hier ghesant,+
 
Elk had het hoofd als van een zwijn,+
1824
ze konden niet vreemder zijn.
 
Handen van mensen en poten van honden.
 
Ze schreeuwden aanhoudend en opgewonden.
 
Een mensenromp en de hals van een kraan
1828
en harige voeten om op te staan.
 
Geheel van zijde was hun gewaad.
 
Ze hielden hun grote bogen paraat
 
met de pijlen erin gezet,
1832
goed geslepen en gewet.
 
Ze hadden lange baarden
 
en ze rochelden vervaarlijk,
 
op de wijze van wilde beren.
1836
Ze konden het slecht verteren
 
dat Sint Brandaan hun was ontkomen:
 
dat hebben ze hoog opgenomen.
 
Toen sprak Sinte Brandaan:
1840
‘Laat het schip zachtjes gaan
 
en met het tij meedrijven
 
om buiten schot te blijven
 
als dat griezelvolk aan gaat leggen.
1844
Ik ben benieuwd wat ze zeggen,
 
of ze van God hebben vernomen:
 
dat wil ik te weten komen.’
 
Op de steven ging hij staan
1848
en beval de monsters daarvandaan
 
bij God en wat Hij schiep
 
en in het leven riep
 
en wat Hij openbaarde
1852
in de hemel zowel als op aarde,
 
dat ze niet gingen schieten,
 
maar hen in leven lieten
 
om met elkaar te praten.
1856
Ze legden heel gelaten
 
hun bogen op de grond
 
en hielden meteen hun mond.
 
Toen vroeg hun Sinte Brandaan:
1860
‘Kent u God? Doe mij dit verstaan.’
 
Toen sprak er een uit die schare:
 
‘Brandaan, jij bent gevaren
 
langs wonderen, alom verspreid.
1864
Nu heeft God je naar hier geleid,
 
Dien du voer ons minnet.+
 
Hoe wel dattune kinnet,+
 
Wij kenden eer, verstaet dat,+
1868
Daer hi in sinen trone sat,+
 
Daer wine saghen alle
 
Voer Lucifers valle.’
 
Doe sprac sente Brandaen:
1872
‘Dit soudic weder segghen saen,+
 
Maer dat mi bestaet niet.+
 
Een wijs man bescreven liet,+
 
Dinghele dorsten niet beghyen+
1876
Datsi Gode hadden ghesien
 
In den aensichte zine.
 
Du wils di domphede pinen.+
 
Ic segghe di te voren,
1880
Du en moghes mi niet verdoren+
 
Met dusdaenre mare.+
 
Dine woerde sijn ongheware+
 
Ende oec loghenlijc.+
1884
God es onghesienlijc.+
 
Du best zeere bedroghen!
 
Wat hebstu di toe ghetoghen?+
 
Nye en saghen hoeghen, dats waer;+
1888
+God es so wonderlike claer.+
 
Dine hoeghen zwijnijn,+
 
Waer mochten si commen zijn
 
Datsi Gode saghen, den hoghen,
1892
Dien die ingle niet sien en moghen
 
Ja in vullen aenghesichte?+
 
Waer saechdine dan te rechte?+
 
Doe hi in erderike was Zone,
1896
Drouch hi in hemelrike crone.
 
Hier was hi Sone ende daer Vader.
 
Nochtan was hi daer algader
 
Vader, Sone, Helich Gheest,
1900
Eenich Heere ende alre meest.+
 
Du dincs mi ombedacht,+
 
Over al es sine macht:
 
In hemele ende in diepe afgronde,
1904
Ja, ter hellen mense vonde,
 
Die des gherochte+
 
Dat hise daer sochte.
 
die jij meer dan ons bemint.
 
Maar hoe goed je Hem ook kent,
 
wij kenden Hem eerder, besef dat.
1868
En hoe Hij op Zijn troon zat,
 
dat aanschouwden wij allen,
 
voor Lucifer was gevallen.’+
 
Toen sprak Sinte Brandaan:
1872
‘Was het mij maar toegestaan,
 
dan ontkende ik, wat jullie zeggen.
 
Een wijs man heeft eens vast laten leggen+
 
dat zelfs geen engel durft staande houden
1876
dat hij ooit God aanschouwde
 
en Hem zag in Zijn gelaat.
 
Wat jij beweert, is gekkenpraat.
 
Dus zeg ik je kort en goed
1880
dat je me niet misleiden moet
 
met verzinsels van dit soort.
 
Leugenachtig is je woord,
 
onbetrouwbaar en onwaar.
1884
God is namelijk onzichtbaar.
 
Je woorden zijn zelfbedrog.
 
Wat verbeeld je je dan toch?
 
Nooit zagen ogen Zijn gezicht,
1888
God is zo stralend licht.
 
Waar zijn jullie heen gevlogen
 
dat je met je varkensogen
 
God aanschouwde, zo verheven
1892
dat geen engel 't mag beleven
 
in Zijn aangezicht te zien?
 
Mag ik weten waar, misschien?
 
Toen Hij op aarde was als Zoon,
1896
droeg Hij in de hemel een koningskroon.
 
Hier was Hij Zoon, daar was Hij Vader.
 
Toch was Hij daar altegader
 
Vader, Zoon en Heilige Geest.
1900
Enige en Hoogste is Hij altijd geweest.
 
Je hebt niet goed nagedacht
 
over God en Zijn almacht:
 
in de hoogste hemel, de diepste afgronden,
1904
ja, in de hel zelfs wordt gevonden
 
Gods macht in alles wat bestaat,
 
als men die daar zoeken gaat.
 
Wat wiltu di toe tyen+
1908
Dattu Gode souts hebben ghesien?’
 
Doe sprac die wonderlike gheest:+
 
‘Brandaen, dattu niet ne weets,
 
Des en wiltu niet betrauwen.
1912
Dat sal di noch berauwen!
 
Oec suldijs ghewinnen scade.+
 
Den bouc verberrenstu bi onrade,+
 
Daer die waerheit in ghescreven was.
1916
Hoe leede es di worden om das!+
 
Nu hebben ghesien dine oghen
 
Dattu doe niet wils gheloven.+
 
Daer omme so doen si wijselike
1920
Ende leven saleghelike
 
Die an Gods woorde gheloven,
 
Al en saghen zijs noint met oghen.+
 
Ja en scrijft ons sente Jan+
1924
Hoe in Thomase, den heleghen man,
 
Tgheloeve was te broken?+
 
Al hadt hem God vorsproken,+
 
Doe hem quam die mare+
1928
Dat God verresen ware,
 
Hi en wildes niet gheloven,+
 
+Hi en saecht metten hoghen+
 
Dat God ware up verstanden.+
1932
Hi moest tasten metten handen+
 
Ende sine wonden also bevaen.+
 
Daer na quam God tote hem saen
 
Ende seide: “Thomaes, com, tast mijn wonden
1936
Ende zijt ghelovich tallen stonden.”+
 
Doe seide die twifeleere:
 
“Nu so ghelovics, Heere,+
 
Dattu best verresen nu.”
1940
“Vele te salegher so bestu,”+
 
Sprac doe die Heleghe Kerst,
 
“Dattu ghelovende worden best.
 
Maer wel salich so sijn die,
1944
Die mi nochtan en saghen nye+
 
Ende gheloeven an mi.”
 
Brandaen, nu bedincke di
 
Hoe hout dat die Heleghe Kerst+
1948
Den wel gheloevenden es.’
 
Aan jou is zijn gelaat bekend?
1908
Wie denk je wel dat je bent?
 
Toen sprak de wonderlijke geest:
 
‘Brandaan, wat jij niet zeker weet,
 
daar wil je ook niet op vertrouwen.
1912
Dat zal je nog berouwen
 
en je nog heel wat schade brengen.
 
Het boek liet jij in drift verzengen
 
waar de waarheid in geschreven stond,
1916
zoals je nadien wel ondervond!
 
Nu zag je met je eigen ogen
 
wat je niet wilde geloven.
 
Daarom doen zij wijs en goed
1920
en leven met een vroom gemoed,
 
die in Gods woorden geloven
 
zonder te zien met eigen ogen.
 
Beschrijft ons immers niet Sint Jan+
1924
hoe Thomas, de heilige man,
 
door ongeloof werd gekweld?
 
Al had God het hem voorspeld,
 
toen 't verhaal hem werd gedaan
1928
dat God echt was opgestaan,
 
wilde hij het niet geloven
 
tenzij hij 't zag met eigen ogen
 
dat God echt verrezen was,
1932
en dan nog geloofde hij het pas
 
als hij de wonden mocht voelen bij Hem.
 
Toen hoorde hij Gods stem:
 
“Kom, Thomas, betast mijn wonden dan.
1936
Wees van nu af een gelovig man.”
 
Toen zei de twijfelaar:
 
“Nu geloof ik het voorwaar,
 
dat U bent verrezen, Heer.”
1940
“Zalig ben je des te meer,”
 
zo sprak Christus hem toen aan,
 
“nu je weer gelooft, voortaan.
 
Maar wel zalig toch zijn zij
1944
die van ver noch van dichtbij
 
mij zagen, en toch geloven aan mij.”
 
Brandaan, nu bedenk daarbij
 
hoezeer Christus hem liefheeft
1948
die oprecht gelovend leeft.’
 
¶Noch sprac die zwijninen mont:
 
‘Brandaen, ic make di cont+
 
Waer wi Gode so na ghyen+
1952
Dat wine wel mochten sien.
 
Dat was doe Lucifer ghedachte+
 
Dat hi met overdegher crachte+
 
Up den hemele wesen woude+
1956
Anders dan hi wesen soude.+
 
Dat en was ons lief no leet mede.
 
