De Beiaard. Jaargang 3

[p. 505]

Tooneelkroniek

N.V. Het Tooneel: Goethe's Faust.

TER NABETRACHTING - Na zes jaar van voorbereiding is Willem Royaards met het eerste deel van de ‘Faust’ voor het voetlicht gekomen. Het is hier de plaats niet om na te gaan, in hoeverre het voor onzen tijd van waarde is Goethe's meesterwerk nog te vertoonen, wel echter dient te worden bemerkt hoe deze prestatie in onze algemeene tooneelontwikkeling staat. Een beschouwing van Royaards' Faust-vertooning hebben wij met opzet uitgesteld tot na sluiting van het tooneelseizoen, omdat een oordeel, waarvan geen invloed op het bijwonen der voorstellingen meer uit kan gaan, in deze een grootere vrijheid toestaat.

Wij kunnen ons allerminst aansluiten bij dat koor van onverantwoorde lofredenaars, die deze opvoering weer eens hebben aangegrepen om een belangrijk aantal dwaasheden over de tooneelkunst in het algemeen en de Faust-prestatie in het bijzonder te verkondigen.

De toestanden op tooneelgebied die wij hier in Nederland meemaken, het mag nu toch wel eens nadrukkelijk worden gezegd, zijn allerzonderlingst. Het tijdperk der proefnemingen is ten onzent nog steeds niet geëindigd. Geen der vooraanstaande leiders vond een welomschreven baan voor zijn artistieke prestaties. Niemand gelukte het een aanknooping te vinden met de verloren tradities onzer tooneelspeelkunst of een troep te vormen, waarin sprake kan zijn van doorgevoerde, geestelijke verdieping. Het finaal afwezig zijn van elke geschooldheid onzer tooneelkrachten, die allen komedie spelen op eigen wijze, maakt dezen chaotischen toestand begrijpelijk, terwijl het gemis van hooger artistiek verantwoordelijkheidsgevoel bij velen onzer beroepsspelers een spoedige verbetering hierin niet in uitzicht stelt. Is het te verwonderen dat de door hun positie aangewezen voorlichters, die, op enkele gelukkige uitzonderingen na, weinig begrip hebben van ‘tooneel-kunst’, geen verandering in dezen weten te brengen, noch voldoende pogingen aanwenden om gezonde begrippen te kweeken? De kunstenaars van andere beroepen en met name een bepaalde groep architecten laten geen gelegenheid voorbijgaan, de bestaande verwarring nog aanzienlijk te vergrooten. Wanneer men het voorgaande in aanmerking neemt, dan kan men zich niet al te zeer verbazen over de alles overtreffende wijze, waarop men Royaards' laatste kunstdaad heeft ontvangen.

Wij hebben menigmaal onze bewondering uitgesproken over den energischen tooneelleider Willem Royaards. De twee zwaarste

[p. 506]

moeilijkheden, waarvoor een Directeur komt te staan, heeft hij steeds weten te overwinnen. De geldelijke basis van zijn onderneming te verzekeren en aan zijn troep de beste hulpkrachten te verbinden, daartoe was Royaards in staat en met onuitputtelijke wilskracht heeft hij, despotisch, zijn gezelschap tot merkwaardige proefnemingen gebracht. Verdient dus de figuur van Willem Royaards een afzonderlijke en markante plaats als tooneel-bedrijfsleider uit onze dagen, het is o.i. fout, in hem een buitengewoon regisseur te zien. Volgens gangbare Nederlandsche begrippen is ten onzent een regisseur: de persoon belast met de algemeene leiding van een tooneelvoorstelling, n.l. de verklaring, tooneelschikking, spelleiding en aankleeding van een bepaald stuk. Hierin onderscheiden wij dus de twee hoofdfactoren: tooneelschikking en spelleiding. Het eerste hiervan is bij de N.V. Het Tooneel dikwijls imitatie of wordt overgelaten aan medewerkers, het tweede kenmerkt zich meestal door uitmuntend tempo, doch tevens gemis aan fantasie en individualiteit. De hoogste roeping, die een spelleider tegenover zijn tooneelkrachten heeft, bestaat er in, elk individu naar eigen aanleg te ontwikkelen en de verschillende krachten volgens persoonlijk talent tot haar recht te laten komen: een dwang tot imitatie van den regisseur is uit den booze. Aan dezen eisch voldoet Royaards niet en de reden daarvan zal vermoedelijk worden gevonden in het primeeren van zijn persoonlijkheid boven z'n artistieke sensabiliteit. Het is niet alleen organisatievermogen, dat de regisseur moet bezitten. Een gebrek aan fantasie en gevoel voor klank, kleur en lijn is wat Royaards in den weg staat om een groot regisseur in de volle beteekenis van het woord te zijn. Den persoon van dezen tooneelman, die met zijn stuwende kracht zoo menigmaal bijzondere dingen heeft gepresteerd, zouden wij noode missen in ons tooneelleven. Men late zich echter door een te beslist optreden hier niet verblinden en bezie de zaak op kalme, zuiver tooneelwetenschappelijke wijze. Hetgeen aldus zoowel den acteur als den regisseur ontbreekt, hierdoor zijn dan ook z'n beste spelcreaties die, waarin eigen psyche tot uiting komt: Mercadet, Het Voetlicht, De Violiers, Seiglière b.v., drukt op elke vertooning.

