Het Boek. Jaargang 9

[p. 115]

Varia.

Twee vignetten van Vinkeles.

In het Verslag van de eerste openbare vergadering der vierde klasse van het Koninklijk Nederlandsch Instituut, gehouden 5 Februari 1817, vinden wij het hier volgende stukje, dat niet alleen een aardigen kijk geeft op de gemoedelijke en min of meer naïeve werkwijze dezer ‘vierde klasse’, die de belangen der Nederlandsche kunst behartigde, maar tevens twee ex-libris vermeldt van den befaamden kopergraveur Reinier Vinkeles, wier kennis voor verzamelaars van zijn prentkunst en voor collectionneurs van ex-libris van belang kan zijn:

‘Meermalen bragten ook de andere Leden, waaronder de Heeren Hodges, Kobell, ja ook éénmaal de Heer Van der Kooi, korrespondent der klasse, hunne Schilderstukken in de Vergadering, om door het hooren van aanmerkingen voorgelicht te worden, en alzoo hunne werken tot een hoogeren trap van volmaaktheid te voeren. Vooral moet ik hier den waardigen Vinkeles noemen. Behalve dat hij, toen door Zijne Excellentie den Lieutenant-Admiraal Van Kinsbergen, eene Boekverzameling aan het Instituut ten geschenke was gegeven, volijverig een Vignet vervaardigde, om in elk der deelen geplaatst te worden, bood hij sedert een dergelijk Vignet aan voor een ander Boekgeschenk, en voor die, welke verder mochten gedaan worden.”

J.D.C. van Dokkum.

Den boeck der geestelycke sangen.

In den vorigen jaargang deed Dr. R. Foncke onder den titel: Een letterlievend begijntje in oud-Mechelen (1630) mededeeling van een privilegie aan Anna de Man verleend voor de uitgaaf van een werk van ‘eenen devoten Religieus Capucin’. Als titel vond hij opgegeven ‘Den Boeck der geestelijcke sangers, bedeelt in twee deelen: den blijden Requiem ende het Cloosterken der gheestelijcke verrijsenisse’, en hij besloot zijne mededeeling met de vragen of het boek verschenen is, wanneer en bij wien? en wie de schrijver was?

Van verschillende kanten zijn deze vragen beantwoord; het blijkt dat de titel luidt: Den Boeck der geestelijcke sangen, en dat de verschillende uitgaven beschreven zijn door Vanderhaeghen in de Bibliographie Gantoise (1860) en door Scheurleer in den catalogus zijner muziekbibliotheek (1893).

Volledige inlichtingen over het boek in zijne verschillende uitgaven, over het begijntje en over den auteur geeft nu de heer P. Hildebrand, archivaris der Belgische capucijnen in Neerlandia Franciscana II (1919) p. 304 en v.

Inlichtingen over Anna de Man en vooral over hare zuster Joanna, en haren directeur P. Lucas, Capucijn vond hij in Het leven van de ' H. Begga met een cort begrijp van de levens der salige beggyntjes (Antw. 1712). Den auteur van de geestelycke sangen, Lucas van Mechelen, vond hij vermeld in verschillende werken over de scriptores ordinis Minorum, en ten slotte ook in de 2^e en de 3^e uitgaaf van het Boeck der geestelyke sangen zelf.

De eerste uitgaaf, door Anna de Man bekostigd, verscheen in 1631, het tweede deel, Cloosterken, acht jaren later, beide bij Hendrick Aertssens te Antwerpen. Het eerste deel geeft voor ieder lid ook de muzikale notatie

[p. 116]

in twee partijen: superius en bassus. Een tweede uitgaaf zonder muziek en zonder het Cloosterken kwam in 1674 in het licht bij Fr. d'Erckel te Gent. Een derde werd bezorgd door Johannes Stichter in de Kalverstraat in den Berg Kalvarien te Amsterdam in 1688. Deze laatste geeft den geheelen bundel sangen, zonder de muziek, maar met de meedeeling in den titel: ‘de Musijcknoten daer dese Gesangen op gesongen konnen werden, zijn bysonder gedruckt.’ En werkelijk is tegelijk bij denzelfden drukker verschenen: ‘Hondert-en-twee-en-veertig Musicale Sangh-vooisen, In Superius en Bassus: Op dewelcke konnen gesongen werden alle de liederen begreepen in de drie Deelen van het Boeck der Geestelyke Sangen.’ De drukker was, zooals hij meedeelt ‘te rade geworden, de nooten apart te drucken, en niet, na de ordinari manier, by het eerste vers van ieder liet.’

De geleerde archivaris der Belgische kapucijnen deelt nog mede, wat hij verder over P. Lucas van Mechelen heeft kunnen vinden; we meenen te mogen volstaan met hiervoor naar zijn artikel te verwijzen, en brengen meteen onzen dank, ook namens Dr. Foncke, aan allen die geholpen hebben om over de uitgaaf van het begijntje licht te verspreiden.

Eenige opmerkingen naar aanleiding van dr. Burger's artikel over de positie van den bibliothecaris.