Inghelen waren wi van suiker claerhede+
 
Dat wi Gode saghen daer -
1960
Dit segghe ic di vorwaer.
 
Maer met Lucifers valle
 
So moesten wi vallen alle.
 
Doe sprac God te handen+
1964
Tote ons, Walscheranden,
 
Om dat wi hadden zwijnen moet,+
 
Dat dor doghet niet en doet,+
 
Het heeft eenen bozen list,+
1968
Het leit in des goors mist,+
 
Int slijc of yewers onreins hel,+
 
Daer in es hem also wel
 
Alst ware in een reine stede.+
1972
+Wij verzwijmden ons, dats waerhede,+
 
Recht alse dat onwijse zwijn,
 
Dies moeten wi hem ghelijc zijn.
 
Half zijn wi ru ende hondijn -+
1976
Hoe mochten wi wonderliker sijn?
 
Dat verdienden wi daer mede,
 
Om dat wi des honts zede+
 
In hemelrike beghinghen.
1980
Want van ne gheenen dinghen
 
En wrought hi den bekenden man+
 
Sint dat hine nomen can,+
 
Maer hi staet hem zwijghende bi
1984
- Hoe hout hi sinen meester zi -+
 
Dat hi hem eenich scade ghedoet.+
 
Dies gaf ons God dit lant goet+
 
Te zoenen ende te mieden,+
1988
Omme dat wi sine scade niet berieden.+
 
Omme dat wi dus stonden stille
 
So hebben wi dus onsen wille:+
 
Toen zei nog de zwijnesnuit:
 
‘Brandaan, nu leg ik je alles uit,
 
hoe wij God kwamen zo nabij.
1952
Zijn aangezicht zagen wij.
 
Dat was, toen Lucifer heeft gedacht,+
 
in zijn hoogmoed, dat hij met zijn macht
 
naar een hogere plaats kon streven
1956
dan zijn bestemming hem had gegeven.
 
Dat was ons lief noch leed.
 
Engelen waren wij, zo stralend, God weet,+
 
dat wij Hem daar zagen, zonneklaar,
1960
dat zeg ik u voorwaar.
 
Maar toen Lucifer is gevallen,
 
gold zijn ondergang ons allen.
 
God nam ons terstond onder handen,
1964
Hij vond ons, Walseranden,
 
behept met een verzwijnd gemoed,
 
omdat een zwijn niets deugdzaams doet
 
en de kwalijke neiging heeft
1968
dat het maar 't liefst in de smurrie leeft.
 
In al wat vies is en onrein
 
voelt het zich minstens net zo fijn
 
als in reinheid en zuiverheid.
1972
Wij verzwijnden, dat is een feit,
 
wij handelden al net zo gek.
 
Vandaar nu onze zwijnebek.
 
Voor de helft behaard zoals een hond,
1976
zijn wij het raarste dat ooit bestond,
 
en dat heeft ook een goede reden,
 
omdat wij als de honden deden
 
bij de opstand in het hemelrijk:
1980
een hond geeft van geen waaksheid blijk
 
en doet geen vreemde kwaad, die weet
 
hoe die hond heet.
 
De hond staat er dan zwijgend bij,
1984
hoe lief zijn meester hem ook zij,
 
wanneer die aangevallen wordt.
 
Daarom gaf ons God+
 
als zoengeschenk dit goede land.
1988
Wij waren immers geen kwaad van plan.
 
Wij bleven afzijdig, stonden stil
 
en daarom gewerd ons door Gods wil
 
Verlaten so es ons der hellen,
 
Verlaten: kwijtgescholden
1992
Men sal ons daer niet quellen
 
Met Lucifers ghesellen+
 
Die daer die zielen quellen.
 
Wi hopen ghenadelike+
1996
Up Gode van hemelrike.’
 
Doe seide sente Brandaen:
 
‘Wij waren in huwe borch ghegaen.
 
Daer saghen wi grote chierheit+
2000
Ende arde groete rijcheit
 
Die daer es ghenouch.
 
Diet daer al te gader drouch,+
 
Hi was vroet ende wel bedacht.+
2004
God heeft ons met zijnre cracht
 
Van danen so wel gheleet,
 
So dat ict alre best weet,
 
Dat wi daer niet en namen+
2008
Dies wi ons dorven scamen+
 
Of in pinen dorven comen.+
 
Wi en hebben hu niet ghenomen,
 
Dies weet God die waerheit.
2012
Waers oec yet, dat ware mi leit.+
 
En hadde God met zijnre cracht,
 
+Die ons hier hevet bracht,
 
Die draken niet ghebonden,
2016
Si hadden ons verslonden
 
Daer wi ter poorten ghinghen in.+
 
Nu wondert mi in minen zin+
 
Waer ghi waert ghevaren
2020
Doe wi in huwe borch waren.’
 
