Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
Logo DBNL Ga naar de homepage
Logo DBNL

Hoofdmenu

  • Literatuur & taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw
Het Antwerps liedboek. Deel 2. Commentaar (2004)

Informatie terzijde

Titelpagina van Het Antwerps liedboek. Deel 2. Commentaar
Afbeelding van Het Antwerps liedboek. Deel 2. CommentaarToon afbeelding van titelpagina van Het Antwerps liedboek. Deel 2. Commentaar

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave

Downloads

PDF van tekst (5.01 MB)

Scans (39.50 MB)

ebook (5.88 MB)

XML (1.57 MB)

tekstbestand






Editeurs

Dirk Geirnaert

Louis Peter Grijp

Hermina Joldersma

J.B. Oosterman

Dieuwke E. van der Poel



Genre

poëzie

Subgenre

gedichten / dichtbundel
liederen/liedjes


© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

Het Antwerps liedboek. Deel 2. Commentaar

(2004)–Anoniem Antwerps liedboek–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

186 Ghi chrijslieden alle tesamen

Politiek historielied over het beleg van Heinsberg door Gelderse troepen onder leiding van Meindert van Ham en de succesvolle verdediging door Bourgondische troepen (dit lied kwam al eerder voor als al 182).

1,1 chrijslieden: krijgslieden
1,2 Wees opgewekt aan het werk
1,3 haer: zich
1,4 Dat zij hier naar ons toe komen
1,5 motijf: beweegreden
1,6 lijf: leven

[pagina 417]
[p. 417]

1,7 En dit alles tot hun verdriet
1,8 verganghen: vergaan
2,1 Die wachters: (nl. van het belegerde Heinsberg)
  reden: spreken
2,2 Soldaten, maakt u klaar voor de strijd
2,3 Meynaert: (Meindert van Ham, bevelhebber in het leger van Maarten van Rossem)
  lammen leden: slappe ledematen
2,4 comt ons... heer: komt naar ons toe
2,7 En verdienen lof
2,8 Zoals we dat van soldaten gewend zijn!
3,1 haest: gauw
3,2 horden: hoorden
3,4 Hebben ons verzameld bij de poort
3,5 crijsknecht: soldaat
  troeren: bang zijn
3,6 Het dochten ons: Het schenen ons
3,7 Wi boden haer: Wij wensten hun
3,8 sonder sorghen: onbevreesd
4,2 al op dat pas: op dat moment
4,4 haer overste: hun bevelhebber
4,5 hertoch Willem: (Willem van Gulik-Kleef-Berg, hertog van Gelre)
4,6 Is uwen raet aen: Laat u zich adviseren door
4,7 Merten van Rossum: (Maarten van Rossem, maarschalk van de Gelderse troepen)
  reden: raadslieden
4,8 brenghen u om: beroven u van
5,1 tzo: naar de
5,2 voor: als
5,3 schelden: grootspraak
5,4 En laat hij bij zichzelf te rade gaan
5,6 hem: zich
  badt: beter
5,7 crijghen: vechten
5,8 crijchvorst: (ware) krijgsheer (182:4,8 heeft hier een betere lezing: Keyser)
6,2 so vreemden spel: een vreemde manier van doen
6,3 Met speren, kanonnen en dergelijke zaken
6,6 pulver en bly: kruit en lood
6,8 We zullen hem die streken afleren!
7,1 beleyden: belegerden

[pagina 418]
[p. 418]

7,2 gheschach: gebeurde
7,3 scheiden: vertrekken
7,4 Men zag negentien compagnies vluchten!
7,5 gewelt: legermacht
7,8 Ze zetten hem voor schut
8,2 spijse en dranck: (verwijst naar de noodzakelijke bevoorrading van Heinsberg door de Bourgondische troepen)
8,3 cackeloven: kachel
8,4 Nirredomnoey: Pomperdepom (klanknabootsing van een vrolijk liedje)
8,5 Bij Meynaerts troepen liepen we berooid rond (bedoeld is: bij Meindert werden we slecht betaald, in tegenstelling tot wat de Bourgondiërs geven als soldij)
8,6 loont: beloont
  penninghen root: gouden munten
8,7 doorsneden: met gekleurde stof afgezet
9,2 goet: dapper
9,3 verlichten: opgewekt worden
9,4 Hij is in de goede stemming
9,5 houden: beschermen
9,7 Hij laat hem zijn praatjes verkopen
9,8 hoopen: troepen

Willem van Gulik-Kleef-Berg (hertog van Gelre) voerde, evenals zijn voorganger Karel van Egmond, jarenlang een onafhankelijkheidsstrijd tegen de machtige Karel v. In het laatste gedeelte van het Antwerps Liedboek zijn heel wat liederen over dit conflict opgenomen die uiterst actueel waren toen het liedboek verscheen, en waarin onveranderlijk partij gekozen wordt voor de Bourgondiërs en tegen de Geldersen (zie ook al 177, 181, 190, 195, 197, 200, 210, 211, 219, 220). In de laatste fase van de strijd om Gelre werd Heinsberg verschillende keren belegerd: deze vestingsstad in Gulik, gelegen halverwege Roermond en Aken (tegenwoordig net over de Duitse grens), lag op een strategische plaats en was bovendien met zo'n 5000 inwoners de grootste stad van de omgeving. Vandaar dat Heinsberg voor beide partijen van groot belang was.

