De Beiaard. Jaargang 4

[p. 447]

Een uit velen

V

DIEN schitterenden zomer doorleefden zij in de ongekende weelde van eigen huis en hof. Alle morgen om vijf uur was Stiene op en regelde ze stil biddend heel haar woning, 't Genot van nu te mogen blijven in haar lief eigendom, waarvan ze vroeger altijd moest heentrekken als 'n weggejaagde, was haar op zichzelf al 'n geluk. Ze opende dan haar deur en liet den gouden zonneschijn binnen vallen met 'n stroom dauwfrissche bloemengeuren. Dan liet ze even 'r oog gaan over de velden, waar alles te groeien stond en forsch opschoot uit de vette, zwarte aarde. Ze luisterde even naar den merelzang of den vinkenslag in de volbloesemende appelboomen, waar 't hemelblauw doorschemerde, en ze liet zich dikwijls even gaan, 't paadje langs om gauw te zien, of de erwten ‘den blom al in de'ren bek’ hadden, of de aardappelen niet te vol in 't loof schoten. Ze trok dan in d'r haast 'n bloemtak uit 't hofje af, en plaatste die voor 't heiligenbeeldje. Even wendde ze 't oog in 't bed van de slapende kinderen en ze lachte; hij ha toch zoo'ne volle wangskes gekrege, da klain jong! Ze kleedde en waschte de kinderen, maakte koffie gereed met geboterde broodsneden, voor dat ze Rinus wekte, die dan maar had toe te tasten.

Hij trok vroeg aan den arbeid en wachtte met 't kleppen van twaalf Netteke af op den driesprong, 't Kind liep hem vlug en lachend tegemoet en ging met hem naar huis, waar Stiene zat met de dampende aardappelen en 't gebraden spek of dikke meelkoeken, die de kinderen zoo graag hadden.

‘Ken 't wel sconder?’ had ie Stiene dikwijls gevraagd en ze had geantwoord: ‘Neeë, Rinus, sconder kèn 't nie.’ En zingend trok ie dadelijk na 't maal den hof in, spitte of wiedde of dubde. Hij voelde zich ineens zoo flink en krachtig, hij de stumper, die vroeger beklaagd was, die veel meer dan 'n jaar getrubbeld had met 't jong geboren kind.

[p. 448]

dat z'n Drieka hem achtergelaten had, de zuigeling waar vreemde vrouwen mee dodeinden en bakerden en kuurden. Hij had zich toen zoo'n duts gevonden, zoo vastgekluisterd; hij voelde z'n afhankelijkheid zoo zwaar wegen tegenover 't kind, dat maar niet groeien of bloeien wilde; en z'n verantwoording werd hem als 'n onuitwischbare schuld in z'n eigen oog. Nu hij 't in de beste handen wist, vond hij 't 'n genot te werken voor Stiene en de kinderen, te werken op z'n eigendom als 'n forsche vent, die weet waar ie staat en gaat. Gaf God 'm nou de gezondheid. dan, dan ha ie z'n eige in 't stuur. Hij had z'n vast werk, waar ie z'n twee gulden daags mee verdiende en dan nog de opbrengst van 't eigen stukje grond en uit Stiene's hof was ‘zat veur eige gerief.’

En dan 's avonds, dat waren nog wel de schoonste uren van den dag: als op 't dorp de klok luidde, nam ie z'n pijp. En als Stiene de borden gewasschen en weggeborgen had, bracht ze twee stoelen buiten. Dan zaten ze ‘nevenseen’ en de kinderen speelden in de laan of leidden met hun galmend ‘Haaaiii!!Haaaooo!!’ buurmans koeien uit de weide. Ze zaten dan voor hun huisje en overzagen de velden links, waar 't zaaigoed stond, welig en vol beloften.

Van verweg klonk dan nog licht en ijl 't bellen van 'n dorpwaarts keerende huifkar. Telkens klepperde de ooievaar op 't nest in den weidekamp. Hij stond dan zwart afgelijnd tegen den bonten avondhemel, waarvoor in sierlijke bochten, zwaluwen zwenkten en zwierden en deinden.

Nu en straks juichte 'n blijde uitgil, of 't geschater van de spelende kinderen op, dat hun 'n gullen lach om den mond legde. Het ròok er naar zoete lucht van meidoorn, dan weer naar zwoele amandelgeur van acaciabloesem of naar den zuiver frisschen adem van lindenbloei. ‘Zoo, wel zoo waar 't lève wel 'n perdijs’, vonden ze. En hun landje, het was hun zegen, hun zijn.