¶Doe sprac een Walscherant:
 
‘Wij waren in een ander lant
 
Over een wout ghevaren+
2024
Met LX groete scaren,+
 
In dat lant ten draken.+
 
Wel vele onghemaken
 
So hebben wi alle daer ghedaen,+
1028
Wi waren daer wel naer ghevaen.+
 
Si daden ons meneghen toren,+
 
Met spotte namen si ons coren.+
 
Dat segghen wi te waren,
2032
Dies waren wi daer ghevaren
 
veel goeds. Bespaard werd ons de hel
1992
en we ontlopen 't wrede spel
 
van Lucifer en zijn gezellen
 
die aldaar de zielen kwellen.
 
We stellen nederig onze hoop
1996
op God die in de hemel woont.’
 
Toen zei Sinte Brandaan:
 
‘Wij waren in uw burcht gegaan
 
en zagen rijkdom daar en pracht
2000
en veel dat kunstig was bedacht.
 
Van alles was daar genoeg.
 
Wie dat heeft samengevoegd,
 
was wijs en heeft goed nagedacht.
2004
God heeft ons met Zijn kracht
 
weer zo goed weggeleid van daar,
 
dat ik met een gerust hart verklaar
 
dat wij daar niets wegnamen
2008
waarvoor we ons moesten schamen
 
of waar narigheid van kon komen.
 
Wij hebben u niets afgenomen.
 
Was dat wèl zo, God weet
2012
dat mij dat dan danig speet.
 
Had ook God met Zijn kracht,
 
die ons hier heeft gebracht,
 
de draken niet gebonden,
2016
ze hadden ons verslonden
 
toen wij de poort zijn ingegaan.
 
Nu vraag ik me af, dus geef mij te verstaan,
 
waarheen had u zich begeven
2020
toen wij in uw burcht verbleven?’
 
Toen zei een Walserand:
 
‘Wij waren in een ander land.
 
Zestig legerscharen trokken hiervandaan
2024
om dwars door een dicht woud te gaan
 
naar het land van de draken.+
 
Met heel wat lastige zaken
 
hebben wij daar kennis gemaakt,
2032
we waren bijna gevangen geraakt.
 
Ze kwamen allang onze vrede verstoren,
 
honend stalen ze ons koren.
 
Echt waar, alleen om ons te wreken
2032
zijn wij in hun land neergestreken
 
Ende hebben met hem ghevochten
 
Aldaer wise sochten.+
 
Wi hadden groot volcheere.+
2036
Si brochten oec ter weere+
 
Harde vele crachten:
 
Weghen ende grachten+
 
Hadden si alle beleghet.+
2040
Si en waren nye so ontweghet+
 
No in so grammen moede+
 
Sint dat hem God, die goede,
 
Ghedoghede den twifel+
2044
Dat si moesten metten duvel.+
 
Wij en segghen hu nemmeere,+
 
Of du en wils weder keeren+
 
Tote onser borch van prijse,+
2048
Daer willen wi eere bewijsen.’
 
‘Neen, wi niet, wi willen varen
 
Daer ons God moet bewaren,’+
 
Sprac die goede sente Brandaen,
2052
‘Ende Gode volen so moetti gaen.’+
 
 
 
Doe Brandaen orlof ghenam,+
 
Die bouc seit dat hi quam
 
In den ellefsten morghen
2056
+In harde groeter zorghen.
 
Die wonderlike liede
 
Riepen in haren bediede+
 
Na den heleghen Brandane,
2060
Den Gods onderdane,+
 
Ende boden hem scat ende spijse.
 
Doe sprac die Gods wijse:
 
‘Huwe spijse no huwen scat
2064
Die en bestaet ons plat+
 
Ende wi en willens niet ontfaen.’+
 
Doe liet hi sinen kiel gaen
 
Ende sciet van dien lande+
2068
Ende voer up die zee te hande.
 
 
 
¶Do versach sente Brandaen+
 
Eenen cleenen man saen.
 
Die bouc seit ons dat,
2072
Dat hi vlootte up een blat.+
 
en raakten met hen in gevecht
 
waar we ze hadden opgezocht.
 
Ons leger was heel machtig,
2036
maar zij hadden een krachtig,
 
welbemand verweer daartegen:
 
alle wallen en wegen
 
waren door hen bezet.
2040
Zij waren nooit meer zo ontzet,
 
zo woedend en op wraak verzot,
 
sinds het uur dat de goede God
 
hen aan de wanhoop had prijsgegeven,
2044
daar ze onder de duivel moesten leven.
 
En 't vervolg, dat hoort u, heren,
 
als u met ons terug wilt keren
 
naar onze burcht, die allen prijzen.
2048
Daar willen wij u eer bewijzen.’
 
