De Beiaard. Jaargang 4

[p. 244]

Onze koloniën aan Engeland

MEN schreef 1828. Europa beleefde het laatste bedrijf van de Griekse Vrijheidsoorlog. De Oosterse kwestie hield de gehele diplomatie in spanning. Het vlagvertoon der Mogendheden voor Navarino, dreigement tegen de onwil van Turkije, dat van Griekenland geen afstand wilde doen, was uitgelopen op een zeeslag, de vernietiging van de Egyptisch-Turkse vloot. Woedend verbrak de sultan alle betrekkingen met Rusland, Engeland, Frankrijk. Czaar Nicolaas I verklaarde daarop de oorlog.

Zijn leger greep Turkije aan langs de Donau-grenzen, forceerde in 1829 de Balkan, bezette in Augustus Adrianopel. De Porte moest een vernederende vrede aanvaarden. Daardoor werd de mogelikheid geopend van een Russisch protectoraat over de Balkan. Een zware oorlogschatting ontnam aan de regering te Constantinopel haar vrijheid van beweging. Handelsvrijheid door het gehele Ottomaanse rijk liet Rusland de gelegenheid tot economische overheersing. Het was niet de in-bezit-neming, maar de plooibaarheid der Russische diplomatie stelde zich tevreden met theoretische veroveringen, die practisch moesten leiden tot een voltooide suprematie.

Gemakkelik kon het kabinet van Sint Petersburg zich tevreden stellen met het bereikte, gegeven de wedijver van Oostenrijk en Engeland. Deze belangengroepering bracht Frankrijk er toe aansluiting te zoeken bij Rusland. Een geliefkoosde illusie van het gouvernement der Bourbons was immer uitbreiding der Franse grenzen naar het Noorden, herstel der verliezen van 1815. Engeland en Oostenrijk, toen nog de drager der hegemonie van de Duitse Bond, zouden daartoe nooit hun toestemming geven, van de Czaar echter was generlei tegenwerking te duchten. Trouwens een zegevierende verovering van de Zuidelike Nederlanden, - waar koning Willem I nog regeerde - in Napoleontische stijl, gold in de ogen van de legitimistische partij in Frankrijk als de meest afdoende bevestiging van de troon der Bourbons,

[p. 245]

de stellige nederlaag voor de glorievolle traditie der Bonapartisten. Chateaubriand, een vurig voorstander van de historische dynastie, werkte dit denkbeeld uit in een advies aan Karel X. Ook hij verwachtte veel van een Frans-Russische entente: ‘Nous voulons avoir la ligne du Rhin depuis Strasbourg jusqu'à Cologne. Jamais l'Autriche, jamais l'Angleterre ne nous la donneront; nous ne pouvons compter que sur la Russie.’

Er heeft in werkelikheid samenwerking tussen Rusland en Frankrijk bestaan gedurende het bewind van het ministerie Martignac. De la Ferronnays, oud-gezant te Sint Petersburg, minister van buitenlandse zaken, slaagde er in met Czaar Nicolaas I een overeenkomst tot stand te brengen tijdens de Balkan-veldtocht. De Russische regering vreesde toen een vijandige interventie van Oostenrijk, die alle plannen zou kunnen doen mislukken. Karel X verbond zich in dit geval tot een aanval op Zuid-Duitsland met een leger van 100.000 man. Maar Oostenrijk bleef belangstellend toeschouwer, deed zich alleen gelden in de diplomatie, de afspraak behoefde niet uitgevoerd te worden.

Intussen, de onderlinge verstandhouding bleef van kracht. De plannen voor een alliantie werden nader uitgewerkt volgens dit ontwerp: Rusland verlangde de onafhankelikheid van Griekenland en een ‘vrij’ Roemenië onder Russisch protectoraat; Frankrijk wenste de verovering van Algiers, de annexatie van de Zuidelike Nederlanden, de Rijn als grens.

Frankrijk plukte reeds spoedig de vruchten van het nieuwe bondgenootschap. Na de val van het ministerie Martignac tengevolge van de partijstrijd in de binnenlandse politiek, zond Karel X een uitnodiging naar zijn gezant te Londen, Polignac, om als minister-president op te treden. Op aandrang des konings aanvaardde hij de opdracht, echter niet zonder de uitdrukkelike voorwaarde, dat de expeditie naar Algiers terstond zou ondernomen worden. De koning willigde de eis in, de uitrustingen begonnen.

Dat trok de aandacht van Engeland. Het zond een vloot

[p. 246]

naar de Middellandse Zee, nam een dreigende houding aan. De Franse soldaat droomde reeds van een oorlog met de Britten: ‘C'est la campagne d'Egypte,’ pochten zij.

Karel X echter had het zo niet bedoeld. Het stijgend verzet tegen zijn regering in Frankrijk maakte hem bezorgd en een conflict met Engeland dorst hij niet aan. Hij stelde Polignac voor de onderneming tegen Algiers maar liever te laten varen, voorzichtigheidshalve. ‘Maar uw belofte, Sire!’ was het wederantwoord van Polignac in de ministerraad. ‘Dat wordt een oorlog met Engeland,’ voerde Karel X aan. ‘Neen, Sire, dat wordt geen oorlog. Rusland is onze bondgenoot. Engeland zal het niet durven trotseren.’

De expeditie naar Algiers ging door, Engeland bleef toezien. Op de grondslag van de Frans-Russische entente bouwde Polignac grootse plannen. De Belgische omwenteling stond op uitbarsten. Hij hoopte dan gemakkelik de hand te leggen op Antwerpen, Schelde en Maas. Maar nog veel verder reikten de illusies van deze minister in achttiende-eeuwse stijl. Hij achtte het mogelik samen met Rusland alle Europesche kwesties in Oost en West door één coup de tonnerre te effenen. Het ontwerp lag klaar:

de Turken uit Europa verdrijven; Moldavië en Walachije aan Rusland; Servië, Bosnië, Herzegowina aan Oostenrijk; Constantinopel de hoofdstad van een nieuw-Grieks keizerrijk en de koning der Nederlanden als keizer!....

Maar dat zou een dure keizerskroon geworden zijn! Pruisen moest toch ook tevreden gesteld worden, en wel met Saksen en de Noordelike Nederlanden; de koning van Saksen behoorde dan te verhuizen naar de Rijn-provincie; Frankrijk zou de hand leggen op de Zuidelike Nederlanden en Luxemburg; ten slotte: Engeland hoopte men te winnen met de verwerving van de Nederlandse koloniën....

Het plan is plan gebleven. De Juli-revolutie haalde er een streep door. De dynastie der Bourbons verdween van de

[p. 247]

troon. Czaar Nicolaas wilde van de barricaden-koning Louis Philippe niets weten. De Frans-Russische entente hield op.

Het plan was onuitvoerbaar. Hoe zou Rusland ooit goedschiks willen instemmen met de oprichting van een jonge nationaal-Griekse staat aan de Dardanellen en de Bosporus? Dat wereld-centrum van economisch en politiek verkeer, waar het Mohammedaans-Indische Azië ontmoet het Slavisch, Germaans en Romaans Europa, brengen in handen van een natuurlikerwijze expansieve macht en zelf terugtreden achter de golven van de Zwarte Zee, het ware te veel gevergd van het eerzuchtig kabinet der Romanov's! Frankrijk te Antwerpen, Pruisen te Amsterdam en Rotterdam, nooit zou Engeland zich de eerste plaats op het Noordzee-gebied laten ontnemen.

Het plan was een misdaad tegen de gerechtigheid. Immers, niet in de beschikking over de grenzen van Europa, niet in het gochelen met legers en oorlogen, niet in het loven en bieden der diplomatieke veilingen ligt het stotende in deze speculatieve politiek. Sedert eeuwen waren de hoven en volkeren van de Mogendheden daaraan gewend, alsof voor de dragers van het gezag de geboden Gods niet gegeven waren. Maar wat afschuwelik is in dit fantasma van een overspannen minister: de barbaarse wreedheid, die er uit spreekt. Polignac beschikt niet over de kleine naties, hij vermoordt ze in gedachte. Hoe wilde hij ons land en volk behandeld zien?

Onze koning Willem I keizer van Nieuw-Byzantium! Er zit iets potsierliks in deze gedachte. De aartsvader-achtige, verlicht-despoot-doende, knorrige, onhandige autocraat in keizertooi de gebieder van een jongleurs-volkje als de Grieken! Maar het tragische overstemt meteen alle spot. Volk en vorstenhuis immers waren verenigd als nergens ter wereld en de spontane terugwijzing van de Belgische overmoed in de Tiendaagse Veldtocht zou even later getuigen van het Hollandse Hou-en-Trou. Wat geweld ware er nodig geweest voor zulk een losscheuring!