[p. 449]

VI

Het was een van de laatste Julidagen. De wind was opgezet en 'n groote dreigende wolk kwam uit 't westen aandrijven. Als 'n treurmasker spreidde ze zich uit over het blonde morgenlicht. Ze kreeg nu gouden voering en zilveren rand van het glorielicht, dat daar achter haar uitscheen, ze breidde zich uit en vervloeide. Het regende nu met zware druppels, maar dat bleef niet. Langzamerhand daagde er weer wat licht uit 't hemeloog; er scheen wat weifelende glans door. De zon brandde er gaten en scheuren in. De wind dartelde en woelde er doorheen, rukte en scheurde er slierten af, totdat hij verijlde en eindelijk aan flarden vernield, langzaam aftrok als 'n verslagene.

Met de pijp in den mond klomperde Rinus over 't graanveldje; z'n ruige hand streek liefkozend langs de roggenaren, die met vollen krop neerhingen. ‘Mé wijnterdag uitdursche, naar den muldér bringe en dan wierd 't allegaar brôd en mik.’ Hij overzag voor de zooveelste maal z'n akkertje, lachte tevreden, en ging ijverig aan den aardappelrooi: vaste, harde aardappelen wel tien, twaalf aan den bos.

Stiene kwam met 'n korf aangedragen en Rinus wierp ze er in. ‘Ach wa'n scon toch!’ lachte Stiene, ‘en zoo goed van smoak! Ge het 'r oarigheid in, waar?’

‘Kek, ge het ze moar veur 't oproape, hier, doar hier, zooo!’

‘'t Is 'n zègen,’ lachte Stiene.

‘En hed-de gezien den belfleur? Die wast toch zoo scon, d'r valt 'r bekant geenen enkelen af, kek toch,’ ging ie haar voor tot onder den wijdgetakten appelboom, waaraan de jonge vruchten bruinrood kleurden.

‘Nou as da allegoar appels wurde en ze doen 'ne guide vijf en zeuventig 't vat, dan gift 't, heur de!’

‘Nou, nou da zeg ik oe,’ knikte hij tevreden en hij neep 'n waterloot van den ‘marketon’.

[p. 450]

Stiene sloeg de druppels af, die op haar schouders gevallen waren, en ze kneep in 't hart van de malsche slakroppen aan haar voet.

‘Kek Lambert van Dina's en Chefke,’ keek ze uit met de hand boven de oogen.

Op het tusschenpad van Begeere's land kwamen twee jonge kerels; ze gingen met ruwen stap en spraken opgewonden, ze zwaaiden met de armen, om de aandacht te trekken.

‘Wa hed-de veur 't zegge?!’ riep Begeere, die in 't korthout bezig was.

Ze kwamen vanaf den straatweg uit de herberg ‘de Gulden Vos’ en daar ha 't gestoan in de Bossche krant me grot gescrift: den oorlog waar der! Ze waren buiten adem en hadden roode, verhitte koppen.

‘Ach da zal toch nie’ weerlegde Rinus,

‘Da zal God nie toelate,’ verzuchtte Begeere, en hij zag naar omhoog, maar toen de zon te fel in z'n oog scheen, drukte hij z'n hoofd ineens weer diep omlaag.

‘Den Duts en de Fransman, die goan vechte!’

‘Ach herm, 't zal toch nie! kwamen de zachte woorden van Stiene, tusschen hun hard en opgewonden gepraat: “neeë toch nie, da doen ze teugeswoordig toch noît nie meer”.

“Ach nou!” schreeuwde Lambert. Hij zette groote oogen op. “Nou ge, ge mot 'r mester over heure, hè, nou, hij waar der bekant van overstuur.”

“En... en... en den Bels, den Bels, die valt er gelijk tussche verlore, woar of nie?” vroeg Chef.

“Ha, nou, moare ik kan 't zoo gaauw toch moar nie geleuve!” kwam Rinus “neeë”, hoofdschudde hij en klopte kalm z'n pijp uit op den steel van z'n schop en raapte toen weer aardappelen.

“Ha, ge mot de krant zien, die sta d'r vol af!” schreeuwde Lambert weer.

“Hier kan 't noît nie komme,” meende Begeere, neeë da

[p. 451]

zou Onze-lieve Heer toch noît nie toelaten of... joa 't kon goed zijn om de slechtaard te treffen.’

Z'n oogen gingen weer omhoog en z'n handen vielen slap langs z'n beenen.

‘Joa, nou as Lieve Heer 't nie wil, wurdt 't niks geen gebeur.’

‘Maar nou 't kan gemekkelijk hier komme, wij, wij zijn kort bij den Duts en die, nou diè is me nie wel, die het de knonnen en gewere, nou, da 't zoo klipt as'ne klèpel. Ach mins, ge mot 'r mester over heure!’ riep Lambert en hij keek onheilspellend van onder z'n zware wenkbrauwen.

Chef krabde zich achter 't oor.

‘Joa, moar heur nou?’ kwam Stiene. ‘Ons Koningin, die zou 't toch noît nie toelate, dan kwamp ze toch eiges in 't grutst gevaar, ach herm!’ verzuchtte ze met 'r weeke stem.

‘En den Bels,... den Bels...? Hoe waar 't ook alweer? zei mester? As den Bels nie wil da den Duts, da den Duts, op zijn erf, za'k moar zegge, kumt, ha dan, dan mot ie gelijk meevechten, waar? Of zooveul, zooveul as toestemme.’

Enkele boeren, die beladen met leege korven van stadsche markt de wilgenlaan door klomperden, werden door Lambert en Chef met wilde gebaren opgewacht. Ze stapten dwars door 't aardappelland om 't nieuws te gaan verkondigen; schreeuwden en gebaarden.

‘Ach mester is weer aan den gank gewest,’ hoofdschudde Stiene en ze nam haar aardappelkorf op.

‘Zoo'n dinger sloan, da hel jonk volk gaauwkes na den kop.’

‘Wel kum, te merrege blaft 'r weer geen hundje na,’ lachte Stiene.

‘Ze zien 't duk al zoo wijd oankomme!’ vond Rinus. Neen ze voelden zich zoo veilig en zeker, zoo vertrouwd, getweeë in hun hof. ‘Kum, da gezwets me dieë grôte wurde van mester me ze'nen brommige proat, da waar maar den angst opjoage. Ze hadde 't nog is 'n keer gezeed, verleeje zommer, joa, en 't waar op niks uitgelôpe.’

[p. 452]

Ze zaten dien avond weer voor het huis en staarden in 't verschiet, waar achter ze in hun simpele, nuchtere tevredenheid geen wonder mooie, vurig begeerde heerlijkheden droomden.

Ze lachten bij 't juichen van hun kinderen, ze streelden den hond, die losgelaten mef blijde sprongen om hen heen dartelde. En straks deden ze hun avondgebed in de eenvoudigste woorden, maar in de hoogste vervoering recht uit 't hart, dat overvloeide van dank.

VII

Eenige dagen later zaten ze aan 't maal van heetopwasemende aardappelen en dikke spekkoeken, die Stiene gebakken had. 't Was 'n dag vol zonneschijn en 't vertrekje was er van vervuld, 't lag op 't muurwit, op de plavuis, 't spoot uit 'n deurkier met forsche straal, waarin de stofjes speelden, 't Rook naar braadspek en gaar meel, Poeleke was binnen gedrongen, de speklucht had z'n tong gekrieweld; hij stond bij de tafel te hunkeren.

‘Wij motte allegaar b'ons in de scol,’ zei Netteke, ‘wij motte in de scol allegaar, elken dag bidde, joa da motte wij veur den Bels enne, enne veur den Duts.’

‘Erst bidde, kijnder; hendjes soame, eugskes dicht.’

‘Joa d'r is oorlog! Is da erg?’

‘Nou da's heel erg!’ zei vader.

‘Wa ons jungske toch bekomt, waar nou? vond Stiene 't kind met lachend oog bekijkend. “Runde wangeskes hè ie gekrège.”

‘Of ie bekomme is, waar menneke?’

Nou en zeg is effekes hoe 't wel smakt?

Neliske lachte genoeglijk en verslikte zich bijna in z'n pannekoek.

‘Hè ik ok ronde wangeskes?’ vroeg Netteke en ze keek steil naar omlaag, om 'r eigen wangen te kunnen zien. Ze legde er haar handjes omheen.

[p. 453]

‘Gij het altijd runde, rooi wangeskes; gij ha moeders, waar? Moar Neliske ach herm, die ha d'r geene.’

‘In den hemel!’ Zei Neliske z'n drie van buiten geleerde woordjes,

‘Nou, nou hè ie d'r ok enne.’ Ze keek eerst Nelis en dan 'r moeder oan.

‘Nou, het ie 'r enne en 'ne goei!’ besliste Rinus.

‘Heur, heur nou de klok, joa de klok.... Brand?’ riep Netteke en ze viel bijna van 'r stoel, om toch maar gauw buiten te zijn. ‘Joa, heur moar, heur!’

‘De klok van 't roadhuis! Joa, joa!’

Ze stonden alle op en gingen naar buiten Begeere en Dymphna waren al op hun erf en keken met de handen boven de oogen. 't Volk van Vlamers hofstee liep ook uit.

De twee koedrijvers namen de klompen onder den arm en holden de laan uit, hun bloote voeten flapperden in 't zand. Wie 't erst op den klinkerweg waar.

Niemand uit de verspreid liggende huizen wist of vermoedde iets. Men zag reikhalzend uit, totdat 'n fietser armzwaaiend, vlug als de wind, kwam aantrappen. ‘Alle man onder de wapens!’

Buiten adem steeg ie af.

‘Wa nou? Ga nou gaauwkes! Ben de nou heelegansch?’ klonk 't door elkaar en men verdrong zich om hem heen.

‘Nou, dan mot te moar is effekes in 't durp komme... zul de 't heure; ge het oe seldoatekleer moar veur 't vatte en hène te goan!’

‘Willeme en Peer en gij en gij!’

‘Moar toch!’ ‘Heur nou! Bin de gek?’ ‘'t Zal toch nie!’ ‘d'r Is toch geenen oorlog?’

Neeë nog nie, moar te merrege kan 't goed zijn. Wel, den Duts sta bekant op onzen erf!’

De jongen had zoo beslist, zóo overtuigend gesproken; men begon een weinig uit de voegen te raken. De goedmoedige boerenjongensgezichten spanden zich in angsttrekken.

[p. 454]

‘Joa sta moar nie te tuttele! Ik goa me ne seldoatekleer bijeene zuuke.’

‘Bén de, ha bin de nou heelegansch belazerd?’ riep 'n forsche kerel. ‘Ik smeer 'm, heur de?’ en hij klomperde over 't weiland.

‘Joa, nou ze zullen oe gaauwkes bij den broek hebbe; 't is verduld geene gekkigheid.’

't Gaf opeens groote verwarring tusschen de dorpelingen; ze stonden elkaar met verwezen gezichten te bekijken en 't leutig woord, de luchtige lach van den Brabander bleef achterwege.

Een veldwachter fietste aan, hij bracht 't hun aan 't verstand: de niet in werkelijken dienst zijnde dienstplichtigen van 't leger, de landweer en de zeemacht, van alle lichtingen waren onverwijld onder de wapenen geroepen.

Rinus was met langzame schreden de laan uitgedrenteld en hij zag over 't weiland heen op den straatweg de menschenmassa. Bedaard, handen in de zakken, ging ie zien. 't Klonk hem al tegen.

‘Ha, gij! Rinus, joa ge bint, gij bint 'r ook onder!’

't Sloeg hem vlak in 't gezicht.

Geen luid oplachen, geen los uitgeroepen woord, geen fluitdeun klonk meer uit de groep. Zonder veel praat, verslagen ging elk z'n weg, om de schriktijding te verspreiden, nog verder 't veld, nog dieper 't bosch in.

Rinus keek in de ontdane gezichten en begon heel, heel langzaam tot besef te raken van 't geen die enkele woorden voor hem te beteekenen hadden. Zijn rood, verweerd gezicht stond bleek en strak, 'n siddering liep door heel zijn lichaam. Alles uit den diensttijd joeg hem door de gedachte. Hij zag zich ineens in de gehate soldatenkleeren met 't verafschuwd geweer in de hand, den ransel op den rug. Het draaide hem zoo vreemd voor de oogen, hij stond 'n oogenblik stil en besluiteloos op 't graskantje naar den grond te staren. Eindelijk was ie terug geslenterd.

Stiene was aan de heg blijven staan; aan elke hand hield

[p. 455]

ze een van de kinderen, die luidop lachten; ze kriewelden elkaar met 'n roggespier in 't gezicht. Rinus zag hen alle drie met den lach op hun wezen.

‘Wa waar 't wel? Brand in 'n scaauwke?’ Maar ze zag aan z'n vreemden gang, z'n bleek gezicht, z'n trekkenden mond, aan heel z'n houding, dat 't iets heel ergs zijn moest.

Hij ging zwijgend binnen; ze volgde hem alleen en sloeg de deur achter zich dicht. Ze vroeg niet meer, maar ze zette zich tegenover hem. Oorlog.... oorlog, 't was de laatste dagen in den mond van 't mansvolk; zou 't zoo zijn? Ze voelde 'n samenkrimping in 'r hart; ze plooide aan 'r schortenband en trachtte hem in 't oog zien. ‘Is der oorlog?’ vroeg ze ineens en 't was of zij 't 'n ander hoorde vragen.

Neeë... neeë... nog nie... moare... Hij zag om zich heen, als zocht ie iets. Stiene was ook opgestaan; nu was nog niets anders in 'r gedachte dan dat er veel gedaan moest worden, waaraan zij helpen kon; haar ijverige hand, haar naarstige zin dreef haar voort, maar tenslotte bleef ze besluiteloos staan midden in 't vertrek, de armen slap langs 't lijf.

‘Nou furt!’ Alsof ie 'n stoot in de ribben kreeg, schoot ie omhoog. ‘Me'ne seldoatekleer!’

‘Goei God!’ sloeg Stiene 'r handen ineen. ‘Is 't da?’

‘Da is 't.’ Van uit de schuur haalde hij 'n breede, hooge mutsendoos te voorschijn. Z'n ruige, eeltige werkhanden, waarmee hij de schimmelduffe uniform te voorschijn haalde, beefden sterk, 't Stijf en hard geworden leergoed was onbuigzaam. En met de soldatenkleeren werd weer heel de herinnering aan z'n diensttijd in hem levendig.

Nu drong ook eindelijk de omvang van't leed langzaam tot Stiene door en vaag besefte ze de ontreddering, die komen zou in haar huishouding. En zij, die alleen enkele boerensoldaten uit den omtrek gezien had, kreeg in haar verbeelding toch 'n zwak tooneel voor 't oog van oorlog; van vechten met sabels en van schieten met geweren. En de angst groeide in haar. Ze zag al 't mooie en goede, dat ze met zooveel blijdschap gekoesterd had, wegwijken.

[p. 456]

‘Zal d'r oorlog komme?’

‘Toch nie, neeë... nog nie’.

‘Maar 't kàn toch komme?’ vroeg ze haar oog in 't zijne.

‘Joa... moare neeë, d'r is nog geene gedacht van.’

‘Toch nie?’ Ze stond nu vlak voor hem, één en al vraag.

‘En dees?’ zoo wees ze met tegenzin in 't gebaar naar de soldatenkleeren.

‘We motte... gelijk... nou opkomme.’

‘Nou?’

‘Joa!’

‘Nou daalijk?’

‘Joa allegaar!’

Ze vroeg niet meer. Ze hielp borstelen en nam pluisjes van de ruige stof, ze bekeek 't ondergoed en hechtte met trillende hand de mankeerende knoopen aan.

Na 'n klinkklank op de deur verscheen 'n soldaat op den drempel, lachend bracht hij de hand aan de muts.

‘Ach!’ rekte Stiene ‘Chriest van Jan van Snelle! Gij ok?’

‘'k Bin d'r ok bij. Hoe vin de mijn?’

Hij had de hooispiertjes nog in 't haar en gewild ferm in zwaren gang stapte hij met z'n modelschoenen over de plavuizen.

‘Bin 'k nie scon oangedoan? Zou t'r op los goan, men de gij?’ Hij balde z'n vuisten en zette zich in vechthouding.

‘Kek Chrieste, wa ie toch scon is,’ kwam Netteke, allegaar knupkes toch van klaar gaauwd.’

‘Nou minske, moar ge het niet te bange zoo'nen oorlog ken toch noît nie lank duren as 'n moand of drie.’

‘Hà ie da gezeed?’

‘Da hè ie gezeed en mester is geene snotjong, waar?’

‘Maar drie moand, drie zommermoand is toch lank.’

‘Nou ik wacht in de Guide Vos’, knikte Chriest. ‘Giel van Hannes en Peer van Dijkers komme d'r en effekes na 't roadhuis, dan gaan we gelijk.’ Nog even kwam ie terug. ‘'k Goa d'r enne vatte, da gift moed. Lève ons Koningin!’

[p. 457]

zoo overschreeuwde hij z'n angst. ‘Op den overwinning, hoerah!’ en gewild ferm stapte hij de laan in.

Rinus was geen heldhaftige verschijning in z'n versjouwde uniform. z'n hoofd lag wat zwaar op z'n schouders, en z'n gang had nog den ploegpas, in z'n ruigen verweerden kop lagen 'n paar zachte oogen; de goedmoedige lach was nu tot 'n droeve lijn om z'n breeden mond getrokken.

Stiene sneed spek af en ham, dat ze in 'n grauw papier wikkelde en in z'n zak stak, tot die dik was opgebold.

‘'t Ging ineens als 'n ploegsnee door z'n ziel, dat ze dit alles nu voor haar kinderen niet meer hebben kon, als ie z'n twee gulden niet alle avonden op tafel legde.

‘Werum huilde gij?’ vroeg Netteke.

‘Ach wa zie'k da noî?’ snikte ze ineens.

‘'t Zal nie veur lank zijn, Stiene’, zei ie met 'n gelegenheidsstem.

Maar ze zag z'n onbeholpenheid in dat soldatenpak, dat hem niet stond, en zat als 'n maskeradepak, waarin ie zich gestoken had uit gekheid.

‘Aach! oewe mins onder dienst? 't Is toch scrikkelijk waar? En onzen Chriest; 'tis toch erg!’ zoo kwam 'n nietig vrouwtje met 'n allerongelukkigst gezicht naar binnen sluipen.

‘Ik zeg moar, ge kunt toch noît nie wete, woar 't hène wil. Oorlog is 'nijsselijk dink, zoo zei den aauw Greuvers duk en die waar d'r in ze'ne jongen tijd eiges in gewist. Ach mins, 'k ha nog veul eer de gedacht oan me'nen dôd. Truike aan den driesprong kreeg bekant de stuip van klare scrik, joa de're jong en den errebeier... nou daar, daar leet ineene alles.’

De woorden van vrouwke Snelle trilden nog na in huis en in 't hart van Stiene.

‘Hè 'k alles bijeene? Niks nie vergete?’ bromde Rinus.

‘Wa doe de gullie? kwam Netteke in de grootste verbazing. ‘Gij Rinusvader, ben de gij.... seldoat? Kek nou, Neliske! kek toch Rinusvader scon zijn!’

Als een miniatuurboertje met de handjes in de wijde

[p. 458]

zakken stond Neliske toe te kijken. ‘Werum doe de da?’ ‘Da mot, jungske!’

‘Gij, ge bint toch geene seldoat!’ meende Netteke en ze legde haar hoofd op 'n stoel en schuinweg lag ze hem te begluren. Poeleke de hond schoot naar binnen, blafte verwoed, kwispelstaartte op 't hooren van Rinus' stemgeluid en blafte weer naar 't soldatenpak.

‘'n Enkel sneeke mik veur onderweeges?’

Stiene zocht en stond voor 't hoekkastje, waarin 't brood lag, maar wist niets, ze kon op 't oogenblik niets.

‘Moar wa verzeet Onslieveneer ons nou toch, buur?’ zoo kwam Begeere om den deurhoek. ‘Ach de wège van God zijn ondoorgrondelijk!’ Z'n oog ging weer omhoog en z'n handen vielen slap.

‘Da, da sprekt van eiges, buur, da ga veur alles!’ zei Stiene geprikkeld. Ze heurde zoo 'ne proat nou toch nie geer. Hij, hij liep 'r zoo mee op kôp. Zij, zij wist 't me Lieve-Heer eiges wel.

‘Martha, Martha, gij bekommert u over vele zaken en één is moar nodig!’ kwam Begeere's lage stem weer.

‘Joa buurman, joa,’ verzuchtte Stiene en ze sloot de deur achter hem. ‘Nou zuuk ik 'ne brievezak^*) en postpampier!’ en ze scharrelde in 'n lade. ‘'k Wit da ge nie me oe geschrift uit de weeg kunt, moar ge doe me toch gaauwkes wa van oe heure waar?’ Ze kwam met beduimeld papier aan. Hij stak 't in den zak.

Hij stond te dralen, en maakte eindelijk aanstalten.

‘Nou!’ hij voelde aan den knellenden halsboord, maakte knoopen los en weer vast, verzette z'n muts telkens. ‘Nou!’ Hij ging naar de deur en voelde naar z'n kleeren, keek om zich heen, weifelde... talmde.

‘Ge kunt in mijn 't vertrouw hebbe, Rinus.’

‘Da he 'k zéker.’

Hij deed weer 'n pas naar 't deurtje.

*) enveloppe.

[p. 459]

‘Werum goa de nou, Rinusvader?’ vroeg Nette in de grootste verwondering.

‘'t Zal nie veur lank zijn, deurske.’

‘Gij bint toch geene seldaat, gij? Da, da doe de toch moar veur de leut?’

‘Toch nie, neeë nie veur de leut. En zuut zijn, kijnder, altijd doen wa moeders oe zeet, waar nou?’

‘Kum de gaauwkes trug?’ vroeg Neliske met z'n piepstemmetje.

‘Nou moeders; 't zal nié lank bléven; 't zal gaauwkes afgedoan zijn.’

Toch ging er 'n angstgevoel als 'n rilling door hen heen, maar ze spraken 't niet uit en hielden dat besloten in hun binnenste. Er was in zijn vrees 'n nare beklemming voor 'n ramp zoo groot en machtig, dat ie 't zelf niet in staat was te overzien.

‘Nou Rinus!’ knikte ze nog eens; ze tilde Nelis op 'r arm en ze hield Netteke bij de hand. Terwijl ze hem aanzag, bracht 'r verbeelding haar 'n tooneel voor den geest van de plaats, waar ie zou aanlanden; omringd door ruw soldatenvolk te midden van scelmen, die vloekte en scelde. Hoe 't 'r waar, goed zou 't 'r noît nie zijn. ‘Ach herm, Rinus toch!’ Hij ging nu in eens op weg; Stiene zag hem na, totdat ie uit de wilgenlaan verdwenen was.

Rinus voelde zich opeens ontdaan van alles wat hem hier zoo veilig, vertrouwd en eigen was geworden. Dat kleine eigendom, zijn kinderen en Stiene zorgend daarin.

O 't was hem er toch zoo goed! 't Leek of nu met 'n geweldigden ruk, z'n heilige plicht tegenover vrouw en kinderen, de hem zoo lief geworden zorg voor z'n akkertje van hem afgestroopt was. Zoo schimmig en niètig vond hij zich, nu ie den kluiterigen grond niet meer onder den voet; den wijden open hemel niet meer boven z'n hoofd zou weten. Hij zag met angstig bezorgden blik nog en nog eens naar zijn akkertje, de wintersevoi mosten d'r te merrege in. Hij keerde zich om, wilde Stiene nog iets zeggen van de boekweit; maar ach, d'r waar te veul, te veul! Hij kon 't nou toch niè

[p. 460]

meer keere. En iedereen, die langs z'n pad ging, had 'n meewarigen blik, 'n bijzonderen groet voor hem over.

De vergeten indrukken van vroeger uit z'n garnizoensstad kwamen langzamerhand weer in z'n traag brein. Zooals de vorst 'n ruit beschiet met fijne kristallen naalden, die zich hechten punt aan punt, totdat ze lijn en vorm; krijgen, zoo werd ook z'n herinnering hortend en stootend gewekt; steeds duidelijker, in volle helderheid doemden tooneelen hem voor den geest, die z'n weerzin en afkeer wekten. Die steenharde, brokkelige stad met boomenhooge huizen, met hoeken en kanten scherp, spits en koud, had ie altijd iets ongenaakbaars gevonden. De vuile lucht in stegen en sloppen had hem steeds zoo tegengestaan.

En al die onverschillige menschen, die hem voorbijjoegen zonder groet, zonder blik, waren hem zoo vreemd gebleven, 't Onbegrepen, kwaadwillig woord van den honenden straatjongen had ie gewantrouwd en geschuwd. Die kazerne, recht en strak met den afgemeten schildwachtpas; stootende hoornsignaal, 't straffe commando, de onbegrepen taal van soldaten en meerderen.

Hoe verder hij ging, hoe wreeder de scheiding van z'n lief en rijk bezit hem leek: als 'n vernielende scheur, die wijder en wijder gaapte.

VIII

Een oogenblik liet Stiene zich gaan, zat ze neer op 'n biezenstoel, om 'r gedachten bijeen te zamelen. Ze drong 'r tranen weg en trachtte 't verdriet op zij te zetten met 't denkbeeld voor alles, dat 't Gods wil was en dat zij nu maar te gehoorzamen had; en hoe vlugger ze dat kon, hoe beter alles zich regelen zou, want als ze bij de pakken bleef neergezeten, daar waar Rinus en de kijnder 't allerminst mee geholpen. Zij, zij mùst fùrt, daar hielp niè oan. ‘Kek ach herm, ze speulden in den hof, of er nog niks nie gebeurd waar; zoo'n kijnder toch!’

Tegen den avond kwamen tante Bregitte en Sjaanoom;

[p. 461]

Bregitte vooruit met de handen op de heupen. ‘Ik zeg nou moar zoo: wa he'k oe verleej joar um dees tijd gezeed? Nou? Wa? Wa he'k oe veurgehauwe?’

Sjaanoom weerde met handen en voeten al'r woorden af, wees naar 't akkertje en dan op zich zelf. ‘Ik... kik... kik’.... ‘Joa gij, gij zult hellepe, gij het oewen tijd niet te verprutse. Nou zie de 't gelijk, 't allerminst wa oe overkumt, zit te oan den grond. Wa is Rinusse nou? Nen errebeier, die'n klain stukske land het? Wa is da nou?’

‘Zal nie veur lank zijn. 'k Zal m'n eige wète te hellepe! Ze zegge van drie moand, nie langer.’

‘Kun de begrèpe! He? Nou! Ik zeg moar zoo: veur 'ne onnôzele drie moand, da waar gelijk de moeite nie eenskes, al da soldoatenvolk te voeiere en te bereddere; neeë dar stekt wel veul meer achter; zoo zeg ik en ik wit 't gelijk, ik prakkezeer!’ zei ze met 'r uitslaande stem

‘Ach minske, mak 't mijn nie zoo teuge.’

‘Joa wa helpt oe da? Nou, nou bin de 'n getraauwd wijf. Wa hed de nou?’

‘'t Zijn toch dinger, daar geen man veur ken?’

‘Joa, kun de gij spitte en spaaie en oe kijnder verzurrege? Ha na mijn geheurd! Ik wist 't allegaar!’

‘G....gg....ge.... krrrr....’

‘Joa zeker, ge kregt vergoeiing, moar da is de moeite nie.’

Het werd avond en Stiene bracht koffie en brood op tafel. De kinderen speelden nog buiten, de ooievaar klepperde op 't nest, 't klokje luidde en de bonte avondhemel was kleurglanzend als gisteren, maar het drong niet tot Stiene door. 't Was haar 'n opluchting, toen Bregitte vertrokken was; maar Sjaanoom wees nog eens op' t akkertje en op zich zelf: ‘Ik....kik....ik....’

Stiene bedankte hem met 'n stillen blik.

En alle morgens stond ze bij 't grauwen van den dag op, om 't groenzaad uit te zaaien, wintersavoie en boerenmoes te planten. Ze was al dankbaar dat Sjaanoom nu en dan en paar uur kwam om haar taak wat te verlichten,

[p. 462]

Ze keek alle ochtenden uit naar de postbode; ze telden elken dag een af van de drie maanden, die den oorlog zou duren. ‘In 'nen brief mè gescrift scrijven, da dee ze nie, da stond zoo oarig; ze wachtte tot ie kwamp met verlof, zou ze 't hem zegge. Hij most er toch zoo'n oarigheid oan hebbe.’

