De Beiaard. Jaargang 4

[p. 165]

Winstdeeling door de arbeiders

Op het congres van den Centralen Raad van Bedrijven bestreed ik een amendement, waarbij de bedrijfsraden voorstellen zouden moeten doen aangaande het deelen in de overwinst door den werknemer.

Het amendement had geen genade gevonden bij het Bestuur en het werd teruggenomen, nadat eerst de Heer E. Schaapen, voorzitter van den R.K. Metaalbewerkersbond, verklaard had, dat eenige vorm moest worden gevonden, waardoor de arbeiders meer belang zouden stellen in de uitkomsten van het bedrijf.

Door mij is toen verdedigd de oude stelling van de Katholieke sociologie, dat een der factoren, die invloed moet uitoefenen op de hoogte van het loon, moet zijn de hoogte van den winst, die in het bedrijf gemaakt wordt, wanneer die winst mede door den bijzonderen ijver en de bekwaamheid van den arbeider veroorzaakt wordt. Praktisch wordt dat beginsel reeds gehuldigd in een goed geregeld stukloon- en premiesysteem.

Het vraagstuk, hoe de arbeider geinterresseerd kan worden bij de uitkomsten van het bedrijf is in het huidige systeem van machinale productie en van arbeidssplitsing en verdeeling uitermate moeilijk. Zoodra de mensch het resultaat van zijn arbeid niet meer afgerond te zien krijgt en iederen dag ongeveer een gelijk onderdeel moet fabriceeren, kan van arbeidsvreugde dikwijls geen sprake zijn. Dat zou een mate van volmaaktheid bij den mensch vereischen, die zelden aanwezig is. De mensch is nu eenmaal in de eerste plaats individu en in de tweede plaats lid van de gemeenschap. Al is derhalve zijn arbeid voor de samenleving hoogst nuttig en onontbeerlijk en de man, die de arbeid verricht, derhalve een zeer verdienstelijk lid van de maatschappij, toch is van hem niet te eischen, dat hij zonder meer pleizier in zijn werk heeft, wanneer dit werk niet tevens zijn individueele belangstelling heeft. Deze waarheid geldt voor

[p. 166]

alle productiesystemen, ook in die der socialisten en communisten.

Wel wordt het door de upper-ten der sociaal-democratie - zooals b.v. door den Heer van den Tempel in de laatste jaarvergadering van de Nationale Vereeniging tegen de Werkloosheid - voorgesteld, als zou plotseling de arbeider zijn individueelen tegenzin in den arbeid op zijde zetten, wanneer hij weet, dat zijn arbeid rechtstreeks ten goede komt aan de gemeenschap en niet tevens aan de beurs van den ondernemer, deze opvatting strijdt echter ten eenenmale met de practijk en met de meest elementaire uitkomsten der experimenteele psychologie. De proefnemingen in Rusland, Hongarije en Duitschland geven afdoende antwoord op deze theorie. Doch wij behoeven zoover niet te gaan, om de weerlegging van deze bewering te zoeken. Vragen wij ons slechts af, of de arbeiders in dienst van rijk, provincie en gemeente met merkbaar meer belangstelling hun taak vervullen dan de arbeiders in particuliere bedrijven, en uit het antwoord zal wel blijken, hoe de zaken staan.

De Heer van den Tempel erkende in genoemde vergadering slechts één voorbeeld, waaruit blijken moest, dat werklieden in staatsdienst tot hooge prestaties gekomen waren, n.l. de arbeid in de Engelsche munitiefabrieken tijdens den oorlog: een hoogst ongelukkig voorbeeld, omdat allerlei factoren medewerkten, om gunstige resultaten te verkrijgen, o.a. overdreven chauvinisme en belachelijk hooge loonen met progressieve stukloonpremies: het Taylorsysteem in uiterste consequentie!

