De Beiaard. Jaargang 4

[p. 216]

Staatkunde

De openbaarheid van terechtzittingen -

Dezer dagen is door de beide Kamers der Staten-Generaal aangenomen een ontwerp van wet houdende verbod van toelating van jeugdige personen tot bijwoning van openbare terechtzittingen in strafzaken. Indien dit ontwerp de koninklijke bewilliging erlangt, zullen voortaan minderjarigen, die den leeftijd van 18 jaren nog niet hebben bereikt, als toehoorders van de strafzittingen kunnen worden geweerd. Eene regeling, die alleszins toejuiching verdient. De rechtszaal is een leerschool van misdaad, van sluwe praktijken en van leugen, en de invloed van hetgeen daar te zien en te hooren valt op jonge geesten en harten, kan niet anders dan verderfelijk zijn. Daarenboven werkt het avontuurlijke in vele moord-, inbraak- en smokkelgeschiedenissen, voor den rechter vaak dramatisch geënsceneerd, sterk op de fantasie, zoodat men het bezoek aan de terechtzittingen voor de jeugd gerust een beslist kwaad mag noemen. Het valt daarom te loven in den Minister Heemskerk, dat hij, eenige maanden geleden bij de behandeling der Justitiebegrooting op dit euvel opmerkzaam gemaakt, niet gedraald heeft met de indiening van het bovengenoemd ontwerp.

Intusschen is het vraagstuk van de openbaarheid der terechtzittingen van eenigszins breederen omvang. De vraag mag namelijk worden gesteld, met welk doel en met welk nut aan een ieder en een iegelijk, behoudens in de door de wet bepaalde uitzonderingsgevallen, de vrije toegang tot de strafzitting wordt gegeven.

De zoogenaamde openbaarheid der terechtzittingen bestond in ons land vóór het jaar 1848 niet. Zelfs het toenmalige Regeeringsontwerp tot herziening der Grondwet schreef haar niet voor. Eerst op uitdrukkelijk verzoek van de afdeelingen der Tweede Kamer is dit instituut in art. 156 der Grondwet van 1848 opgenomen; zulks naar aanleiding van de opmerking, dat de openbaarheid der terecht-

[p. 217]

zittingen een hoogst gewichtig constitutioneel beginsel uitmaakte, dat, vrij wat meer dan het openlijk uitspreken van het vonnis, eene deugdelijke rechtspraak waarborgde.

Als men het ontstaan van dit beginsel der openbaarheid nagaat, blijkt, dat het moet worden beschouwd als eene reactie op de vroegere geheimheid der terechtzitting. De geheime, aan geen contrôle of critiek van derden blootstaande, berechting had tot ergerlijke misbruiken geleid. De verdachte was vaak aan de willekeur zijner rechters overgeleverd; met zijn verweer, met zijne belangen werd niet voldoende rekening gehouden; de onbevangenheid en onpartijdigheid der rechtspraak waren in geenen deele verzekerd. In het belang van den beklaagde en in het belang eener deugdelijke rechtsbedeeling heeft men dus de geheimheid willen afschaffen, doch is daarbij vervallen in een ander uiterste: de volledige openbaarheid, en deze zonder aanzien des persoons. Hiermede heeft men ongetwijfeld zijn doel voorbijgestreefd. In stede van vast te houden aan het beginsel, dat de deugdelijkheid der rechtspraak niet voldoende is verzekerd bij een algemeen verbod van aanwezigheid van toehoorders en de geheime behandeling dus in meerdere of mindere mate dient te worden opgeheven, is men er langzamerhand zelfs toe gekomen, den vrijen toegang tot de strafzittingen te beschouwen als een positief recht van het publiek op aanwezigheid. Aldus is er van het oorspronkelijk uitgangspunt niet veel overgebleven. Het dagblad ‘De Telegraaf’ in zijn artikel van 16 April j.l., getiteld ‘Gesloten deuren’, spreekt in dit verband van een der ‘Grondrechten’ van ons volk. Terwijl niemand minder dan prof. Mr. D. Simons in het Weekblad van het Recht van 7 April j.l. betoogt: ‘Het volk heeft recht den gang der rechtspleging zelf te kunnen volgen’. Het bestaan van dit recht kunnen wij niet toegeven. Veeleer zouden wij daar tegenover willen stellen, dat aan het volk toegang verleend kan worden, indien en voor zoover de rechtspraak daarmede is gebaat. Uitsluitend het belang der rechtsbedeeling

[p. 218]

zij criterium voor de toelating, niet een onbewezen en onbewijsbaar volksrecht.

Dat nu de juiste en doelmatige berechting van delinquenten bizonderlijk zou worden bevorderd door de aanwezigheid van een ieder, die lust heeft, om een plaats op de publieke tribune in te nemen, is moeilijk vol te houden. Dat de openbaarheid zóó geregeld worde, dat daarin geen belemmering ligt voor een ruime contrôle en critiek, beteekent nog geenszins, dat nu maar elkeen zonder uitzondering en bij de behandeling van elke strafzaak moet kunnen tegenwoordig zijn.