Zeker, het is een onderneming om met onze veelal slecht gevormde tooneelkrachten een stuk in 25 tafereelen te vertoonen; doch het wordt lichtelijk belachelijk om de opvoering van een stuk, dat elk middelmatig Duitsch Stadt-theater jaarlijks op zijn speelplan heeft en zonder verderen ophef voor het voetlicht brengt, door onze pers te zien bestempelen als ‘de daad’!

En is het nu gelukt om, door 't bijeenbrengen van verschillende

[p. 507]

attracties als muziek, dans, massabeweging, de vertooning van Faust, eerste deel, aantrekkelijk te maken? Wanneer men den algemeenen indruk zuiver weergeeft: neen. Het is waar, de vijfde Amsterdamsche uitvoering, die wij bij mochten wonen, was reeds ontdaan van Diepenbrocks-composities en de voornaamste choreografische versieringen, doch dit zijn dan ook niet de eerste vereischten om de belangstelling van het publiek gaande te houden. Dit werk, dat door constructie reeds zoo fragmentarisch aandoet, moet door zuivere zeggingskunst en goede monteering verstaanbaar worden gemaakt. De school van het verzen-zeggen, zooals deze leider persoonlijk als acteur volgt en zijn ondergeschikten voorschrijft, is tegen elk logisch begrip van klem, caesuur, ademhaling en stemgebruik. Het is ons waarlijk onbegrijpelijk, hoe menschen met vers-gevoel en zuiver gehoor niet protesteeren tegen zulk een taalmisbruik. 't Ergste is, dat er een gedwongen traditie bij dit gezelschap gaat ontstaan.

Frits Lensveld, die zoo menigmaal hoogst verdienstelijk de tooneelschikking verzorgde en aldus de taak van den regisseur voor een gedeelte overnam, is hier weinig gelukkig geweest in zijn arbeid. Om slechts een paar voorbeelden te noemen: waar bleef de stemming van de studeercel, wier inrichting Goethe zoo uitmuntend in den tekst beschrijft; wat maakte de ontwerper van die prachtige opgaaf: Margareta's tuin; dat vlakke stuk muur waar wij ons de aardige oude, houten geveltjes van een Duitsch, middeleeuwsch stadje moesten verbeelden, wekte het onze fantasie? En hoe geheel stemmingloos zag Auerbach's kelder er uit! Dit alles verzwakte den totaalindruk op ontstellende wijze. Alleen de costumes van Nell Bronger gaven door snit en kleur lijn aan de vertooning. Hoe jammer, dat zooveel energie en zware arbeid tot zoo weinig resultaten moesten leiden!

Het trio Faust-Mephisto-Margareta draagt het werk. 't Is reeds meer opgemerkt, dat Royaards' speelwijze en leeftijd hem niet meer voor jongeling-rollen geschikt maken, zoodat dan ook zijn jeugd-Faust geen ideale kon worden. Jacqueline Royaards mist door stem en persoonlijkheid de macht om het eenvoudige burgerkind uit te beelden, terwijl haar dramatische kracht in de wanhoopsscènes tekort schiet. Hubert la Roche heeft zijn duivel-figuur wat erg aan den komieken kant gehouden, doch hij is een te groot artist om in zijn creatie geen sterke partijen te geven en het geheel was merkwaardig. Hij moet echter zeer voorzichtig zijn, dat de algemeene intonatie-verdwazing ook hem niet beet krijgt. Af en toe valt er reeds een onlogische klem op te merken. De meer dan veertig rollen hier afzonderlijk te vermelden heeft geen

[p. 508]

zin; wel is het merkwaardig in deze, natuurlijk ongelijkwaardige, bezettingen na te gaan, hoe de creaties van artisten als Anna Sablairolles en Ko van Dijk gunstig afsteken bij de jongere, in den vorm van het Huis gegoten, talenten.

Willem Royaards, die geheel zijn ijzeren wilskracht in dienst stelt van de door hem als eenig ware beschouwde tooneelidealen, mist één zeer voorname eigenschap, die tooneelleiders op de eerste plaats dienen te bezitten: voldoende, objectieve zelfcritiek. Hieronder moeten zijne artistieke prestaties lijden en dit zal afbreuk doen aan de plaats, die ‘Het Tooneel’, dank zij de samenvoeging van zoovele goede krachten, bij ons inneemt.

Mogen allen, die het met onze nationale tooneelkunst goed voorhebben, door een zuivere appreciatie, buiten elken invloed om, medewerken aan de gedachten-verbreeding bij kunstenaars en belangstellenden.

FRANK LUNS