Neen, de belangstelling in het werk is in de eerste plaats te bezien van den kant van het individu en dan komen vooreerst, als middelen om die belangstelling te wekken, in aanmerking het scheppen van een geest van tevredenheid en bestaanszekerheid. Zoolang men voortgaat - gelijk een deel der vakbeweging stelselmatig doet - op onverantwoordelijke wijze ontevredenheid te zaaien, de arbeiders

[p. 167]

z.g.n. ‘bewust’ te maken van hun ‘ellende’ en hun verwachtingen voor te spiegelen, die nimmer in vervulling zullen gaan, is arbeidsvreugde uitgesloten. De vakbeweging is voor een groot deel behept met de gewoonte, nimmer - zelfs wanneer de beste resultaten bereikt zijn - eenige voldoening te toonen. 't Is, als vreest men, dat de taak der vakbeweging uitgespeeld zal raken; voortdurend wordt de loonbeweging in gang gehouden ondanks de waarschuwingen van meer verstandige leiders als de ingenieur Dr. van der Waerden.

Natuurlijk valt er in onze maatschappij binnen het raam der mogelijkheden nog veel te verbeteren en de Katholieke werkgevers hebben getoond over de geheele linie bereid te zijn den arbeiders de volle maat te geven van hun rechten. Ook de Staat werkt door een goede sociale wetgeving in die richting krachtig mede. Doch wanneer de algemeene grond van billijke ontevredenheid weggenomen zou zijn: door de arbeidersleiders, wanneer zij zich in hun eischen houden binnen het redelijke, door de ondernemers, wanneer zij den arbeiders geven, wat rechtvaardig is, dan nog blijft de vraag, hoe de arbeiders meer te interesseeren voor hun werk.

Vooreerst zou wellicht zonder groote schade in enkele bedrijven de arbeidsverdeeling minder sterk doorgevoerd kunnen worden, doch naar mijne meening valt in deze richting weinig positief resultaat te bereiken.

Een betere keuring der arbeiders, teneinde voor ieder het werk te vinden overeenkomstig zijn aanleg, zou velen meer afdoende baat brengen, doch de resultaten van dit systeem zullen eerst na vele jaren, misschien tientallen van jaren te bespeuren zijn.

De hoofdzaak zal blijven het scheppen van een individueelen prikkel tot productie, m.a.w. door belooning of straf (beoordeeling) in het vooruitzicht te stellen bij goede of slechte plichtsvervulling.

Teneinde dit resultaat te bereiken, heeft men in vroeger jaren meermalen het deelen in de winst als een afdoend

[p. 168]

middel aanbevolen. Mr. Treub als theoreticus en de grootindustrieel Stork als practicus waren vol goede hoop, dat hier een weg was tot aflossing van de sociale kwestie. Immers door deel te hebben in de winst, werden de arbeiders in zekeren zin zelf ondernemers. De desillusie is niet uitgebleven. Men had geen rekening gehouden met de algemeen menschelijke eigenschap, dat de meeste daden geschieden onder den drang van onmiddelijk inwerkende feiten en omstandigheden. Wanneer eens of meermalen per jaar een arbeidsdividend wordt uitgekeerd, werkt dit niet als prikkel tot inspanning. Bovendien vielen de bedragen niet mede, vooral niet, wanneer het bedrijf een minder goed jaar maakte.

Ondanks alle ervaring ten opzichte van dit, zeker niet onsympathieke en van Katholiek standpunt zeer goed verdedigbare, systeem, wanneer men althans het copartnership niet verplichtend stelt, begint men telkens opnieuw het deelen in de winst te propageeren en men ontkomt niet aan het gevoel, dat deze propaganda meer wordt ingegeven door afgunst tegen den rijken ondernemer dan door liefde voor den onbemiddelden arbeider (de z.g.n. ‘heerenhaterigheid’).

Zoo heeft Max Harden in de ‘Zukunft’ onlangs betoogd, dat het toch van overwegend belang zou zijn, indien iedere werkman zou deelen in de winst van de onderneming. Volgens het Handelsblad van 6 September wordt het volgende daartegen ingebracht door den heer Deutsch, voorzitter van den raad van Directeuren van de ‘Allgemeine Elektrizitäts Gesellschaft’ te Berlijn.