Op 4 oktober 1542 trokken de Bourgondiërs Gulik binnen en halverwege die maand namen ze Heinsberg in. Willem van Gulik voerde versterkingen aan en Maria van Hongarije (die op dat moment als regentes over de Nederlanden de belangen van Karel v behartigde) was bereid tot een wapenstilstand. Omdat echter een deel van de Bourgondische troepen zich al begon terug te trekken, zag Willem zijn kans schoon en zette hij een tegen-

[pagina 419]
[p. 419]

aanval in. Heinsberg was daarbij zijn belangrijkste doel, blijkens de enorme troepenmacht (zeventien vendels en niet de negentien waarvan in het lied sprake is) die daar werd samengebracht onder leiding van Meindert van Ham. Deze Meindert was commandant in het leger van de Gelderse maarschalk Maarten van Rossem en had al een enorme reputatie als onverschrokken militair. De lammen leden waarover in 2,3 wordt gesproken, zijn waarschijnlijk een verminking die hij in de strijd had opgelopen. Ook in andere teksten wordt de spot gedreven met deze handicap.

Op 4 november 1542 belegerde Van Ham Heinsberg en eiste hij in een proclamatie op hoge toon de overgave. Het is deze brief en het hooghartige taalgebruik ervan waarnaar in het lied uitvoerig wordt verwezen (strofe 4). Het zal de lieddichter hebben geprikkeld tot zijn venijnige en spottende uithalen naar Meindert van Ham (strofe 5 en 6). In het lied is sprake van een snelle wending in de gebeurtenissen: al twee dagen nadat het beleg was geslagen, wordt het weer opgebroken (7,2-3). Uit andere bronnen is niets bekend over zo'n snelle terugtocht van Van Ham, wel weten we dat de Bourgondische troepen vanaf half november werden versterkt en dat de Geldersen vanaf dan weer werden teruggedrongen. Waarschijnlijk heeft de schrijver van het lied het allemaal net iets mooier voorgesteld. In de laatste strofe noemt hij zich een lantsknecht goet (9,2). Doordat hij zich als getuige presenteert (2,1), verhoogt hij de geloofwaardigheid van het lied. Volgens de laatste twee strofen maakte hij aanvankelijk deel uit van de Gelderse troepen, maar wil hij thans alleen nog de Keizer dienen, vooral omdat deze beter betaalt. Dit detail doet alleszins realistisch aan: deze oorlogen werden door huursoldaten gevoerd, die gemakkelijk overliepen naar de meest betalende partij. Maar in strofe 8 wordt de tegenstelling tussen het leven vol overvloed en rust bij de Keizer en armoede in het leger van Van Ham wel erg sterk aangezet (uit al 204 weten we dat ook de Keizer niet altijd goed betaalde).

Dit lied komt twee keer in het Antwerps Liedboek voor: als 182 en als 186, waarbij in 182 de eerste strofe ontbreekt. Mogelijk zegt deze verdubbeling iets over de haast waarmee Roulans dit gedeelte van het liedboek in elkaar zette en ook over de grote actualiteit van het onderwerp: de oorlog in Gelre was belangrijk nieuws. Soms heeft 182 een betere lezing (182:4,8: Keyser, 186:5,8 crijchvorst; 182:5,7: hy, 186:6,7 ghi; in de tekst van 186 is deze laatste vorm geëmendeerd), soms 186 (182:1,1: rijden, 186:2,1: reden; 182:8,7: bullen, 186:9,7: brillen; in de tekst van 182 zijn deze vormen geëmendeerd).

 

Van de politieke historieliederen in het Antwerps Liedboek die over de strijd van Karel v met de Fransen en de Geldersen gaan, zijn er tenminste vijf die op dezelfde melodie gezongen zijn, zoals af te leiden is uit de gelijkheid van

[pagina 420]
[p. 420]

de strofevorm (namelijk al 175, 181, 182 = 186, 217 en 219, mogelijk zijn ook de politieke liederen al 210, 220 en 177 op deze wijs gezongen). Ghi chrijslieden alle tesamen (al 186) is het bekendste van deze vijf. Er moet nóg een lied over Karels oorlogen op deze melodie zijn geweest: de Brugse rederijker Eduard de Dene heeft althans vier liederen geschreven met de wijsaanduiding Zo wie den keyser wil dienen, zal hebben drie maenden solt, die dezelfde vrij karakteristieke strofevorm hebben als de ‘Antwerpse’ liedjes.

al 186 diende bij een dozijn schriftuurlijke liedjes als wijsaanduiding, hetzij gewoon als Wel op gi chrijchslieden allen, dan wel als Van Hensburg of als Van Meynaert van den Ham. In één lied wordt als wijsaanduiding een ander liedje uit deze groep aangehaald, Papegaeyken was zijnen name (uit al 217). Dit contrafact uit de geuzentijd, overgeleverd bij de Gentse rederijker Marcus van Vaernewijck, heeft een enigszins afwijkende strofevorm, die verder alleen van enkele liederen met de wijsaanduiding Van de slag van Duren bekend is. Deze melodie is voor een tiental geuzenliederen gebruikt, die gebeurtenissen uit de Tachtigjarige Oorlog bezingen. Het ligt voor de hand aan te nemen dat Van Hensburg en Van Duren dezelfde melodieën zijn geweest.

Muzieknotatie voor deze kennelijk populaire melodie is niet bewaard gebleven, noch voor Hensburg noch voor Duren.

Literatuur: Liliencron 1865-1869, dl. 4, p. 200-202 en 211-212; Van de Graft 1904, p. 212-216; Van Wissing 1993a; Van Wissing 1993b; Repertorium 2001, t1180.


Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Gebruiksvoorwaarden/Terms of Use
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken