Het Boek. Jaargang 9

[p. 55]

Varia.

Reglement voor de bibliotheek van de Memoriemeesters in de Sint-Jacobskerk te 's Gravenhage,
medegedeeld door Dr. L.A. Kesper in Die Haghe 1913.

Anno a nativitate Domini millesimo quadringentesimo octuagesimo nono indictione septima die vero Veneris mensis Maij vicesima nona hora nonarum vel quasi pontificatus sanctissimi in Christo patris ac domini nostri domini Innocentii divina Providentia pape octavi anno quinto, nos Jhoannes Stephani, curatus, ceterique socii memoriarum, ecclesie Hagensis presbyteri, fraternaliter ad infrascripta ordinanda congregati certas pregnantes propter causas nostros moventes animos et ut liberarya conservetur et maneat in perpetuum in esse et praesertim ob clavium multitudinis abusum, quem amovere intendimus, ymitantes ultimas eorundem voluntates, qui ad edificium huiusmodi liberarye largas dederunt eleemosinas et non inpauco numero libros ad usum studere volentium legarunt et posuerunt, ne igitur tam pulchrum opus pereat et fundatores huiusmodi liberarie et collatores librorum a suo fine frustrentur et perturbentur, ex privilegio nobis auctoritate ordinaria concesso, concorditer ordinavimus et statuimus ac per presentes ordinamus et statuimus: Quod de cetero omnes studere et clavem huiusmodi liberarie habere volentes, jurabunt in manu domini provisoris et decani Delflandie moderni et post eius deposicionem aut decessum in manu curati ac rectoris memoriarum ecclesie Hagensis in tempore existentium, non rumpere libros in parte vel in toto, non extrahere scindentem vel alias folium aut folia alicuius seu aliquorum librorum, non commodare aut concedere alicui librum vel libros sive clavem; sed si quis non habens clavem studere voluerit et clavem ab aliquo habente clavem petierit intrandi liberariam et studendi causa, clavem petenti non dabit nec concedet sed secum ibit liberariam intrando cum eo et ibidem manendo donec placuerit eis simul exire et quicunque exierit, ostium post se claudet. Item nemo habens clavem per se vel alium permittet fieri clavem ad similitudinem clavis sue sed clavem habere cupiens accedet illum vel illos, cui vel quibus iuramentum erit praestandum et ab illo vel illis recipiet clavem, expensis suis, iuramento prestito, et promovebit liberariam secundum posse suum. Item nemo habens clavem permittet per se vel alium alias res sive bona quibuscunque nominibus censeantur deferri in liberariam custodiendi vel observandi causa. Insuper statuimus et ordinamus quod de cetero futuris et perpetuis temporibus rector seu magister memoriarum ecclesie Hagensis pro tempore erit liberarius seu custos librorum singulorum in liberaria dicte ecclesie Hagensis depositorum et legatorum seu in posterum deponendorum et legandorum, qui diligenter habebit curam et oculum ad dictos libros ne pereant, eos singulis septimanis semel vel bis a pulveribus mundando ac alia singula similia faciendo que in huiusmodi custodia erunt necessaria seu quomodolibet opportuna. Cui quidem magistro memoriarum pro tempore tamquam custodi dictorum librorum pro laboribus suis suoque salario assignavimus et presentibus assignamus duas libras monete hollandie singulis annis ex bonis et redditibus nostris ymmo verius memoriarum habendas tollendas et percipiendas. Acta sunt hec in sacristia ecclesie Hagensis tamquam in loco nostre congregations solito anno indictione mense die hora et pontificatu superius descriptis.

Uit dit merkwaardige bibliotheekreglement van 1489, door Dr. L.A. Kesper voor enkele jaren meegedeeld uit het Cartularium van de Memoriemeesters van de Sint-Jacobskerk, dat op het Haagsche gemeente-archief

[p. 56]

berust, leeren we eene bibliotheek kennen, waarvan te voren nauwelijks ergens melding was gemaakt. We vernemen, dat ze uit groote giften was gesticht en vele boeken rijk was, dat ze geregeld door studeerenden werd bezocht, die daartoe een sleutel hadden, dat echter het groote aantal sleutels het toezicht bemoeielijkte en tot misbruik aanleiding gaf.

We maken voorts kennis met de besturende autoriteiten, allereerst den Provisor en Deken van Delfland, in wiens handen zij die een sleutel kregen, den eed moesten afleggen; na diens aftreden of dood komt de pastoor en ‘rector memoriarum’ van de Haagsche kerk op den voorgrond, naast hem de ‘socii memoriarum’. De Rector of magister memoriarum is tijdelijk librarius of custos; hij draagt zorg voor het bewaren en schoonhouden der boeken en krijgt daarvoor een salaris uit de memorie-goederen.

