Het Boek. Jaargang 8

[p. 48]

Geheimschrift en schertsdicht.

Wij ontvingen het tweede stuk van eene uitvoerige studie over ‘Het geheimschrift van Francis Bacon’ door H.A.W. Speckman, een overdruk uit het tijdschrift Neophilologus. Deze onderzoeker van wiens gaaf om raadsels op te lossen in onze vorige aflevering een schoon staaltje is gegeven, heeft een diepgaande studie gemaakt van de methoden van geheimschriften van de 16^e en 17^e eeuw die op naam van Trithemius abbas stonden, en door diens volgeling Gustavus Selenus in zijne Cryptographie zijn behandeld, en van de resultaten maakt hij in deze studie gebruik.

Voor onderzoekende geesten die zich aangetrokken voelen door de theorie en de practijk van het geheimschrift heeft het iets heel verleidelijks, zich aan de leiding van een gids als den heer Speckman toe te vertrouwen. Toch is daarbij eene ernstige waarschuwing noodig; levert men zich blindelings aan den gids over, dan is men in groot gevaar tot ongerijmde gevolgtrekkingen verleid te worden. Men moet zorgen, tegenover zulk een geleider zelf zijne scherpzinnigheid en zijn zelfstandig oordeel te bewaren.

Zooals meer schrijvers over Bacon en Shakespeare doen, neemt Speckman aan, dat Bacon op groote schaal op tal van plaatsen, waar men het niet zou zoeken, van zulk geheimschrift heeft gebruik gemaakt. Den lezer wordt dan met groote willekeur een woord, een vers, een titelblad uit een Shakespeare-uitgaaf, of ook wel uit een geheel ander boek, dat misschien ènaan Shakespeare èn aan Bacon totaal onbekend was, voorgelegd. Met de letters of de woorden worden omzettingen, transposities in andere letters of cijfers en dergelijke kunsten verricht, steunende op de ingewikkelde theorieën van het geheimschrift, en er komen mededeelingen voor den dag, die op eens op Bacon en Shakespeare wijzen. Dit is gemakkelijk te bereiken, want het is ongelooflijk, zooveel letters, cijfers, en verbindingen van beide, als volgens deze heeren Bacon of Shakespeare aanduiden.

Op een eenigszins critisch aangelegden leek maakt dit samenge-

[p. 49]

stelde gegoochel met letters, cijfers, tabellen en too verwoorden een zonderlingen indruk, niet geschikt om iemand die niet van te voren met de opvatting des schrijvers instemt, te overtuigen.

Zoo wordt ook in deze studie van Speckman een sterke toer vertoond. Het betreft daarbij een raadselgedichtje, een heel gewoon iets in de literatuur van de 16^e en 17^e eeuw, waarvan we in Het Boek al meer dan eens een staaltje hebben behandeld. Deze schertsdichtjes hebben met geheimschrift slechts een schijnbare overeenkomst. Wie geheimschrift schrijft, bedoelt, dat een buitenstaander het niet zal kunnen oplossen, daarentegen zorgt de maker van zulk een schertsraadsel er juist voor, dat men het met eenige scherpzinnigheid zonder sleutel kan lezen.

Welnu, vóór in het boek van Selenus staat eene reeks lofdichten van vrienden, zooals dat gebruikelijk was, en daaronder is er een, het achtste, dat in Latijnsche verzen een dubbel raadsel biedt. Hier volgt de tekst met de vertaling en de verklaring van den heer Speckman. We leeren hem er opnieuw uit kennen als een knap raadseloplosser, maar daarna nemen we op eens een ommekeer waar: hij raakt in geheimschriftmanoeuvres verdiept, en de verdere oplossing ontgaat hem, terwijl hij in de plaats uit het raadseltje iets haalt wat er volstrekt niet in zit.

Ziehier het gedicht.

Tritthemij Abbatis, dùm clarâ luce reponis

Artem, quam mir is texer at ille modis;

Subrisit Vates, solitasquè recurrit ad Artes,

Nec coeptis istis, dixit, inultus eris.

Nec mora, Spirituum circùm glomerante, vocatâ

Turbâ, incantando carmina dira vibrat.

Carmina, queis ficti Gustavi augusta Seleni

Erueret nodis, nomina ritè suis.

Ad quae prosiliens, qui primus honore Pamersiel

Horrisono voces, evomit ore, truces:

Hakul Giavoseti, Visodrum Xydreal Uvyn

Zehnablu Progodset Rhidue Nagdeory.

Excipit. Hà rectè! Vates dùm prodere nostra,

Et faetum opper tum prostituisse juvat;

Ecce tuum prodis quoquè, quod latitare volebas

[p. 50]

 

Nomen, abhìnc volitans, docta per ora virúm.

 

Quá latebris nostra utrinquè occultavimus, Ecce

 

Hinc atquè hinc lucem concipiun penitùs.

De vertaling hiervan is:

AAN Gustaav Selenus.
Op de Ontraadseling van het Geheimschrift.
Een schertsend Gedicht.