Het ligt op mijn weg een enkele opmerking te maken naar aanleiding van eenige opvattingen, door dr. Burger in zijn artikel ‘Iets over de positie van den bibliothecaris in Nederland enz.’ in het vorig nr. van deze periodiek neergelegd.

Met veel van hetgeen hij zegt, kan ik instemmen, met name, waar hij wijst op de ongerijmde tegenstelling tusschen doceerend en dienend personeel aan de universiteiten en op de ongelukkige beteekenis nog door velen gehecht aan dàt dienen, hetwelk de taak der bibliotheken is. Zeker, het is haar een eer als wetenschappelijke instituten de wetenschap te dienen, maar zijn er ook niet hoogleeraren, die het als kruierswerk in figuurlijken, soms haast in letterlijken zin, schijnen op te vatten?

Ik heb echter ook gravamina. In het voorbijgaan wijs ik dr. Burger erop, dat de officiëele benaming van het door hem bedoelde instituut is ‘Veeartsenijkundige Hoogeschool’, niet ‘Veeartsenijhoogeschool’, dat de tegenstelling ‘kunsthoogleeraar en veeartshoogleeraar’ niet juist is, doch dat men, als men haar bezigen wil, van ‘veeartsenijkundig hoogleeraar’ moet spreken en ten slotte, dat een ‘professor in de wetenschap van het hoefbeslag’ een onbekende grootheid is. Wel bestaat er iemand, die naast andere zeer belangrijke en veelomvattende vakken als een onderdeeltje ook de hoef kunde doceert. Dat overigens de hoef een fijn bewerktuigd orgaan en van grooter beteekenis is dan de meesten weten, misschien wil dr. Burger dat op mijne verzekering aannemen.

Dit zijn maar kleinigheidjes: ik wijs echter erop, omdat in het artikel van dr. Burger een zekere bedoeling om, nu van zijn kant, een bepaalde tak van wetenschap te kleineeren, doorstraalt. Het is te begrijpen, dat tot den schrijver, in zijn studeervertrek achter dikke folianten verschanst, het nieuwe niet zoo gemakkelijk doordringt. In die folianten staat niets daarvan en zoo moet hem als velen dat nieuwe wel ietwat overvallen en moet hij geneigd zijn het te beschouwen als iets van secundairen graad. Maar toch, hij zal wel er aan wennen, ook aan eene Veeartsenijkundige Hoogeschool, ook aan veeartsenijkundige professoren. Och, een enkele moet

[p. 117]

misschien ook nog wat aan zichzelven wennen, maar het zal wel gaan, heusch, het zal wel gaan.

Om tot de hoofdzaak te komen, dr. Burger schijnt implicite ervan uit te gaan, dat de veeartsenijkunde een deel moest uitmaken van de medische faculteit. Een enkele meer heeft dat lang geleden gewild, maar door hen, die daarover konden oordeelen, is dat hier te lande nooit aanbevolen en daar, waar het is verwezenlijkt (eigenlijk komt alleen Giessen in aanmerking) voldoet het allerminst. Meer overweging heeft de vraag gekost, of men geen zesde faculteit zou stichten, maar, afgezien van hetgeen er tegen pleit, dit is thans niet meer dan een akademische vraag, gegeven het feit, dat er een Veeartsenijkundige Hoogeschool is opgericht.

Zij is een vakschool, zeer zeker (gelijk meer dan één faculteit dat is of meer en meer zal worden), maar als zoodanig absoluut zelfstandig en van een aanleunen tegen de medische faculteit is geen sprake, zelfs niet ‘als het ware’. Als dr. Burger de Hoogeschool eens bezocht en dan, verder ziende dan het inderdaad zeer onaanzienlijk voorgebouw, dat zijne thans aanwezige indrukken zou schijnen te bevestigen, zijn rondgang had volbracht, zou hij, als ieder in zijn geval, niet met de Koningin van Scheba zeggen: ‘De helft was mij niet aangezegd’, maar hij zou eigener beweging de breuk heel wat kleiner maken. Want al zou dr. Burger natuurlijkerwijs in een hem geheel onbekende wereld komen, een wetenschappelijk man als hij voelt overal de wetenschap aan: ‘bon chien chasse de race’.

Zóó heer, zóó knecht (dit laatste in bovenbedoelden zin cum grano salis op te vatten). Hoe zij uiterlijk vooralsnog in de bekrompen omstandigheden deelt, zoodat zij in verschillende opzichten zich niet naar wensch en behoefte kan ontplooien, de bibliotheek past in het kader. Ongetwijfeld zou dr. Burger onophoudelijk reminiscenties krijgen aan de medische afdeeling zijner eigen bibliotheek, maar hij zou toch ook ervaren, zelfs in het medische gedeelte, dat hij ademde in een eigen atmosfeer.

