Het Boek. Jaargang 7

[p. 103]

Boeken in Sterfhuizen van Oud-Mechelen.

VIII. Bij Mevrouw de Maigny. (1531).

Misschien had zij dagenlang in den ziekestoel vóór haar venster gezeten en droomerig uitgekeken op de stille straat, die aan de schoone reitjes in Brugge deed denken. Misschien verwachtte zij haar heil van de vlucht van den Winter en staarde dus met blijde hoop naar het jongste groen, dat op de zwarte linden langs het vlietje begon te glimmen, en naar het wisselend uitspansel, dat zich in het vlakke water weerspiegelde.... Maar, och arme! vóór de Lente langs de landen liep, toog de dood de patriciërswoning op de Melaan¹⁾ binnen. Toen sloeg haar ure: het werd tijd om haren hoogmogenden en zeer edelen echtgenoot, Heer Thomas de Plaine, die ridder was geweest en Philippus, den koning van Spanje, als kanselier had gediend, in een beter leven te gaan vervoegen.

Toen nu ‘Madame Iehanne de Groz, dame de Maigny, de Roest, de Iasse,’ etc. gestorven was, kwamen de executeurs van hare uiterste wilsbeschikking samen.

Het waren een aangetrouwd familielid van haar, Steven de pleine, en Antoon de Branchon; en het waren mannen voor wie de stadgenooten diep den hoed afnamen; de eerste immers was licentiaat in de rechten en daarbij kanunnik van de O.-L.-Vrouwekerk te Antwerpen; de andere, Heer van Bohaing, Lamure &c., voerde den titel van raadsheer en rekwestenmeester bij den Grooten Raad van zijne Keizerlijke Majesteit.

De notaris, dien zij den 11^en Maart 1531 uitgenoodigd hadden binnen het huis ‘situe en la ville de Malines sur la Belaine’ te verschijnen, liet niet op zich wachten. In het bijzijn der testamentuitvoerders en van den zoon en erfgenaam der overledene, Mijnheer Hubert de Pleyne, begon hij zijne taak.

1) Cf. Kanunnik W. van Caster: ‘Namen der Straten van Mechelen’, blz. 175.

[p. 104]

Zij vorderde moeite en geduld genoeg. Vijf achtereenvolgende dagen had de boedelbeschrijver noodig om alles aldaar op te teekenen. Daarna moest hij zich nog naar de bezittingen van Dame de Maigny verplaatsen: den 21^en Maart naar het versterkt kasteel van Rost of Roistselaere, d.i. Rotselaar, ‘assiz et situe ou terroir de Haecht’ bij Leuven; den 22^en naar het huis ‘communement appellee ter brugghen.... situee ou terroir de Esquarebbe’. Over zijne bevindingen leverde hij verslag in inventarissen, welke onderscheidelijk 43, 7 en 4 infolio-bladzijden groot zijn en thans het 4^e Register der Inventaria mobilium bonorum, op het Archief van het Aartsbisdom en het Kapittel te Mechelen, beginnen.

Wie zou er, in de eerste plaats onder mijne stadgenooten, niet mêewillen met den notaris door de ruime heerenwoning der familie de Pleyne - de Maigny? Wie zou zich het uitstapje naar Rotselaar en Ter Brugghen niet getroosten? Als wij bij gelegenheid eenmaal de drie boedelbeschrijvingen volledig uitgeven - een eer die zij beslist waard zijn - rekenen wij ook op algemeene belangstelling. Want, dank zij hunne gegevens, kan men zich een denkbeeld vormen van de prachtige inrichting thuis bij vroeg-16^e-eeuwsche groote hanzen, die zonder twijfel hunne vaste plaats hadden bekleed in het glansrijke hof van de landvoogdes Margaretha van Oostenrijk, wier aandenken nog uiterst levendig gebleven was in de Dijlestad van die jaren.

Op het slot van Roost is er niet veel merkwaardigs; op Ter Brugghen alleen, in Mevrouw's kamer, ‘ung corset darmes, ung fer des prisonniers, ung marteau darmiers’; maar de langste inventaris is dubbel interessant.

Met het zilverwerk uit de Mechelsche woning, daar in de schaduw van Sint-Romboutstoren, kon men best een klein museum tot stand brengen, waarvan de simpele cataloog niet minder dan vier bladzijden vergt.

