Het Boek. Jaargang 8

[p. 37]

Bibliotheek van een Latijnschen Schoolmeester in de 17^e eeuw.

Op het archief te Rotterdam bevindt zich de ‘Inventaris van alle de goederen in ende uitschulden, die Bernardus Hovius, Latijnse schoolmeester, met zijn overleden huijsvrou Tanneken de Colonia in haer leven gemeen heeft beseten en bij de voornoemde Tanneken de Colonia mette doot ontruymt ende naegelaten heeft.’ Onder den inboedel is ook opgenomen de catalogus librorum.

Het is niet onaardig eens na te gaan, welke boeken deze docent van de Erasmiaansche school in zijn boekenkast had. Het valt echter niet gemakkelijk de titels, die in de lijst opgegeven staan, thuis te brengen. Waarschijnlijk heeft een klerk zonder eenige kennis van zaken den catalogus gemaakt, nu eens zich verschrijvende, dan weeralleenden schrijver noemende en tenslotte herhaaldelijk de titels zoo afkortende, dat het mij eerst na veel zoeken gelukte te vinden, welk boek bedoeld werd. Groote diensten bewezen mij de eerste gedrukte catalogus der Leidsche Bibliotheek, de catalogussen van verschillende boekverkoopingen, de catalogus van de boekerij van den Amsterdamschen professor Petrus Francius en eindelijk de lijst der te Herborn gedrukte geschriften van Van der Linde. Laat ik dus beginnen met de boeken op te sommen in de volgorde, die wij in het oorspronkelijk stuk vinden. Voorzoover mogelijk geef ik de titels duidelijk aan en zet een vraagteeken, als ik het boek nergens heb aangetroffen of de naam van een schrijver mij onbekend is.

Opera Ciceronis.

Biblia vernacula.

Erasmus, Adagia.

Horatius van Chabot.

Virgilius van Pontanus.

Aristophanes.

Lexicon Graecum.

Irissus, Vindiciae.?

Mollerus, in Psalmos.

[p. 38]

Seneca Philosophus.

Biblia Junii.

Dictionarium 5 (?) linguarum. (Waarschijnlijk het dictionarium van Calepinus.)

Xenophon.

Gualtheri com 4 tom̄. (Ik vermoed Gualtheri Burlaei in libros de physica Aristotelis commentarii.)

Josephus.

Lavatherus, in Josuam.

Terentius van Badius Jodocus Ascensius.

Dousa, Annalesrerum a priscis Hollandiae comitibus per CCCXLVI annos gestarum.

Dousa, Odaruni britannicarum liber.

Poemata Heinsii, Hoofdii et Catsii.

Horatius van Lambinus.

Piscator, Commentarium in omnes libros N.T.

Hosaeas, Joel etc.

Ramus, Arithmetica.

Collegium Conimbricence (waarschijnlijk: Conimbricensis collegi S.J. commentaria in Aristotelis libros ethicos).

Clenardus, Grammatica.

Rosinus, Antiquitates Romanae.

Grotius, Pietas Hollandiae et Westfrisiae Ordinum.

Hesiodus.

Biblia hebraea.

Grossius, Theatrum biblicum.

Pindarus.

Theocritus.

Aratus (waarschijnlijk de uitgave van Hugo Grotius).

Scarpus (misschien een werk van Joh. Scharpus, theoloog te Genève.)

Acta Synodi Dordracenae.

Coddaeus, Hoseas propheta hebraice et chaldaice cum duplici versione Latina.

Molinaeus, Anatome Arminianismi.

Hues, Tractatus de globis eorumque usu (ik vermoed de uitgave van Pontanus).

Vossius, Grammatica.

Heurnius, Institutiones medicae.

Idrardus, Contra Anab.?

Scheiblerus, Opus logicum item metaphysicum.

Scultetus, Postilla. (Ik vermoed een Latijnsche vertaling van Kirchen- und Psalmen-Postill, waarover Jöcher spreekt.)

Itinerarium Serāē. (Ik vermoed: Itinerarium Antonini et Burdigalense cum notis Suritae.)

[p. 39]

Erasmus, Apophthegmata.

Heidfeld, Sphinx theologica et philosophica de animalibus, plantis, aquis, mulieribus etc.

Amesius, Dissertatio. (Het valt moeilijk te zeggen, welke verhandeling van dezen hoogleeraar te Franeker bedoeld wordt).

Lomerius, Theatrum.?

Willius, Metaphysica. (Ik vermoed, dat bedoeld wordt: Epitome Meta-physicae van Johann Wille, philosooph te Bremen).

Sanchez des Brosses, Paradoxa.

Vossius, Grammatica graeca.

Pererius. (Daar geen titel is opgegeven, is het niet mogelijk na te gaan, welk werk bedoeld wordt).

Nerdenus, Initia Academiae franequeranae et templi eiusdem.

Melanchthon, Loci communes.

Macrobius.

Cicero, Orationes.

Buxtorf, Lexicon chald. talmud-rabb.