De heer Deutsch heeft de balansen ingekeken van 66 maatschappijen, die voor den oorlog flinke winst afwierpen. Indien de aandeelhouders niets hadden gekregen, alle winst verdeeld ware onder de arbeiders, dan zou iedere arbeider per jaar gekregen hebben..... 270 mark.
Er is voorgesteld de winstverdeeling als volgt te regelen. lo. 4 procent aan de aandeelhouders, 2o. van het resteerende gedeelte van de netto winst 25 procent aan de arbeiders, 3o. dan nog zoo mogelijk 6 procent voor de aandeelhouders en van wat

[p. 169]

er dan nog overblijft, de helft aan de arbeiders en de helft aan de aandeelhouders.
De A.E.G. heeft in 1917/18 een dividend gegeven van 14 proc. over een kapitaal van 200.000.000 Mk., een winst dus gemaakt van 28.000.000 Mk.
Daarvan zouden krijgen:

4 procent de aandeelhouders		Mk. 8.000.000
van de rest 25 procent de arbeiders		Mk. 5.000.000
dan 6 procent de aandeelhouders		Mk. 12.000.000
van de rest 50 procent de aandeelhouders.		Mk. 1.500.000
50 procent de arbeiders		Mk. 1.500.000
	___	___
	Totaal	Mk. 28.000.000

De aandeelhouders zouden krijgen Mk. 21.500.000 of 10¾ procent, de arbeiders Mk. 6.500.000. Er zijn bij de A.E.G. 75.000 arbeiders. Per hoofd zou de uitkeering bedragen 86 mark 66 pfenning, ruim zeven mark per maand....
En de aandeelen van de maatschappij zouden kelderen met ten minste 25 procent, met Mk. 50.000.000 dus.
Langs dezen weg is niets te bereiken, zegt de heer Deutsch. En dit moet men den arbeiders, om hun desillusies te besparen, algemeen aan het verstand brengen, in plaats van hun gouden bergen voor te spiegelen.
En de heer Harden, die anders heel erg voet bij stuk houdt, stamelt na deze terechtwijzing, die van algemeen belang is: Ik zal nooit meer klakkeloos anderen napraten.

Hoewel met deze beschouwing van den heer Deutsch de zaak zelf vrijwel van de baan is, zou het inderdaad de moeite loonen van Nederlandsche toestanden een dergelijk onderzoek in te stellen.

Met dat negatieve resultaat kan men zich echter niet tevreden stellen. Het is van het grootste gewicht een systeem uit te denken, waardoor de belangstelling van den arbeider in hetgeen hij verricht wordt bevorderd. Nu meen ik, dat dit niet anders kan geschieden, dan door den arbeider een rechtspositie te geven in het bedrijf en door aan de organisaties der arbeiders - gelijk het R.K. congres dat heeft verlangd - medezeggenschap te verleenen over de prijspolitiek. Alleen op die wijze kunnen de arbeiders een klaar en onpartijdig inzicht bekomen in de structuur der maatschappij, zoo kunnen

[p. 170]

zij hun deel in de verantwoordelijkheid van den bloei van het bedrijf dragen en zoo zijn zij bestand tegen den invloed van gewetenlooze agitatoren, die om de volksgunst en wellicht hun baantje te behouden, er een beroep van maken ontevredenheid te zaaien en onvervulbare illusies te wekken. En niet in de laatste plaats zullen de arbeiders inzien, dat bij een billijke winst van den ondernemer, hun eigen belangen eer worden gediend dan geschaad.

Wij vertrouwen, dat bovendien een goed geregeld stukloonsysteem, humaan toegepast, het eigenbelang van den arbeider bij het resultaat van zijn werk, voldoende zal prikkelen.

L.G. KORTENHORST