Holland Pruisisch! Alsof de Nederlanders zich hun fiere

[p. 248]

vrijheid zonder afweer op leven en dood zouden laten roven? Een puinhoop in vertrapt land en verbrande steden en een woestijn van water, liever dan de vreemde overheersing door overmacht.

De koloniën Engels! Mocht er dan niets overblijven voor het Nederlandse volk, dat toch een volk is, evengoed en met hetzelfde recht als het Franse? Polignac deed zijn eerlievend vaderland toch weinig eer aan, waar het de waardering van de absoluut-zwakkere gold.

Gelukkig hebben onze voorouders geen erg gehad in zoo'n heidense slagerspolitiek. Eerst in onze tijd zijn deze geheimen ontsluierd. Archieven vellen vaak het vonnis der geschiedenis. Dan is ten minste het gevaar voorbij.

Ernstiger wordt het, wanneer blijkt, dat misvattingen uit half vergeten dagen nog nawerken. De Franse geschiedschrijver, Edouard Driault, een der voormannen van de moderne historische school heden ten dage, schrijft op blz, 132 van zijn boek ‘La Question d'Orient depuis ses Origines jusqu' à la grande guerre,’ (7e druk, 1917) het volgende:

‘Le projet Polignac se fonde à peu près sur le principe des frontières naturelles; il respecte les droits des nationalités: à la Grèce tous les pays grecs, à la France la Belgique, à la Prusse la Hollande. Il tient compte même, dans une certaine mesure, des besoins économiques des états de l'Europe, quand il donne à la Prusse un large débouché sur la mer du Nord, à la France les bouches de l'Escaut, à l'Angleterre des colonies.’

Droits des nationalités! Het schijnt dat alleen maar de grote Mogendheden ‘nationalité’ zijn. Besoins économiques! Wat niet behoort tot de machthebbenden is gelijk nul komma nul. De mentaliteit van deze republikeinse geschiedschrijver blijkt van het ‘Vrijheid, Gelijkheid’ van zijn Republiek slechts een hoogst egocentrische kern vastgehouden te hebben.

Misschien mogen wij hem iets vergeven. Hij kent het Nederlandse volk niet. En vele Fransen, kunnen wij veilig besluiten, met hém. Daarom is het maar goed, dat het

[p. 249]

protest tegen het Parijs-Brusselse annexionisme in Limburg en Zeeuws-Vlaanderen opgeklonken heeft tegen heel Europa, neen, tegen heel de wereld in. Het werd nodig, dat men ons leerde kennen, niet onze macht van ijzer, maar onze macht van stalen fierheid. Het Oranje moest het dictatoriaal driemanschap Wilson-Lloyd George-Clémenceau in het gezicht fladderen, de joelende kleur in de flikkerende zonnestraal, en hun doen weten dat er zowaar nog een Nederlands volk is, met ‘nationalité’, met ‘besoins économiques’, met niet enkel een leeuw in zijn wapen, maar een leeuw in zijn hart.

Als Driault ons door de zinnen van zijn boek heen tot Pruisen stempelt, dan noemen wij dat een domheid, welke deze professor niet erg mooi staat, maar als hij vindt, dat Nederland zijn koloniën wel kan weggeven, dan is dat een perfidie, die een historicus schande aandoet. Onhandig van hem is het, dat hij in één geste meteen over België beschikt, want daarmee verklapt hij de geheimen van zijn kringen. Mocht men in Brussel begrijpen, dat in de Scheldekwestie ook de onafhankelikheid van België betrokken is!

De archieven van de vredesconferentie, die tot nu toe weinig anders deed dan nieuwe oorlogen maken, van de volkerenbond-commissie, die tot nu toe weinig anders deed dan de belangen van de kleine naties verwaarlozen, bevatten zeker plannen. Wij hopen, dat deze er anders uitzien, dan het ontwerp-Polignac, door Driault zoo partijdig verdedigd. Zeker is het, dat niet de groten dezer kleine wereld in hoogste instantie beschikken over het wel en wee der volkeren. Gods Voorzienigheid leidt hen daarheen, waar God het wil, niet waarheen zij willen. Zijn onpartijdige volmaaktheid zal ons volk geven datgene, wat het goed is; laten wij ons waardig maken om de gaven van Zijn Goedheid te verdienen en niet de kastijding van Zijn Gerechtigheid.

Vught.

Dr. H.F.M. HUIJBERS