Buxtorf, Thesaurus grammaticus linguae sanctae hebraeae.

Eustachius, Summa philos.?

Junius, Nomenclator.

Wendelinus, Systema theologicum maius et minus.

Junius, De divinitate Filii et Sp. S. adversus Socinum.

Maximus Tyrius.

Heinsius Sacrarum exercitationum ad N.T. libr. XX quibus Aristarchus sacer emendatior nee paulo auctior.

Schonaeus, Comoediae sacrae sive Terentius Christianus.

Persius.

Collaō geld.?

Scaliger, Exercitationes exotericae adversus Cardianum, de subtilitate poetices libri VII, et de re poetica.

Bucanus, Loci communes.

Vedelius, Rationale theologicum.

Milius, Catechetica.?

Spinaeus, De tranquillitate. (Dit meen ik te kunnen ontcijferen en vermoed, dat wij hier een Latijnsche vertaling hebben van: Johannes de l'Espine, Traité du repos et contentement de l'esprit.)

Hebraea biblia.

Hesiodus.

Virgilius.

Herlinus, Analysis isagogica ad lectionem veteris et novi testamenti.

Lipsius, Epistolae; politica; de recta pronuntiatione linguae latinae.

Scultetus, Idea concionum in Jesaiam, in Psalmos etc.

Goclenius, Analecta observationum linguae latinae.

Napierus (Nepper), Commentarium in Apocalypsin.

[p. 40]

Alexander ab Alexandro (natuurlijk wordt bedoeld: Dies geniales).

Sanctes Pagninus, Thesaurus linguae-sacrae seu lexicon hebraicum.

Socrates (natuurlijk de brieven, die op Socrates' naam stonden).

Varro.

Mornaeus, De ecclesia; de veritate religionis christianae.

Martinius, Grammatica hebraea.

Aristoteles, Ethica.

Zepperus, Politia ecclesiastica.

Timplerus, Logica et metaphysica.

Alciatus, Emblemata.

Erasmus, Ecclesiastes.

Taffijn, Metanoea, de vitae emendatione libri IV.

Theognis.

Caesar.

Oppianus. (Hiervoor staat Vechneri. Een uitgave van Oppianus, door den philoloog Vechnerus bezorgd, is mij onbekend.)

Valla, Elegantia.

Piscator, Aphorismi doctrinae christianae.

Baudius, Poemata.

Draxus, Clavis coeli.

Marnix, Bijenkorff.

Buxtorfius, De abbreviaturis hebraicis.

Cario, Chronicon.

Polydorus Virgilius.

Guydo de Bres, De wortel, den oorspronck, ende het fondament der Wederdooperen.

Prompt, com. et exeg. bidemb.?

Magirus, Physica.

Iacchaeus, Institutiones physicae.

Lubbertus, De papa romano; de ecclesia.

Molinaeus, Quaestiones.?

Logica, Rhetorica Crimi.?

Homerus.

Vergilius, Catalecta.

Benjaminis itinerarium. (Waarschijnlijk de uitgave van Erpenius).

Kimchi, Grammatica hebraea.

Erpenius, Grammatica (hebraea of arabica).

Beurhusius, Ad Rami dialecticam commentarii.

Linacer (waarschijnlijk: De emendata structura latini sermonis).

Refutatio catechismi Romani.

Schrevelius, Palaemon sive diatribae scholasticae.

Kirchnerus, Orationes.

Lucretius.

Seldenus.

[p. 41]

Iacchaeus, Institutiones metaphysicae.

Rutgersius, Institutiones metaphysicae.

Richardus, Controversiae.?

Longolius, Epistulae.

Comenius, Janua linguarum reserata.

Rivetus, Disputationes tredecim de iusta et gratiosa Dei dispensatione circa salutem generis humani.

Poet. Geissensin.?

de Sacrobosco, De sphaera.

Magirus, Anthropologia sive commentarium in Phil. Melanchthonis libellum de anima.

Sulpicius Severus, Historia sacra.

Maccovius (misschien de Metaphysica van dezen professor te Franeker).

Beverinus de Faint.?

Posselius, Syntaxis graeca.

Dounamus (waarschijnlijk: Comment. in Rami dialecticam).

Effata philosophica (wat voor een verzameling dit kan zijn, weet ik niet).

Telingius, Manuductio ad praxin conversionis christiani perfecti.

Acontius, Strategemata Satanae.

Diest, Tractatum. (Ik vermoed: tractatus de ratione studii theologici).

Franc. Heernius, Observ.?

Erasmus, Epitome adagiorum.

Martialis.

Aristophanes.

Praxis pietatis.

Jonstonus, Thaumatographia naturalis in decem classes distincta.

Dissertationes Ludviae.?

Vives, De tradendis disciplinis; exercitatio linguae latinae sive dialogi.

Seneca, Tragoediae.

Walaeus, Compendium ethicae Aristotelicae.

Burgersdicius, Ethica.?

Horatius.

Juvenalis.

Synapius, Secret.?