Er was een heele kollektie van juweelen en kleinodiën: een zegelring en een zilveren cachet van Mevrouw; een gouden beeldje van Hercules; ‘ung pomme de samteur enchasse en or’; ook ‘une pensee emaillee avecq ung y grece de dyamant et une perle pendante’; en zelfs een pracht van een kroon: ‘les pieches appelentes a une couronne dor plaine de perles et pierres precieuses et noeufz allerons / chascun contenant une pierre’. Zij waren geborgen in de lage kamer, die Mevrouw de Maigny als slaapvertrek had laten inrichten, in de groote kast ‘a maniere dung drietsoer, a quattre

[p. 105]

cloistures’, waarin nog meer wondervolle zaken opgedolven werden.

De familie is beslist zeer katholiek geweest. Zij herhaalde het voorbeeld van Meester Pieter Lapostole, den eenigen particuliere van wien wij weten, dat hij thuis mis kon hooren in een eigen kapel. Ook de De Pleynes hadden hun huis in dienst van hunne vroomheid gesteld en een privaat bidhuis bekostigd. Diensvolgens viel er kelk en pateen op te schrijven, ‘ung calice dargent dore par dedens avecq une patene’, behoudens andere waardevolle voorwerpen, die betrekking op den godsdienst hebben:

‘une boite, couverte de vloir (= velours) a tout ung grand agnus dej dedens;

‘une petite boisette ou estoient des relicques de sainctz.

‘nostre dame dambre, au soleil et lune et pied dargent dore.

‘ung salvateur faict dune lycorne.

‘ung sainct thomas dor.

‘une nostre dame desquallon des perles enchassee en or.

‘ung sainct george de quallon des perles en une boutellette.

‘ung baton dung sainct homme.

Er was van alles voorhanden, 't Een en ander zou de hedendaagsche folklorist dankbaar in ontvangst nemen om het bij zijn schoonste rariteiten te voegen, o.m.:

‘ung instrument dargent pour donner clistere au[x| malades.

‘ung papier escript et faisant mention comment on doibt user de la chy vette.

‘encoire ung aultre papier contenant ung petit pommette pour faire delivrer les femmes denfant.

‘ung papier de sang dung bocq.

Er waren een dikke hoop papieren van groot belang voor land, provincie of stad, welke nu een archivaris graag onder zijne berusting zou bewaren:

‘ung aultre sacq, intitule la fondation de la chapelle de Dyon, bulles et pardons.

‘ung cayer de papier, contenant les ordonnances de bourgoigne.

‘ung petit papier, contenant la satisfaction du testament dudit feu monsieur, escript a la main de feue madame.

‘ung livre, intitule maisons de malines.

‘une boite de bois en laquelle estoient aucunes missives despaigne et sa voye.

‘la provision dune pension de mille ducatz du roy darragon au prouffyct de monsieur le chancellier.

‘ung pacquet des papiers qui samblent servir au prince.

‘ung livre des maisons de malines, concernant les louaiges dicelles.

‘ung aultre sacq plain des papiers de feu monsieur le chancellier touchant le prince.

‘ancoire une boite de bois, intitule zeellandt.

‘ung grand sacq bien large ou estoient toutz les affaires touchantz le prince.

Er was zelfs veel geld, in een sterke met ijzer beslagen lederen kist: een zak met 2516 gouden florijnen naast zooveel andere gouden munten, dat hunne juiste opgave 2½ bladzijden duurt.

En er waren maar weinig boeken, amper een veertigtal, als wij de

[p. 106]

twee met de eigendommen der familie binnen Mechelen en hunne huurprijzen weglaten, doch daarentegen meerekenen

1)	Item la ioyeuse entree de madame marie.

dat de notaris den tweeden dag opteekende.

's Anderendaags kreeg hij tusschendoor vijf bundels in zijn handen:

2)	Item ung grand breviaire.
3)	Item ung autre plus plus petit couvert de vloir.
4)	Item ung evangelie de sainct Iohan.
5-6)	Item deux pieches des breviaires estival et hyemal.

Den 14^en Maart is zijn oogst in dit opzicht rijker en achter elkaar noteert hij:

7)	Item ung livre en cuyer, nomme valere le grand.
8)	Item ung aultre livre. contenant le premier volume de la bible.
9)	Item ung livre de la vie des anchiens peres.
10)	Item ung livre, contenant la prinse de Rhodes.
11)	Item ung grand livre en parchemin, nomme le fleur des histoires, a bouton dore.
12)	Item ung aultre livre intitule la legende doree.