‘Dat doen we niet! We willen varen
 
waar God ons moge bewaren,’
 
sprak de goede Sint Brandaan,
2052
‘moge God ook u bijstaan.’
 
 
 
Toen Brandaan afscheid nam,
 
het boek zegt dat hij toen kwam,
 
op de elfde morgen,
2056
in de grootste zorgen.
 
De wezens riepen allemaal,
 
natuurlijk in hun eigen taal,
 
de heilige Brandaan,
2060
Gods dienaar, aan
 
en boden schatten en spijzen.
 
Toen sprak Gods wijze:
 
‘Uw schatten en uw eten,
2064
daar willen wij niets van weten,
 
die nemen we niet aan.’
 
Toen liet hij het schip gaan
 
en is van dat land vandaan
2068
meteen de zee weer opgegaan.
 
 
 
Toen trof Sinte Brandaan
 
een klein mannetje aan.
 
Het boek zegt ons, dat
2072
het ronddreef op een blad.
 
Die man was cume+
 
Also groet als een dume.+
 
In die luchter hant zijn+
2076
So voerde hi een napkijn,+
 
In dandre een greffeel bloot+
 
Dat ne was no bore groot.+
 
Daer mede was hem vele wee:+
2080
Hi stac tgreffeel in die zee
 
Ende liet drupen int napkijn+
 
Dien hi hadde in de hant zijn.
 
Ende doe hijt vol hadde ghedaen,
2084
Goet hijt weder hute saen;+
 
Aldus hi mat ende hute ghoet.
 
Hoert hier wonder groot!
 
¶Doe vraechde hem sente Brandaen
2088
Waer omme dat hijt heeft ghedaen.
 
Hi sprac: ‘Ic mete dese zee,
 
Hets mi vorscepen emmermee,+
 
Ofte icse vul meten mach+
2092
Tote voer den domsdach.’+
 
Doe sprac Brandaen, die heere:
 
‘Du en vulmeetse nemmermeere!’
 
Die cleene man andwoerde up dat,
2096
Daer hi up dien blade zat:
 
‘Niet te meer dan ic vulmeten mach+
 
+Die zee voer den domsdach,+
 
Niet te meer moghedi bescauwen
2100
Al dat wonder en trauwen+
 
Dat God heeft laten gheweerden+
 
Int water ende up der eerden,
 
Entie di noch verholen zijn.+
2104
Dine gheestelike kindre fijn,+
 
Die zijn thuus sonder troost.+
 
God die di dicken heeft verloost+
 
Bidden si dor sine ghenaden
2108
Dat hi hu behoede van scaden.
 
Gods inghel moete behoeden di!+
 
Niet langher willic hu zijn bi.’
 
 
 
In den ellefsten daghe
2112
Hier na, dats gheene zaghe,+
 
Quamen si, des seker zijt,
 
Daarop zat het ventje ruim:
 
hij was niet groter dan een duim.
 
Zijn linkerhandje hield hij om
2076
een kleine kom.
 
De griffel in zijn rechterhand
 
was van omvang navenantl
 
en heel druk had hij 't ermee:
2080
hij stak de griffel in de zee
 
en liet het druppen in die kom
 
met zijn kleine hand erom.
 
Als hij de kom daar vol mee kreeg,
2084
gooide hij die meteen weer leeg.
 
Zo mat hij almaar door en goot.
 
Hoor hier nu een wonder groot!
 
Toen vroeg hem Sinte Brandaan
2088
waarom dat moest worden gedaan.
 
De man zei: ‘Ik meet deze zee,
 
daar vervul ik mijn bestemming mee,
 
met te zien of 't klaar zal zijn
2092
als de doemdag daar zal zijn.’
 
Toen zei de goede Sint Brandaan:
 
‘Jong, daar komt nooit een einde aan!’
 
Waarna het ventje op het blad
2096
het volgende rake antwoord had:
 
‘Net zo min als 't meten klaar is+
 
als de dag des oordeels daar is,
 
net zo min lukt het jou en de jouwen
2100
alle wonderen te aanschouwen
 
die God schiep met eigen hand
 
in het water en op het land
 
en die jou nog verborgen zijn.
2104
Je geestelijke kinderen zijn
 
zonder vertroosting thuisgebleven
 
en bidden God, die vaak jouw leven
 
gered heeft, om door Zijn genade
2108
jou te behoeden voor leed en schade.
 
Gods engel sta je altijd bij
 
en ga nu verder, zonder mij.’
 
 
 
Op de elfde dag nadien,
2112
wil dit niet als leugen zien,
 
kregen ze na tertstijd, 's morgens vroeg,+
 
In der tierchen tijt+
 
In groter zorghen up die zee,
2116
Daer hem af quam vele wee.+
 
Haer anxt was vele groot.
 
Daer brochtse in groeter noot
 
Een visch die was vreesam,+
2120
Die jeghen hem zwemmende quam.+
 
Hi wilde verzwelghen haren kiel.
 