Pasor, Manuale graecarum vocum Novi Testamenti.

Zevecotius, Poemata.

Fennerus (Dudleius), Theologia sacra.

Amesius, Opuscula quaedam.

Livius.

Tacitus.

Gellius.

Eudemia nicii confessio Belgica.?

Grotius, Opuscula quaedam.

Curtius.

[p. 42]

Heliodorus.

Gustavus magnii Curtius?

Barclaius. (Welk werk van hem bedoeld wordt, is niet na te gaan.)

Cloppenburch, Sacrificiorum patriarchalium schola sacra.

Cunaeus, Satyra; respublica hebraea.

Ovidius.

Hippocrates.

Bodecherus, Orationes.

Mores et ritus gentium.

Petrarcha.

Callimachus.

Valerius Maximus.

Buchananus, Psalmi (Dit was een schoolboek in die dagen).

Novum Testamentum graecum.

Baco de Verulamo, Tractatum de sapientia veterum.

Respublica romana et batava.?

Fidenius, De imāī.?

Ouwen, Carmina.

Justinus.

Suetonius.

Busbecquius. (Welk werk bedoeld wordt, is niet na te gaan; misschien bezat Hovius de Opera omnia, uitg. 1633.)

Aesopus.

Ausonius.

Biblia hebraea.

Florus.

Sallustius.

Erasmus, Encomium moriae; de officio; de lingua.

Molinaeus, De cognitione Dei.

Epictetus.

Gerardus Meditationes.?

Psalmi hebraei.

Theophrastus.

Schönbornerus, Politica et ethica.

Zoo ziet de catalogus librorum er uit in de boedelbeschrijving ‘overgelevert ter Weeskamer van Rotterdam bij de voornoemde Ber nardus Hovius, present Adriaen de Colonia ende Isaack de Colonia schilders als voogden over de naegelaten weeskinderen van de voornoemde Tanneken de Colonia daer vader af is de voornoemde Bernardus Hovius.

Actum voor I. van Berckel den ouden ende W. de Crijger wees meesteren desen 13^en Augusti 1642.’

[p. 43]

Over dezen Hovius kan de schrijver van de ‘Geschiedenis van het Erasmiaansch Gymnasium,’ J.B. Kan, ons weinig meedeelen. Hij heeft zijn onderwijs blijkbaar rustig gegeven zonder veel over zich te hebben laten spreken. Uit zijn boekenschat zien wij, dat hij, gelijk zoovele docenten in die dagen, eigenlijk voor de theologie bestemd was. Een zijner jongens heeft te Leiden gestudeerd, den naam van den vader echter zocht ik te vergeefs in het Album. Waarschijnlijk kwam hij van de hoogeschool te Franeker. Zonder studielust was hij zeker niet. Een aantal klassieke schrijvers vinden wij op de lijst, die op school niet gelezen werden. Het valt op, dat hij nog al goed zat in zijn boeken, voor het hebreeuwsch. Wij mogen de gevolgtrekking maken, dat hij na zijne studiën op de academie dit vak heeft onderhouden, want het onderwijs in het hebreeuwsch op de latijnsche school had niet veel te beteekenen.

Er bestaat een groot verschil tusschen dezen catalogus en dien van den docent aan dezelfde school, Abraham Quevellerius. De boedelbeschrijving van dezen schoolmeester bevindtzich eveneens op het archief te Rotterdam. Ook bij hem treffen wij aan een uitgebreide latijnsche en grieksche literatuur, maar daarnaast vele hollandsche en enkele fransche en engelsche werken. De schoolboeken zijn hetzelfde gebleven. Uit Posselius werd de grieksche syntaxis gedoceerd en verder gebruikte men de grammatica van Vossius. Alleen vinden wij bij hem enkele uitgaven van den onsterfelijken Minellius, die in die dagen aan de Erasmiaansche school de jeugd in de klassieke talen onderwees. Ook had Quevellerius verscheidene vertalingen; zoo vind ik o.a. Oeuvres de Plutarche 4 vol.; Tacitus, duyts; Julius Caesar, duyts; Sallustius, duyts; Sophocles latine; Valerius Maximus, duyts; Q. Curtius, duyts; enz. Op theologisch gebied, - want ook hij, hoewel ingesëhreven te Leiden als literator, is theoloog in zijn hart - zien wij enkele strijdschriften tegen de Katholieken; b.v. Catholycke montstopper; Fondamenten tegen de pauselijke dwalingen enz. Hovius besteedde liever zijn geld aan hebreeuwsche studieboeken, welke bij Quevellerius zoo goed als gemist worden.

Toen den 23^sten Juni 1671 Mejuffrouw Anna Crab, weduwe van Dr. Abraham Quevellerius voor den notaris Derck Meesters compareerde, kon zij verklaren, dat de inventaris, die zij aan den notaris had opgegeven, ‘deuchdelijck ende oprecht’ was. De inventaris was opgemaakt ten overstaan en in het bijwezen van Ds. Johannes Suyrendonck.

Y.H. Rogge.