Verder op dien dag haalt men echter, in de groote bovenkamer, het beste deel van Mevrouws bibliotheek uit ‘ung grand coffre, a tout une ronde couverture, bende de fer’ en fol. 17 v^o. van den inventaris begint de opgave der titels:

13)	Premeriement, opera calderinj veronnensis.
14)	Item Romanica.
15)	Item vita Maronis.
16)	Item Opera bartholomej anglicj.
17)	Item liber sextus decretalium,
18)	Item liber Martij tullij Ciceronis.
19)	Item Terentius.
20)	Item buccolica virgilij scripta in pergameno.
21)	Item Accursius pisanus.
22)	Item Iheronimj bononij ternisanj. (?)
23)	Item decretales cum repertorio.
24)	Item lyra in quatuor voluminibus
25)	Item liber alamanicus.
26)	Item Aurelij Augustinj de civitate dej.
27)	Item de vita et transitu beatj Iheronimj.
28)	Item discordia canonum et eorum concordia.
29)	Item liber Erasmj Rotherodamj canonicj Ordinis divj Augustinj.
30)	Item decretales.
31)	Item anthonius de butrio super canonibus.
32)	Item Iuvenalis.
33)	Item liber institutionum imperialium.
34)	Item Codex scriptus prime partis.
35)	Item primus liber ff.
36)	Item prima pa(e)rs repertorij.
37)	Item alia pa(e)rs Codicis.
38-39)	Item duo librj scriptj.

[p. 107]

40)	Item Seneca scripta in pergameno.
41)	Item Theodorj grecj de animalibus aristotelis philosophi.

Ten slotte lag er nog op de ‘sallette’ van Ter Brugghen

42)	Item ung messier a lusaige de Rome.

Een totaal van twee-en-veertig boeken dus, welgeteld. Zeker niet te veel, en tal van Mechelaars uit dien tijd konden u vóór een beter gevulde boekenkast brengen. Doch de kwantiteit zal wel door de kwaliteit overtroffen geweest zijn. Reeds naar het uiterlijke. De inventarieerder zegt daar niet veel over, maar we mogen zonder bezwaar gelooven, dat de meeste der werken in prachtbanden zaten. Ook naar den inhoud. Want zoover wij kunnen nagaan behoort het meerendeel onder die geschriften, welke de Renaissance als zeer degelijk had geconsacreerd. Er was echter een zwaar overwicht van stichtelijke lectuur op de louter belletristische, indien wij er ten minste in geslaagd zijn enkele ook van de minderbekende werken te herkennen.

7)	Valerius Maximus, translaté de latin en françois par Simon de Hesdin et Nicolas de Gonesse.
9)	La vie des pères en françois - vertaling van den ‘Liber vitas patrum sancti Hieronymi’.
11)	De lijst der boeken wordt gesloten met de volgende vermelding: ‘Item deux fermeilliers dargent dore, servantz au livre des fleurs de[s] histoires, armoyez des armes de feu mons[i]eur et madame’.
12)	Iac. de Voragine: ‘Historia lombardica seu legenda sanctorum’.
13)	Domitius Calderinus Veronensis, secretarius apostolicus.
16)	Bartholomeus de Glanvilla, anglicus: ‘De propietatibus rerum’.
17)	Bonifacius, Papa VIII, Liber sextus decretalium.
18)	Marcus Tullius Cicero.
21)	Brunet vermeldt twee werken van ± 1480: ‘Ioannes Crastonus, alias Crestonus, placentinus carmelitanus, Lexicon groeco-latinum (ex recens. et cum proefat. Bonii Accursii pisani)’ - en van denzelfden een ‘Vocabularium graeco-latinum, in epitomen redactum, cura et studio Bonii Accursii, una cum ejus epistola ad Antonium Bracellum’.
24)	Nicolaus de Lyra: ‘Biblia sacra latina, cum postillis’.
26)	S. Aurelius Augustinus: ‘De civitate Dei libri XXII’.
27)	Bij Brunet, IV, blz. 498 vindt men verschillende uitgaven van een ‘Vita, transito et miracoli del beatissimo Hieronymo’.
34-37)	verwijzen hoogst waarschijnlijk naar verhandelingen van den rechtsgeleerde Bartholus de Saxo-Ferrato.
41)	Liber de animalibus Aristotelis, interprete Theodoro Gaza.