Toen gij de kunst van den abt Trithemius, die hij op wonderbaarlijke wijze omsluierd had, in helder licht steldet, glimlachte de Waarzegger en nam zijn toevlucht tot zijne gewone kunsten en zeide: ‘dit ondernemen zal U betaald worden gezet’. En na onverwijld de dicht opeengedrongen geestenschaar opgeroepen te hebben, zegt hij gruwelijke tooverwoorden op, om daarmede de verheven namen van den verdichten Gustavus Selenus plechtig uit hunne omhulsels te ontwarren. Daarop springt Pamersiel, die de hoogste eereplaats bekleedt, voor den dag en braakt uit zijn mond met verschrikkelijk geluid de grimmige woorden:

Hakul Gavoseti, Visodrum Xydreal Uvyn
Zehnablu Progodset Rhidue Nagdeory.

Hij herneemt ‘Goed zoo! Ziener, maar terwijl het U behaagt onze namen te verraden en de bedekte vrucht prijs te geven, verraadt gij ook Uwen naam, dien gij wildet verborgen houden en die voorlaan door de geleerde monden der mannen zal vliegen. Onze namen, die wij beiderzijds verborgen hebben gehouden, Ecce, Zie, er valt zoowel van den eenen kant als van den anderen licht op.

Tot zoover het gedicht en de vertaling. Nu de verklaring van Speckman.

‘In dit gedicht lezen we, dat in de beide regels geheimschrift ‘Hakul Gavoseti etc.’ twee namen zijn verborgen, en wel in de eerste plaats de werkelijke naam van Gustavus Selenus, die een pseudoniem is, en vervolgens de naam van den schrijver van dit gedicht, een naam, dien hij verborgen wilde houden (quod latitare volebas), en die van hier af door de wereld zal vliegen.

Den werkelijken naam van Gustavus Selenus deelden we reeds mede ontcijferd te hebben... De ontcijfering daarvan was dat ‘Augustus der Junger, Hertzog zu Braunschweeg und Leuneburg, de ware schrijver was van het boek over het echte schaakspel en van de Enodatie van de Steganographie van J. Trithemius.’

Welnu, dezelfde naam zit verborgen in de regels geheimschrift

Hakvl Gavoseti Visodrvm Xydreal Uvyn
Zehnablv Progodset Rhidve Nagdeory.

[p. 51]

Nemen we n.l. de letters van even rangorde dezer 9 woorden, dan komen 31 letters, die, in de volgorde waarin ze zijn geschreven de woorden vormen:

AVGVSTVS DVX DE LVNENBVRG DER IVNGER,

d.i. Augustus de jongere, Hertog van Luneburg.

Hij werd geboren in 1573 en in 1634 Hertog van Brunswijk-Wolfenbuttel. Hij stond bekend als een geleerd en wijs vorst.’

Zooals men ziet, een aardig raadselgedichtje, en daarbij de uitlegging van een verklaarder die toont, een goeden kijk op de oplossing van deze soort van raadsels te hebben. Maar hoe wijzigt zich die indruk, wanneer we verder lezen. Het is er dan natuurlijk om te doen, den naam van den dichter, den Vates te vinden. Hij zoekt dezen eerst in de andere letters van de twee tooverversregels, gaat dan, als hij zoo niets vindt, weer tot de volledige regels terug, en vindt daar in twee kapitaal gedrukte woorden de aanwijzing, hoe verder te handelen. PAMERSIEL wil zeggen, dat de eerste letters der woorden de geheime letters zijn, en ECCE dat omgekeerd onveranderd blijft, duidt volgens hem aan, dat men naar een wel meer aangewend kunstje, op de eerste en de laatste letter van elk woord moet letten. Deze 18 letters geven echter niets, maar dat hindert niet; de schrijver weet raad. Er volgen geheele bladzijden met alleringewikkeldste geheimschriftregels en lettertabellen. Van de 18 beginen eindletters der negen woorden krijgt men er door geheimschrifttransscriptie 18 geheel andere, en daaruit dit anagram

SH VEL PLENE FR. BACON K.

‘Dit beduidt: Shakespeare of voluit Fr. Bacon. De letter K is te vervangen door C en is Bacon's geheimletter.’

Hier is nu alles in eens geheel mee bedorven. Na de eenvoudige oplossing van het eene raadsel, deze volstrekt onaannemelijke van het andere. Hier ontbreekt alle eenvoud, en dan, wat voor resultaat! Ieder die niet blindelings volgt, ziet wel, dat het heelemaal mis is.

Als de auteur die zulk een groote oplossingsgaaf heeft, eens kon besluiten er Shakespeare en Bacon buiten te laten, zou hij ongetwijfeld voor den auteur van het schertsgedichtje een heel anderen naam vinden. Ik zou hem haast zeker durven zeggen waar deze zit. Er zijn niet zonder reden behalve den naam van Gustavus Selenus drie woorden cursief gedrukt. Op twee er van heeft de oplosser al attentie gehad, maar de aanwijzing heel raar gebruikt. Het zijn PAMERSIEL en ECCE. Het derde is SPIRITUUM. Als hij, die in den kring van

[p. 52]

kennissen van Gustavus Selenus vrij wel thuis moet zijn, deze kapitale letters eens dooreen roert en verschikt, zal de naam van den geleerden dichter wel voor den dag komen. Het woord Spirituum brengt twee U's en een S aan, zoodat er twee namen op US gemaakt kunnen worden.

Werkelijke geheimschriftstudiën komen bij de oplossing van zulke schertsraadsels niet te pas.

C.P. Burger Jr.