Hem was zijn mont ende zijn ghiel+
 
Menich ghelachte wijt.+
2124
No weder eer no na der tijt+
 
En was haren anxt so groot.
 
Drie daghe hi voer hem vloot,+
 
Doe spyen hi hem teenen boghe,+
2128
En si dat ons die bouc loghe.+
 
Den stert stac hi in den monde
 
So hi alre diepst conde,
 
Dat scip hi al omme bevinc.+
2132
XIIII daghe voeren si in den rinc,
 
Al daerse die visch verroerde,+
 
Die den kiel in de zee voerde
 
Alse ofte hi in de wolken soude+
2136
Ende achter waert weder woude+
 
In den diepen afgronde.
 
Dus voeren si langhe stonde.
 
Doe vielen si in eene baerke,+
2140
+Daer mede wilden si sterke+
 
Royen hute te lande.
 
Die visch dede hem grote hande.+
 
Si weenden, moonken ende scipman.
2144
Brandaen die troestese dan
 
Ende seide: ‘En wilt hu niet vreesen.
 
God heeft ons dicwile voer desen+
 
Wonderlike dinc gheopenbaert.
2148
Als dese visch wech vaert,
 
So wert die zee al stille,
 
Dan hebben wi onsen wille.’
 
Doe quam een scone weder,
2152
Die kiel stond stille, hi en ghinc weder.+
 
No dor zeyl no dor wint
 
Hi en wilde niet gaen een twint.+
 
Viere hueren lach hi te dier stede,+
 
weer iets gevaarlijks voor hun boeg.+
 
Opnieuw bracht hun de reis op zee
2116
zorgen en ellende mee
 
en hun angst was wel heel groot.
 
Ditmaal raakten ze in de nood
 
door een vis, heel angstaanjagend,
2120
die ze het schip naderen zagen
 
en die het verzwelgen wilde.+
 
De bek waarmee hij zijn honger stilde,
 
was vele vadems wijd.
2124
Noch eerder, noch ook na die tijd
 
waren ze zo vreselijk bang.
 
Hij zwom voor hen uit, drie dagen lang,
 
toen spande hij zich tot een boog,+
2128
of het moest zijn dat het boek loog,
 
de staart stak hij in de mond,
 
zo diep als hij maar kon,
 
zodat zijn lijf om 't schip heen ging.
2132
Veertien dagen voeren ze in die ring.
 
En als zich de vis bewoog,
 
schoot het schip zo ver omhoog
 
of het de wolken in zou gaan
2136
en stortte dan weer daarvandaan
 
als in een diepe afgrond.
 
Zo voeren ze dagen in het rond.
 
Toen zijn ze in een sloep gegaan
2140
waarmee ze uit de ring vandaan
 
al roeiend land wilden bereiken.
 
Het monster deed hen vreselijk lijden.
 
Monnik en zeeman weenden zeer,
2144
maar Brandaan troostte hen alweer
 
en zei: ‘Jullie hoeven niet te vrezen:
 
God heeft ons dikwijls voor dezen
 
wonderlijke dingen geopenbaard.
2148
Zijn we van deze vis gevrijwaard,
 
dan wordt de zee volkomen stil,
 
zoals elk van ons dat wil.’
 
Toen kwam er mooi weer.+
2152
Het schip bewoog in 't geheel niet meer.
 
Vergeefs werd op een zuchtje wind gewacht
 
dat hun schip ook maar een stukje verder bracht.
 
Vier uren lag het schip daar
2156
Die hitte hem dicken wee dede.
 
Doe quam een windes stoot,
 
Die kiel doe henen vloot,
 
Die visch hi zanc te gronde.+
2160
Daer verledichtse God tier stonde.+
 
 
 
Si voeren voert een lettel bat.+
 
Doe quamen si teenre stat+
 
Daer twater was so dinne+
2164
Datsi onder hoerden daer inne
 
Clocken luden ende clinghen
 
Ende oec papen zinghen.+
 
Si hoerden paerden neyen+
2168
Ende oec voghelen screyen.+
 
Si hoerden die honde bijlen+
 
Ende met hoernen ghijlen+
 
Ende vroylike zinghen
2172
Ende dansen ende springhen
 
Van mannen ende van wiven;
 
So horden si onlede driven.+
 
Doe si dit hoerden daer onder,
2176
So hadden zijs groet wonder+
 
Dat hem so bi was+
 
Ende si niet en saghen das.
 
Die heeren, bi rade ghemeene,+
2180
Worpen hute zinckel steene,+
 
Hoe diepe dat twater ware.
 
+Die steene waren zware:
 
In wel corter stonde
2184
So waren si te gronde.
 
Den ancker worpen si hute daer naer.
 