Voorzichtiger wordend en begrijpend, dat hij zich op hem onbekend terrein waagt, oppert schrijver dan het vermoeden: ‘haar bibliotheek zal zich wel nooit tot eene wezenlijk groote ontwikkelen.’ Het is maar de vraag, wat men hieronder verstaat. Bedoelt dr. Burger het in Amerikaanschen zin, dan heeft hij gelijk en wil ik zelfs erbij voegen, dat haar huidige beheerder zulks niet eens zou wenschen. Groot in dezen zin is eenvoudig een kwestie van geld. Maar ik mag dr. Burger niet ervan verdenken, alsof hij in de wetenschap O.-W.-opvattingen of reclame-bedoelingen zou wenschen te laten gelden en ik mag aannemen, dat hij met mij accoord gaat, dat de beteekenis eener bibliotheek niet in de eerste plaats wordt bepaald door haar boekencijfer, maar door de vraag, of zij bevat, wat zij, om aan haar doel te beantwoorden, moet bevatten en voorts, of zij dat aanwezige in den meest bruikbaren vorm aanbiedt. Een bibliotheek van 500000 deelen kan kan armzalig klein zijn, een bibliotheek van 5000 deelen van groote beteekenis.

Voor de Landbouwhoogeschool geldt mutatis mutandis hetzelfde. Zij is als de Utrechtsche zuster een vakschool, zij staat zelfstandig, zij heeft een zelfstandige bibliotheek, waaraan soortgelijke eischen gesteld moeten worden en welker omvang door soortgelijke grenzen scherp wordt bepaald. Onbegrijpelijk is dan ook de aanhef van de eerste alinea op blz. 52: ‘Maar de Landbouwhoogeschool enz.’ ... alsof er nu iets geheel anders komt. Mocht dr. Burger voor haar om een of andere buiten haar wezen liggende reden een bibliotheek in den Amerikaanschen zin van groot wenschen, dan zal hij òf eraan moeten verbinden een gratis-openbare leesbibliotheek,

[p. 118]

waaraan een stadje van Wageningen's omvang toch ook zeer bescheiden grenzen stelt, òf hij zal ervan moeten maken een boekenbegraafplaats, waarvoor de belastingbetalers hem niet al te dankbaar zullen zijn. Tertium non datur. De welwillende vreemdeling, die zoo gereedelijk al dr. Burger's beweringen toestemt, zal nu toch weigeren als ‘Deus ex machina’ op te treden en ik hoor hem hier het ‘eenvoudig belachelijk’ mompelen. Voor nuchtere menschen als wij Hollanders zijn de dadels van Hassan nog altijd niet driemaal grooter dan zij zijn.

J.B. du Buy.

Naschrift.

Gaarne werd het woord gegeven aan onzen ambtgenoot van de Veeartsenij-hoogeschool, al heeft zijn uitvoerige betoog met het aan de orde gestelde onderwerp heel weinig te maken.

Wat beteekenen die naamkwesties? Veeartsenij-hoogeschool is volkomen analoog met Handelshoogeschool en Landbouwhoogeschool; de ‘officieele benaming’ is langer, maar niet beter.

Overigens is het braaf van een bibliothecaris voor zijne hoogeschool op te komen, maar was dat hier noodig? De bedoeling om een bepaalden tak van wetenschap te kleineeren, bestond bij mij niet, en dat het met onze nieuwe hoogescholen ‘wel gaan zal’, betwijfel ik geen oogenblik, nu ze zelfs officieel opeens boven tal van oudere wetenschappelijke instellingen zijn verheven, omdat de hoogleeraarstitel er aan verbonden is. De eenige bedoeling van mijn artikel was, ook voor de bestuurders van die achtergestelde instellingen, en speciaal van de bibliotheken, eindelijk eens den rang te vragen die hun toekomt.

Heb ik mij daarbij vergist, door twijfel uit te drukken, of ook de ‘Veeartsenijkundige-hoogeschool-bibliotheek’ met eene groote wetenschappelijke bibliotheek op eene lijn zal moeten gesteld worden? Misschien zal dan nu het voor den dag treden van een bibliothecaris die zich niet ‘achter dikke folianten verschanst’, maar tot wien ‘het nieuwe gemakkelijk doordringt’, haar vanzelf op den allereersten rang brengen.

C.P.B. Jr.

Bibliografie en catalogus.

Gaarne zou ik even de aandacht willen vestigen op het artikel van den Heer Enschedé in ‘Bibliotheekleven’ Maart 1920 over ‘Formaten’. Hierin wordt o.a. gezegd: ‘Voor de nauwkeurige beschrijving van een boek in al zijn finesses is het (vermelden van het formaat) natuurlijk nuttig ...; bij het redigeeren van een titel voor gewoon dagelijksch gebruik lijkt het mij vrijwel overbodig.’ In verband met mijn opmerkingen over het verschil van boekbeschrijving voor een bibliografie of voor een catalogus (zie ‘Tijdschrift voor boek- en bibliotheekwezen’, 3^e jrg. en ‘De Boekzaal’, 3^e jrg.) doet het mij genoegen een medestander aan te treffen, al is 't maar op een ondergeschikt punt. Misschien is het niet geheel overbodig er op te wijzen dat de regel om formaten weg te laten natuurlijk, evenals elke regel, uitzonderingen heeft, b.v. als er van een werk een 4^o en een 8^o uitgave bestaan. De formaatkwestie e.a. houden ook verband met den aard van de bibliotheek. Over de verschillende eischen der catalogiseering is trouwens nog wel een en ander te zeggen.

L.C.K.