Zooals bij geen enkele groote familie werd er overgegaan tot een venditie binnen het sterfhuis. Men kan er zich van verzekerd houden dat alles in de woning bleef, waar de afgestorvene hare dagen had gesleten en haar zoon zich had ingericht¹⁾. Toch vindt men later - toen de dood in de familie fel rond zich sloeg - noch in den

1) Dit blijkt uit de volgende nota.

[p. 108]

inventaris van heer Hubert¹⁾, noch in dien van meester Steven²⁾, die allebei verder in hetzelfde register der Inventaria mobilium bonorum opgenomen zijn, eenig spoor van de bovenvermelde werken.

En hieronder, niet waar?, vindt men geen spoor van eenig boek in onze taal: wel Fransche, wel Latijnsche, zelfs een Duitsch - maar geen enkel ‘Vlaemsch’! Dit is wel teekenend voor Mijnheer en Mevrouw de Plaine. Want hoe hoeven wij ze daarom niet te denken? Menschen, die met een uitheemschen heerscher herwaarts getogen kwamen, doch naar geest en gevoel trouw bleven aan hun eigen landaard; die zeer vriendelijk omgingen met de namaakklassieke humanisten bij het hof der landvoogdes en welwillend hunne meeningen en leeringen overdachten; - maar die zich onvermurwbaar afwendden van het volk, waarmee zij dienden te vergroeien - zulke menschen zijn zijn geweest. Ten bewijze kan men nog doen gelden, dat de boedelbeschrijving van Madame de Maigny een unicum is. Met honderden inventarissen zijn gebundeld in de zes registers op het aartsbisschoppelijk archief te Mechelen: enkele - de oudste - zijn in het Latijn opgesteld, de andere in het Vlaamsch; en alleen deze in het Fransch, klinke het nog zoo onbeholpen en zij het nog zoo vreemd gespeld.

1917.

Dr. Robert Foncke.

1) Inventarys der meuble goeden, achtergelaeten byden Eedelen heere, Heere Hubrecht de Pleyne, in zynen levene Heere van Noorderwyck, Ghestele, Quarebbe etc., bevonden int sterfhuys desselfs, staende opde belane inde steede van Mechelen; ter instantien ende versoecke [van] vrouwen Iohanna van Lyere, achtergelaeten weeduwe des voernoemden heeren Hubrechts, op protestatien ende onder beneficie van inventarys Gemaect den 7en Juny 1532, in presentien vanden Eedelen ende voersienigen heeren ende meestere Steven de Pleyne, licentiaet inden rechten, canoniek der collegiaelder kereken van Antwerpen, Neefve des voernoemden wylen heeren Hubrechts ende zynder achtergelaeten kinderen, Ende Ionckere Anthonys van Berchem, zwagere, als getrouwt hebbende de zustere der voerscreven vrouwe Iohanna, ende Iannen vanden Bosschen, priester, canonick tot Meesene in Vlaenderen, als getuygen daer toe geroepen ende gebeeden.

2) Inventarys der meuble goeden, bevonden opt huys van Roost, gelegen binnen de prochie van Haeght, des bysdoms van Luydick, toebehoerende zoe wel Heeren ende meestere Steven de Pleine, priestere, canoniek (in zynen levene) der collegiaelder kereken van onser liever vrouwen der steede van Antwerpen, des bysdoms van Camerycke, Als de onbejaerde kinderen van wylen Heere ende meestere Geraerdt de Pleyne / Heere, in zynen levene, de la Rochere &c., vande welcke die voernoemde meestere Steven tutoer ende momboer was / Ter nernstiger instantien ende versoeke vanden Eerwerden ende voersienigen Heere ende meestere Anthonis de Branchun, Heere de Lamure &c., Raedt des key. ma. / Als executeur des testaments ende vuyterste wille van wylen den voernoemden Heere ende meestereSteven / Gemaect ende bescreeven den yersten dach octobris a^o. xv^e xxxiij / In presentien van Heeren Ian de Eusco, priestere, capellaen des key. Ma., ende Huge Durestal, clerck des bysdoms van Besanchion, als getuygen, goet van geloove, daer toe sunderlinge geroepen ende gebeeden.