Dies wart hem te moede zwaer:+
 
ln den eersten valle
2188
Die ancker wart met allen+
 
Onder ghevaen ende ghebonden.+
 
Daer hilden si langhe stonden+
 
Ende hadden wel groet wonder
2192
Wiene hilde daer onder.+
 
Die meester stierman seide doe:
 
‘Ic en weet wat ik best doe,
 
Snijdic den ancker reep ontwee,+
2196
So en moghen wi nemmee
2156
en de hitte drukte hen zwaar.
 
Toen kwam plotseling een windstoot,
 
waarop het schip wegschoot.
 
God verloste hen terstond,
2160
want de vis zonk naar de grond.
 
 
 
Ze voeren een stukje voort,+
 
toen kwamen ze bij een oord,
 
daar was het water zo onzwaar,
2164
van de zeebodem hoorden ze daar
 
klokken luiden en klingelen
 
en ook priesters zingen.
 
Paarden hinnikten daar,
2168
vogels riepen door elkaar,
 
hondegeblaf konden ze horen
 
en ergens een jachthoorn.
 
Een luid en vrolijk zingen
2172
en dansen ook, en springen
 
van vrouwen en mannen, allemaal
 
maakten ze een groot kabaal.
 
Toen ze dat hoorden daaronder,
2176
leek het hun een groot wonder
 
dat ze er zo vlakbij lagen
 
en er toch niets van zagen.
 
De heren, bij algemeen besluit,
2180
wierpen stenen om te peilen uit:
 
hoe diep was het water daar?
 
De stenen waren zwaar:
 
iedere steen vond
2184
al spoedig vaste grond.
 
Ze wierpen het anker erachter aan -
 
dat hadden ze beter maar niet gedaan:
 
meteen in zijn val
2188
werd het anker daarbeneden al
 
gegrepen en vastgemaakt.
 
Uur na uur verliep traag
 
en ze vroegen zich af, verwonderd,
2192
wie het vasthield daaronder.
 
De meesterstuurman zei toen:
 
‘Ik weet niet wat ik 't beste kan doen,
 
want kap ik nu de tros,
2196
dan zijn we voor altijd los,
 
Den gront der zee ghewinnen sciere.+
 
Helpt ons, Drochtijn, van hiere,+
 
Dore dijnre moeder eere!
2200
Nu en moghen wi nemmermeere+
 
Onser vaert ghenieten.’+
 
Dat zeil si neder lieten.
 
¶ Doe vraeghde sente Brandaen
2204
Eenen sinen capelaen,+
 
Die gheheeten was Noë,
 
Of hi te scrivene hadde mee+
 
Des wonders dat hi hadde ghesien.
2208
Noë sprac mettien:+
 
‘Vader, ic hebs langhe begheven.+
 
God danc, die bouc es vulscreven.’
 
Doe sprac sente Brandaen:
2212
‘So willic dat wi saen
 
Desen bouc up haven+
 
Ende voer sente Marien draghen,+
 
Want wi varen te handen+
2216
Weder tote onsen lande.
 
Onse peelgrimage es vuldaen,
 
Dat hopic an Gode, saen.’
 
 
 
Doe dit al was ghedaen,
2220
Ghinghen si ten zeyle saen
 
Ende trockent an den maste+
 
Ende bondent vele vaste.+
 
Den ancker cabel sneden si ontwee
2224
+Ende voeren vroylic up die zee
 
Ende quamen saen te hant+
 
Ghesont tote in haer lant.
 
Den bouc nam sente Brandaen
2228
Ende alle die moonken saen
 
Ende ghinghen met hem scone+
 
In den monster vrome.+
 
Doe quamen hem jeghen+
2232
Vele goede Gods deghen,+
 
Broeders ende papen,+
 
Alsose God hadde ghescapen,+
 
Ende ontfinghen die heeren+
2236
Met wel groeter eeren.
 
Dien bouc heeft hi up gheheven
 
vinden we op geen zeebodem houvast meer.
 
Help ons hieruit, o Heer,
 
om Uw Moeders lieve wil,
2200
of we liggen voor altijd stil
 
en moeten de reis onvoleindigd laten.
 
Ze streken het zeil, gelaten.
 
Toen vroeg Sinte Brandaan
2204
aan een kapelaan
 
die Noë geheten was,+
 
of er nog meer te schrijven was
 
over wonderen waarvan ze getuige waren,
2208
waarop Noë kon verklaren:
 
‘k Heb er, vader, allang de brui aan gegeven,
 
Goddank, het boek is volgeschreven.’
 
Toen zei Sinte Brandaan:
2212
‘Dan wil ik dat wij van hier gaan
 
om het boek van wat wij zagen
 
aan Maria op te dragen.
 
Want wij varen terstond
2216
terug naar ons eigen land.
 
Onze pelgrimstocht is nu volbracht,
 
dat hoop ik, bij Gods almacht.’
 
 
 
Toen dit alles was gedaan,
2220
grepen ze het zeil weer aan,
 
hesen het heel hoog in de mast
 
en zetten de schoten strak.
 
De ankerkabel kapten ze in twee
2224
en vrolijk voeren ze over zee
 
en ze bereikten al snel+
 
hun land, gezond en wel.
 
Het boek, gedragen door Sinte Brandaan
2228
met een stoet monniken achter zich aan
 
werd als een kostbare vracht
 
naar het klooster gebracht.
 
Toen kwamen hun tegemoet
2232
veel kloosterlingen met vroom gemoed.
 
grote geleerden, èn simpele zielen,+
 
die God evengoed bevielen
 
en ze ontvingen de heren
2236
met vreugde en met ere.
 
Brandaan heeft ter verering het boek opgeheven
 
Daer dat wonder in was bescreven.
 
Doe quam een inghel van Gode
2240
Ende dede zijns Heeren ghebode:+
 
‘Sijt willecomme, Brandaen,
 
Dine vaert es vuldaen.+
 
Nu zijt up erderike
2244
Also langhe als hu ghelike,+
 
Ende alstu hier niet mee wils zijn,+
 
So vaert ten hemele int sitten dijn.’+
 
¶ Doe ghereeddi hem ghewesse,+
2248
Brandaen, ende zanc een messe.
 
Ende doe die messe was vuldaen,
 
So en lettet niet lanc saen+
 
Hi en staerf, die heleghe heere.
2252
God dede hem grote eere:
 
Hi zant omme sine ziele
 
Den inghel sente Michiele.
 
Men grouf met eeren den lichame.+
2256
Daer maectemen in sinen name
 
Eene kerke te waren
 
Met IX scone autaren,+
 
Die beteekenden die IX jaer
2260
- Dat seit die bouc over waer -
 
Dat hi was in allenden+
 
Daer hem God wilde zenden.
 
 
 
¶ Nu biddic elken ende rade
2264
Dat niemen en versmade
 
Brandaens avontuere,
 
+Die hem dicke wart te zuere,+
 
No en segghe no daer over houde+
2268
Dat loghene wesen soude,+
 
Want het leecht bescreven in lattijne+
 
In meneghen cloester fine+
 
Ende in menegher goeder stede,+
2272
Daer ment hout in werdicheden.+
 
Want God toechde hem besondere+
 
Van sinen heymeliken wondre.+
 
Die Spieghele houdes oec orconden.+
2276
Elc claghe sine zonden
 
Den goeden sente Brandane,
 
Den Gods onderdane,+
 
waarin de wonderen waren beschreven.
 
Een engel Gods daalde toen neer
2240
en bracht een boodschap van zijn Heer:
 
‘Wees heel welkom, Brandaan.
 
Je reis is nu gedaan.
 
Je mag op aarde leven
2244
zolang je daarom blijft geven
 
en wil je niet langer, weet:
 
in de hemel staat je stoel gereed.’
 
Brandaan maakte zich voor alles klaar,
2248
een laatste mis zong hij daar
 
en toen dat was volbracht,
 
heeft hij niet langer gewacht
 
en stierf, de heilige heer.
2252
God bewees hem de eer
 
te zenden om zijn ziel
 
de engel Sint Michiel.+
 
Met eer begroef men zijn lichaam,
2256
men bouwde een kerk in zijn naam
 
en in dat bouwwerk waren
 
negen mooie altaren,
 
die symboliseerden de negen jaar,
2260
dat zegt het boek voorwaar,
 
dat hij voer in ballingschap,
 
waarin hem God gezonden had.
 
 
 
Met nadruk geef ik nu de raad
2264
dat niemand ze minacht of versmaadt,
 
Brandaans avonturen
 
en wat hij daarbij moest verduren,
 
en dat niemand zegt of 't ervoor zal houden
2268
dat het leugens wezen zouden,
 
want het ligt beschreven in 't Latijn+
 
in kloosters groot en klein
 
en op menige vrome plek op aard,
2272
waar 't met eerbied wordt bewaard.
 
Want God toonde hem in 't bijzonder
 
iets van Zijn verborgen wonderen.
 
Ook de Spiegel getuigt ervan.+
2276
Elk kome met zijn zonden dan
 
naar Brandaan, Gods goede vriend,
 
die Hem altijd heeft gediend,
 
Dat hi altoes ende heden
2280
Voer ons allen moete beden.+
 
Dies en moet hi niet vergheten,
 
Want hi tparadijs heeft bezeten.+
 
Dies moeten hoeren Christus onse Heere,+
2284
Dor siere liever moeder eere.+
 
 
 
AMEN AMEN
 
opdat Brandaan vanaf heden+
2280
ons gedenke in zijn gebeden.
 
Moge hij dit niet vergeten!
 
Nu hij in de hemel is verheven,
 
moge Christus Onze Heer
2284
hem verhoren, om Zijn Lieve Moeders eer.
 
 
 
AMEN AMEN

Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

titels