Het Boek. Jaargang 7

[p. 260]

Een curiositeit in een druk van Peter Os van Breda (c. 1502).

In de Kalendarius cum vero motu solis et lunae van Johannes de Monte Regio, gedrukt door Peter Os van Breda¹⁾ zonder jaar, waarvan ik alleen een ex. ken in de Kon. Bibliotheek te 's-Gravenhage²⁾, komen verschillende astronomische houtsnee-figuren voor, ten deele beweegbaar. Een hiervan, het Instrumentum rotularum veri motus lune op bl. 11a³⁾, levert bij nauwkeurige waarneming een verrassing op. De houtsnee, concentrische cirkels voorstellend, bestaat uit drie losse stukken, op elkaar geplakt, waarvan het onderste weer op bl. IIa is bevestigd. Houdt men het papier tegen 't licht, dan ziet men duidelijk, dat het ook aan de keerzijde bedrukt is en wel met een brok uit de Valuacie van allen golde ende siluere payment in den lande van averyssel, 8^o, verschenen bij dezelfde drukker, kort na 1 April 1502⁴⁾.

Bij een vergelijking met dit boekje blijken de bladen 1a, 4b, 5a en 8b van de Valnacie hiervoor versneden te zijn⁵⁾. Dit is het best te zien aan het onderste en grootste van de drie figuren, gedrukt op een stuk van een half vel met aan de achterkant gedeelten van de vier bladen

1) In 't begin van zijn loopbaan noemt deze zich bijna uitsluitend Peter de Osof van Os: later echter, te beginnen om en aan 1493, valt ‘van’ gewoonlijk weg en teekent hij zich meestal Peter Os van (de) Breda.

2) Beschreven door W. NIJHOFF, Bibliographie de la typographie néerlandaise des années 1500 à 1540. Feuilles provisoire. IV (La Haye 1902), no. 190.

3) a noem ik de recto-, b de verso-zijde van een blad.

4) Beschreven bij w. nijhoff, o. c. III (1902), no. 152. Een ex. in de Athen.-Bibliotheek te Deventer. - De vergadering, waarin deze muntregeling is vastgesteld, werd gehouden op de Vrijdag na Paschen 1502 (d.i. 1 April); zie hierover [w.h.] cost iordens, Bijdragen tot de geschiedenis der Deventer munt in Overijss. Almanak voor Oudheid en Letteren XIX (Dev. 1854), 37.

5) Zie de reproductie van bl. 1a, waaraan ik het terechtbrengen van 't fragment dank, bij w. nijhoff, L'Art typographique dans les Pays-Bas. 1500-1540. Livr. II (La Haye 1902), P. Os de Breda, pl. I. 4.

[p. 261]

nog ongevouwen naast elkaar, zooals ze uit de pers zijn gekomen, in de gewone opstelling:

Merkwaardig is ondertusschen, dat terwijl bl. 8b van de volledige Valuacie blank is, dit fragment een houtsnede vertoont. Vermoedelijk heeft Peter Os eerst plan gehad bl. 8b van zijn Valuacie te versieren, is daar echter van teruggekomen en heeft toen het blad of de bladen, die al op deze wijze aan één kant bedrukt waren, terzijde gelegd. Misschien ook bestaan er andere exx. van de Valuacie mèt de houtsnede op bl. 8b. Aangezien mij slechts één ex. van 't boekje bekend is, kan ik dit niet onderzoeken.

Het toeval wil, dat dezelfde houtsnede, voorstellend een stadsbode of schildknaap met een gezegelde brief, ook voorkomt op de titel van een druk zonder plaats, naam of jaar, waarvan tot nu toe de drukker niet was opgespoord, de Statuten ende laatrechten vanden landen van west vriesland¹⁾ (zie reproductie). Dank zij deze vondst kunnen we nu gerust aannemen, dat Peter Os dit boekje ook heeft gedrukt, te meer daar type, initialen en rubriekteeken volkomen met de zijne overeenstemmen.

Bovendien wordt bewezen, dat de Kalendarius van Joh. de Monte Regio nà de Valuacie moet uitgekomen zijn. Dit wordt dus op zijn

1) Een ex. in de Stads-Bibliotheek van Haarlem. Beschrijving bij nijhoff, Bibliographie X (1904), no 1337.

[p. 262]

vroegst in de tweede helft van 1502, het jaar waarin ook de tabellen uit 't boekje beginnen.

- Reeds vroeger heb ik er Peter Os op betrapt, dat hij de keerzijde van een misdrukt vel uit zijn Epistelen ende Evangelien( 10 Nov.1488) gebruikt heeft om er de Ordinancie des geldes van Deventer, Campen, Zwolle ende Groningen op te drukken¹⁾. Thans blijkt opnieuw dat hij een zuinig man was, die bruikbare stukjes papier niet weggooide.

Deventer, Mei 1918.

M.E. Kronenberg.

1) Zie mijn, Catalogus van. de Incunabelen in de Athenaeum-Bibliotkeek te Deventer (Dev. 1917), nos. 108 en 207.