Met een prentbriefkaart in de hand was vrouwke Snelle binnen gekomen. ‘Kek toch van onzen Chriest, wa'n scon kaart en nou mot te hier wat wijer zien, na dees, kek,’ wees ze met 'r kromme, ruige vinger, ‘hier sta 't gescrift:’ ‘Wij komme te Donderdag me vier en twintig uur verlof, ik, Driek en Rinusse.’

‘Ach joa en Rinusse,’ herhaalde Stiene over de postkaart gebogen; 'n blijde lach kwam over haar wezen. ‘Ach joa, dan kumt ie toch!’ En 'n weldadig gevoel doorrilde haar 'n verlangen en 'n verlichting van alle zorg, die op haar schouders drukte. Ze riep Nette en Nelis, die in 't zicht waren, in de wilgenlaan.

‘Rinusvader kumt te Donderdag! Wa zeg de nou?’

‘En gaat ie dan noît nie weer eweg?’ vroeg Netteke.

‘Joa dan ga ie weer eweg, moar...’

‘Ik geleuf da ze zoo bij bietjes is na de'ren thuis meuge, totda ze veur goed trug komme.’

‘Ik geleuf 't geer!’ lachte Stiene.

‘Joa minske, gij kunt in dees tijd zoo'n werkskes nie meer doen, da ga nou nie meer.’

‘Ach da, da is 't nie, moar wij zijn hier gedrieën nog ondereen, moar hij is daar heelegansch allenig, dat is 't wat mijn 't lillekst doet.’

‘Ach 't waar zoo oarig op de merkt veur 't roadhuis,’ vertelde Netteke. ‘Seldoate, allegaar seldoate!’

‘Joa, wa'n seldoate zòo... veùl!’ wees Nelis.

‘Wa veur seldoate?’ schrikte Stiene en ze keek Sjaanoom aan, die juist was binnengekomen: ‘D. d... dd... daar!’ en hij legde 'n groot wittebrood op tafel; twee honden waren met hem binnengedrenteld en snuffelden rond.

[p. 463]

‘Ach wa'n scon mik! Nou, da ge bedankt zijt, da wit-te waar?’

‘Zoò... veul... en nog meer seldoate’ wees Neliske.

‘Goan ze nou allegoar sciete en oorlog doen?’ vroeg Nette, de oogen wijd open.

Sjaanoom wilde met handen en voeten uitleg geven, maar hij kwam niet verder: ‘D... dd... daar!’ Hij weerde ze af en ging naar de schuur. Hij kwam terug met 'n heel oud model jachtgeweer, roestig en met vermeutelde kolf.

‘Wur de gij nou ok seldoat?’ vroeg Netteke, en Stiene keek verschrikt.

‘Joa da hè 'k van heure zegge, da ge zoo'n gerij van gewère en al zoo'n getuig, sieto na 't roadhuis mot bringe.’

Hij wees op vrouwke Snelle, of ie zeggen wilde: ze heeft 't bij 't rechte eind.

‘Ik hè niks van da gevoarlijk scietspulleke. Bij Janusse hebbe ze 't gelijk onder de plavuize gestopt, om in tijd van nôd d'r toch op los te scieëte.’

‘Dar, heur!’ wees Stiene met den vinger naar den klinkerweg. Haar wangen werden bleek en om 'r mond trokken zenuwvleugen. Allen gingen naar buiten.

‘Seldoatevolk!’ riep Begeere met de hand als een trechter voor den mond. ‘Ze trekke na de grens!’ en hij stapte 't bouwland over, om tusschen 't korthout te kunnen zien. ‘As ze toch gaan vechte! 't Is Lieveneer verzuuke!’

Een eindelooze rij soldaten in marschtenue trok door. De regelmatige tweeslag van den pas klonk dof en gedempt.

‘Is da wijd ewèg, dieë grens?’ vroeg Stiene.

‘Da, da is zooveul as waar 't hun scaait en 't ons anvangt.’

‘Ach joa, 'k zie ze gelijk, kek toch hoe vreed aangedoan, waar?’ huiverde Stiene. ‘Goan ze d'r nou gelijk hène um te vechte? 'tIs toch geen doen veur 't mansvolk en werum toch?’

‘Neeë, vechte nog nie, moar zooveul as oppasse, da ze nie op 't ons komme.’

‘Wa 'n seldoate!’ loerde Neliske tusschen 't korthout.

‘Ikke.... as.... ikke grôt.... zoo grot bin.’

[p. 464]

‘Wurde gij dan ok seldoat?’ vroeg Netteke.

‘Joa!’ hij gaf zich wat houding en stapte over den kluiterigen grond. En in die houding voelde hij 'n aandrang tot slaan en vechten, die heel z'n suf gezichtje in spanning bracht.

‘Neeë menneke, wurd de gij dè moar nie’, zei Stiene.

‘Neeë noït nie,’ herhaalde vrouwke Snelle.

(Wordt voortgezet)

MARIE GIJSEN