Dit is te minder vol te houden, als men in aanmerking neemt, hoezeer het stelsel der openbaarheid in zijne toepassing gaandeweg is ontaard. Vele strafzittingen zijn helaas openbare vermakelijkheden geworden, of, vindt men deze uitdrukking te sterk, gelegenheden tot min of meer boeiend tijdverdrijf. Er zijn Rechtbanken, waarbij het herhaaldelijk voorkomt, dat reeds een kwartier of langer vóór de opening der zitting het publiek zich verdringt voor den ingang der tribune. Wordt deze opengesteld, dan stormt men naar binnen, dikwijls vechtend om de beste plaatsen. De bezoekers van die tribune zijn niet menschen, bij uitstek tot oordeelen bevoegd, of door wier aanwezigheid eene goede rechtspraak in hooge mate wordt gewaarborgd, doch in hoofdzaak: beroepsklanten, die er een geregeld amusement in vinden, baliekluivers, werkloozen van professie, diefjesmaten en losloopende nieuwsgierigen, die speculeeren op het bijwonen van een interessant of pikant geval. Den degelijken en beschaafden man, hij zij dan een zoogenaamde heer of een eenvoudige werkman, ziet men zelden. Deze voelt instinctmatig, dat eene terechtzitting eene zaak is van te diepen en tevens te droeven ernst, dan dat zij zich zou leenen voor louter nieuwsgierige en profane blikken.

De openbaarheid der terechtzittingen is dan ook niet meer of minder dan gedenatureerd. En anders dan de Utrechtsche hoogleeraar schijnt te meenen, komt het ons

[p. 219]

voor, dat de rechtspleging in het geheel niet is gebaat met de aanwezigheid van dit allegaartje op de publieke tribune, en dat deze lieden hoogstens kwade en bitter weinig goede leering uit hetgeen zij te zien en te hooren krijgen kunnen trekken.

Zelfs rijst de vraag, of ook uit een moreel oogpunt de aanwezigheid van dit zonderling samengesteld auditorium niet verwerpelijk is. Op de in hun hart nog niet verdorven karakters, die op de bank der beklaagden komen te zitten, en zij vormen niet de minderheid, moeten de glurende blikken van al deze toehoorders demoraliseerend werken. De slechte elementen daarentegen plegen op de publieke tribune vaak hun vriendjes en kennissen te zien en met hen verstandhouding te onderhouden. Die conniventie verhoogt slechts hun misplaatste bravourstemming.

De vraag, hoe de openbaarheid van de strafzittingen dan wèl geregeld zou moeten worden, is zeker niet gemakkelijk te beantwoorden. Dit behoeft ons echter niet tot de door sommigen getrokken conclusie te brengen, dat men daarom alles maar moet laten zooals het is. Aanvankelijk komt het ons voor, dat men als regel behalve aan de pers, toegang zou kunnen verleenen aan die bepaald aangeduide personen, op wier aanwezigheid de beklaagde, de rechter of het openbaar ministerie prijs stelt. Bij zaken, die naar haar aard of hare omstandigheden eene meer algemeene aandacht of belangstelling verdienen, zou, indien zich daartegen geen andere bezwaren verzetten, ‘het publiek’ toegang kunnen krijgen.

Zou derhalve naar onze meening de openbaarheid van de terechtzitting aldus geregeld moeten worden, dat met vermijding van ongezonde uitwassen de oorspronkelijke beperkte bedoeling daarvan volkomen tot haar recht kwam, aan den anderen kant worde ééne zaak niet uit het oog verloren. Zij is deze, dat de attractie, welke de strafzittingen op het publiek uitoefenen, in bizondere mate afhangt van de wijze, waarop parket, rechter en balie zich van hun taak kwijten.

[p. 220]

Ofschoon gelukkig hoogst zelden, dit ter eere van onze ongetwijfeld hoogstaande Nederlandsche justitie, kan men toch wel eens getuige zijn van de behandeling van strafzaken, waarbij de president meer den indruk maakt van de rol te vervullen van regisseur van een klucht, dan die van eersten dienaar van recht en gerechtigheid; waarin de Officier van Justitie door zijn eenzijdige en scherpe houding tegenover den persoon des beklaagden een hartstochtelijk tegenpleidooi van den verdediger uitlokt; waarin de verdediger meer als acteur of romancier dan als pleitbezorger optreedt. Dit alles, maar ook hetgeen er slechts naar zweemt, past niet bij een waardige rechtspraak; het oefent daarentegen juist en te meer zijn aantrekkingskracht uit op hen, die hunne zinnen speciaal gezet hebben op het prikkelende in de strafprocedure.

Allen, die hunne medewerking aan de strafrechtsbedeeling verleenen, behooren hun taak met grooten ernst, rustig en zonder vooringenomenheid op te vatten. Zij hebben te bedenken, dat eenerzijds met de daad der berechting het algemeen welzijn moet worden gediend, maar dat anderzijds het voorwerp daarvan is een medemensch, die gevallen is en die, zooal niet steeds medelijden, dan toch zeker geen vooze belangstelling verdient.

Als op deze wijze de strafzittingen worden vrijgehouden van alles, wat haar een emotionneerend of hartstochtelijk karakter geeft, dan zal vanzelf ook de openbare belangstelling tot hare normale verhoudingen terugvallen.

Zoo kan door uitwendige zoowel als door inwendige geneesmiddelen dit in zich onontbeerlijk instituut de hem passende plaats in het maatschappelijk leven blijven behouden.

Arnhem.

J.R.H. VAN SCHAIK