Zij die de sleutel krijgen, verbinden zich door hun eed, geene boeken te beschadigen of aan anderen te geven, en de sleutel niet weg te geven of te laten namaken. Wel mogen ze iemand in de boekerij brengen om daar te studeeren, maar dan moeten zij weer met hem heengaan en de deur sluiten. Niemand mag andere dingen in de bibliotheek brengen om ze daar te bewaren. Het reglement is vastgesteld in de Sacristie van de Haagsche kerk, de gewone vergaderplaats van de Memoriemeesters.

Onvermoeide vlijt en taai geduld der Nederlanders, in het beoefenen van kunsten en wetenschappen.
(Uit: Nederlandsche uitvindingen, ontdekkingen enz., door A. van Zutphen. 2^e st. 1825).

.........

Slechts enkele voorbeelden ...

Nicolaas Heinsius, de zoon van onzen grooten Staatsman en beroemden Letterkundige Daniel Heinsius, aanschouwde te Leiden in het jaar 1620 het levenslicht, en stierf in 1681. Grooten roem behaalde hij als Resident van onze voormalige Staten aan het Zweedsche Hof, maar als Schrijver en Latijnschen Dichter heeft hij niet minder eer verworven. Hij behoort onder de vermaardste Vaderlandsche Letterkundigen, blijkens zijne alom geachte vertalingen van Latijnsche Schrijvers. Onder deze waren het de werken van den Romeinschen dichter Ovidius, (zijnde omtrent het jaar 16 na Christus geboorte gestorven), over welke Heinsius zijne Aanteekeningen in het licht gaf, na alvorens achthonderd boeken tot het opstellen daarvan gebruikt te hebben.

Welk een onvermoeide vlijt! Welk een voortdurende ijver, om een stuk te volmaken en een schoon geheel te leveren! Hoe bekoort ons dit, en hoe vereerende is het voor ons Vaderland!

Een ander voorbeeld vindt men in Pieter Korneliszoon Hooft, die te Amsterdam in 1581 werd geboren, in 1647 overleden, en aldaar in het koor der nieuwe kerk begraven is.

Het dankbare Vaderland erkent zijne diepe geleerdheid, zijne kloekmoedigheid in het voorstaan der vrijheid des Lands, en zijne bescheidenheid en verdraagzaamheid in geloofszaken. Lodewijk de dertiende bewonderde zijnen schoonen en krachtigen stijl in het leven van Hendrik den Grooten, door hem beschreven. Hij verhief hem tot den Adelstand, en begunstigde hem met de Ridderorde van St. Michiel. Zijne dichtkundige werken geven de treffendste blijken, tot welk eene hoogte hij in deze edele kunst geklommen was. De meeste derzelve schreef hij op het Slot te

[p. 57]

Muiden, van welke Stad, benevens van het zoogenoemde Gooiland, hij door Prins Maurits tot Drossaard en Baljuw in 1609 werd aangesteld. Zijne Vaderlandsche Historie, die eenen aanvang neemt met de overdragt der Nederlanden door Karel den vijfden aan zijnen zoon Philippus den tweeden, en door zijnen dood geëindigd is met het bestuur van Leicester hier te Lande, verspreidt niet alleen zeer veel lichts over het tijdvak dat hij beschreef, maar de geleerdste mannen noemen het een onsterfelijk werk, om de zuiverheid en schoonheid van stijl en om de voortreffelijke orde en leerzaamheid van den inhoud.

Aan deze Historie besteedde onze waardige Landgenoot negentien jaren, om ons dezelve zoo onvergelijkelijk schoon aan te bieden, als wij die thans bezitten.

Hoezeer hij ongemeen ervaren was in de Latijnsche taal, las hij nogtans het werk van Tacitus (een voortreffelijk Romeinsch geschiedschrijver, die omtrent het jaar 100 na Christus geboorte leefde) twee en vijftigmaal over, eer hij de hand aan de vertaling sloeg. Zou wel eene andere natie zulke mannen kunnen opnoemen?

Een derde Nederlander werkte dertig jaren om een goed Horologie uit te vinden, en had er geen berouw over!

Een vierde las in zijn leven alle boeken zijner groote Bibliotheek tweemaal door!

