Het Boek. Jaargang 8

[p. 93]

Boekbespreking.

Journael van de reis naar Zuid-Amerika (1598-1601) door Hendrik Ottsen. Met inl. en bijl. uitgeg. door J.W. IJzerman. Met 3 kaarten en 5 platen. 's Grav., Mart. Nijhoff 1918. (n^o. XVI van de Werken uitgeg. door de Linschoten-Vereeniging.

De Linschoten-vereeniging zit niet stil. Zelfs het jaar 1918 met zijn oorlogsellende, en de daarmede samenhangende plagen van duurte, papiernood, druk- en bind-bezwaren brengt, al komt het een beetje achterna, een lijvig boekdeel, dat zijn plaats in de reeks waard is. Wel ziet men aan het uiterlijke voorkomen van het boek, in wat voor tijd het verschenen is. Zet men het naast de andere werken in de kast, dan is er geen in het oog vallend verschil, maar op tafel gelegd vertoont het kartonnen platten inplaats van het mooie blauwe linnen met het vergulde schip. Zien we echter af van eene te preciese vergelijking die in de tegenwoordige omstandigheden onbillijk is, dan hebben we een boek voor ons, dat er in elk opzicht zijn mag. De druk is helder en smaakvol als altijd.

Slechts een kleine vraag rijst bij mij op, wanneer ik weer let opdegothisch gedrukte opschriften. Is het juist om iovrnael weer te geven als Journael? Het komt mij voor, dat hier in gothische letter geen v maar een u moest gebruikt zijn. Voor de x in daghelijcx is weer een verkeerd type genomen.

Maar we zullen onze aandacht liever richten op de hoofdzaak, den inhoud van het boek. Wie van onze oude reisverhalen houdt, ziet hier met voldoening het titelblad met het Zuid-Amerikaansche landschap en den Indiaan die een gordeldier berijdt, in keurig facsimile, evenals de andere platen.

Het journael van Ottsen is weer een van die reisbeschrijvingen uit de oudste periode onzer groote vaart, en het wordt nu voor 't eerst naar de oorspronkelijke uitgaaf van Cornelis Claesz. in 't licht gegeven. Hiermee komt de Vereeniging de vervulling van haar allervoornaamste taak weer een heel stuk nader. De bewerker van de inleiding heeft wel gelijk, wanneer hij begint met te wijzen op de bescheiden plaats die Ottsen's journael onder die oudste reisverhalen inneemt, en oordeelt dat de reis niet met die van Houtman of Olivier van Noort op eene lijn te stellen is, noch als ontdekkingstocht noch als praktische handelsreis, maar hij vond het toch de moeite waard niet alleen alle zorg aan uitgaaf en bespreking te wijden, maar zelfs zijne inleiding uit te breiden tot een zeer breed opgezette historische studie.

Wij moeten hem ten volle gelijk geven wat het eerste betreft; eene reis als deze eischt evenzeer als de allervoornaamste reisjournalen eene zorgvuldige uitgaaf. Ons inzicht in de zeevaart onzer voorouders blijft onvolledig en historisch onjuist als we alleen letten op de beroemde hoofdreizen. Eer men er toe kwam oostelijk om Afrika heen en westelijk door de straat van Magellaan te varen, hebben heel wat Nederlandsche zeelieden en schippers ondervinding opgedaan op minder verre maar toch geleidelijk zich uitbreidende tochten op de kusten van Afrika en Zuid-Amerika. We hooren daarvan uit den aard der zaak heel weinig, maar worden er aan herinnerd door een tocht als deze.

De expeditie van twee schepen doet eerst Guinee aan, reeds druk door onze schippers bevaren, maar richt daar weinig uit, en lijdt door onvoorzichtigheid van de leiders reeds belangrijke schade. Daar raken de schepen uit elkaar en steken'elk op zich zelf naar Zuid-Amerika over. Hetschip van Cornelis Heemskerk waarop Ottsen schipper is, voert den afgesproken

[p. 94]

tocht verder uit, en maakt kennis met de monding van de La Plata-rivier, en de tot dusver van de niet-Spaansche wereld vrij wel afgesloten gehouden kolonie Buenos Aires. Weer mislukt alles door te groot vertrouwen in den Spaanschen gouverneur. De schipper komt slechts met een deel van de lading en een sterk verminderde bemanning er van daan; ziekten doen de meeste overgeblevenen sterven; voor de enkele overblijvenden volgt een lange tijd van gevangenschap in Brazilië, en het schip de Zilveren wereld wordt in de Allerheiligenbaai door de Hollandsche vloot, die daar juist in dien tijd komt, in brand gestoken.

Het is wel een staaltje van goede zorg van den schipper, dat hij na al die wederwaardigheden zijn journaal heeft kunnen thuis brengen en uitgeven; met nauwgezetheid is het bijgehouden op zijn passage naar Lissabon en weer op die van Setubal naar Arnemuyden en op de binnenlandsche reis tot den dag van zijn aankomst te Amsterdam. Zonder twijfel was het goed gezien van Cornelis Claesz het stuk uit te geven, en zeker is de lectuur voor de zeevarenden van veel nut geweest.

De heer IJzerman heeft gemeend op zijn beurt zijn lezers ook kennis te moeten doen maken met dat deel van de wereld waar Ottsen hen brengt, en heeft begrepen dat daartoe heel wat meer noodig was, dan het journaal hun geeft. De geheele geschiedenis van Zuid-Amerika, van de Portugeesche en Spaansche vestiging in Brazilië en La Plata wordt door hem behandeld; zoo vormt het boek een geheel met dat over Dirck Gerritsz. (Linsch.-ver. IX.) Ja, we ontmoeten dezen zwerver ook in inleiding en bijlagen nog herhaaldelijk; het was zeker voor den inleider eene voldoening, hier ook nog een laatste bericht over hem te kunnen geven. Hij is namelijk op ouden leeftijd nog eens op reis gegaan metvan Caerden die in 1606 naar Indië vertrok.

Met Ottsen's reis heeft dat volstrekt niets te maken; maar de inleider heeft, omdat een voorganger den tocht van Van Caerden naar Brazilië in 1604 had verward met de expeditie van 1598-1600, waarvan Ottsen vertelt, aan de bijlagen een volledige bespreking van dien tocht toegevoegd met nog een vrij uitvoerige behandeling van de geheele loopbaan van Van Caerden. We moeten hem dankbaar zijn voor hetgeen hij ook in dit gedeelte geeft, hoewel deze toevoeging van ongeveer 50 bladzijden de eenheid van het onderwerp eigenlijk schaadt.

Een voortreffelijke aanvulling op Ottsen's journaal geven de Spaansche verslagen, waarin van het Hollandsche schip in de Plata-rivier melding wordt gemaakt.

En op de oude reisverhalen van de 16^e eeuw, als geheel bezien, werpt de breede behandeling van Zuid-Amerika een nieuw licht. We voelen bij de lectuur dat het niet toevallig is, dat Cornelis Claesz, in 1595 het boek van Hans Staden over Brazilië herdrukte, dat hij daarop in 1597 de reis van de Lery liet volgen, in 1598 de beschrijving van Guiana door Raleigh en Keimis en Acosta's Historie naturael van de Westersche Indiën, door Linschoten vertaald. De Linschoten-vereeniging beoogt allereerst de uitgaaf der Nederlandsche reizen en heeft op dat gebied nog zeer veel te doen, maar een herdruk van die merkwaardige vreemde landbeschrijvingen naar de oude Amsterdamsche uitgaven, zou daarop wel eene goede aanvulling vormen.

C.P. Burger Jr.