En wilt gij een voorbeeld van den ijver en van het onuitputbaar geduld der Nederlanders, om de zaken rijpelijk te overwegen en over dezelve verstandig na te denken, uit onze dagen hebben, denkt dan aan den heer Jacobus Koning van Amsterdam: gij hebt hem reeds leeren kennen, toen wij over de uitvinding der Drukkunst handelden. Twintig jaren tijds legde hij aan zijne keurige, in 1816 bekroonde Verhandeling te kosten, ter volkomene handhaving van Kosters roem en van de eer onzes Vaderlands.

Catalogiseeren.

Dr. Burger's bespreking van den Folklore-catalogus der Koninklijke Bibliotheek in de afl. van Nov. 1919 behandelt o.a. de vraag of tijdschriftartikelen en hoofdstukken van boeken ook opgenomen moeten worden, zooals in genoemden catalogus gedaan is. De recensent wenscht beperking tot de werken die een eigen titel hebben. Wat de tijdschriftartikelen betreft, lijkt het mij een kwestie van persoonlijke opvatting, hoever men den zoeker tegemoet wil komen. Voor zoekers die geen wetenschappelijke bibliotheek bij de hand hebben en dus de registers op de tijdschriften niet makkelijk kunnen raadplegen, is vermelding hiervan natuurlijk van groot gemak. Maar zooals gezegd, in deze materie is 't een kwestie van persoonlijk inzicht. Geen persoonlijke opvatting daarentegen lijkt mij de opname van hoofdstukken van boeken. Er zijn veel boeken van zeer gemengden inhoud, b.v. Feest- en Gedenkbundels, werken van de van-ouds-bekende polygrafen, van essayisten, z.g. verzamelwerken als: Nederland in aardrijkskundig, volkenkundig, historisch en economisch opzicht' enz., al te gader werken die gemeenlijk in de beruchte afdeeling ‘Algemeene mengelingen’ te recht komen, een afdeeling - 'tzij tusschen haakjes gezegd - die in een systematischen catalogus geen zin heeft en waarvan 't bestaan uit gemakzucht is geboren. Nu kan men natuurlijk eischen, dat de zoeker deze afdeeling ook doorsnuffelt, maar in dit geval is m.i. tegemoetkoming een vereischte, te meer daar men gewoonlijk wel aan de ‘Algemeene tijdschriften’ denkt, maar of dit ook 't geval is bij de ‘Algemeene mengelingen’ is meer dan twijfelachtig.

[p. 58]

Bibliotheconomie.

In bovenstaande opmerkingen over ‘Catalogiseeren’ werd gesproken over ‘zoekers die geen wetenschappelijke bibliotheek bij de hand hebben’. Ik legde den nadruk op: wetenschappelijk, daar hier alleen sprake is van wetenschappelijke zoekers. De populair-wetenschappelijke bibliotheken (= Openbare leeszalen en bibliotheken, beter genoemd: Volksuniversiteitsbibliotheken) zijn tegenwoordig overal bij de hand. Het feit nu dat de wetenschappelijke bibliotheken gering in aantal zijn, geeft me aanleiding tot de volgende opmerkingen. Ons land is niet groot ende verkeersmiddelen zijn enorm vergemakkelijkt en zullen nog steeds menigvuldiger worden, dus doet zich de vraag voor: Wat is eenvoudiger, dat de zoekers naar den catalogus of dat de vakcatalogi naar ieder zoeker gaan? In 't 1^e geval heeft de zoeker 't voordeel steeds up-to-date ingelicht te worden; in 't 2^e het nadeel met supplementen te moeten werken, die daarenboven gemeenlijk lang uitblijven. Een vakcatalogus in kaartvorm zou aan dit bezwaar tegemoet kunnen komen, maar 1^e neemt deze vorm voor een uitgebreiden catalogus gauw te veel plaats in, 2^e blijft 't bezwaar dat de zoeker voor de ‘Algemeene afdeeling’ waarin natuurlijk ook vakliteratuur voorkomt, zich toch tot een bibliotheek moet wenden. Zou 'tnu niet practischer zijn, indien een Centrale catalogus ( - zie artikel Molhuijzen in ‘Bibliotheekleven’ afl. Nov. 1919 -) der wetenschappelijke bibliotheken antwoordt op de vragen: Is dit boek voorhanden? Wat is er aanwezig op dit of dat gebied en: Waar kan ik 't vinden? De vraag: Wat is er verschenen? wordt beantwoord door het Institut intern, de bibliographie te Brussel. Zoo'n Centrale catalogus zou veel tijdsbesparing geven, 1^e voor de zoekers, 2^e voor de bibliotheken, die nu door de rondvraagbriefjes alle hetzelfde werk doen.

Den Haag.

L.C. Kloos.