Het Boek. Jaargang 9

[p. 151]

Varia.

Een nieuwe aanslag op de Levensberichten.

Onlangs konden we met voldoening melden, dat het voorstel tot afschaffing van de Levensberichten, waarmede het bestuur van de Maatschappij der Nederlandsche letterkunde verleden jaar de leden verraste, door eene groote meerderheid was verworpen. We mochten aannemen, dat daardoor het behoud van deze uitgaaf verzekerd was; immers na zulk een votum heeft een loyaal bestuur slechts te kiezen tusschen uitvoering van het besluit der meerderheid, of aftreden.

Het bestuur van Letterkunde is echter vindingrijk; het heeft een middenweg bedacht. Formeel de Levensberichten voortzetten, maar inmiddels listiglijk op latere afschaffing aansturen. Het verrast de leden met een nieuw ontworpen wetsartikel: ‘De leden betalen eene jaarlijksche bijdrage van tien gulden. Dit bedrag wordt verminderd tot acht gulden voor hen die verklaren den bundel Levensberichten niet te begeeren.’

Het is duidelijk dat zulk een voorstel in lijnrechten strijd is met het votum van de meerderheid, die de levensberichten als uitgaaf van de Maatschappij wil handhaven. Mag nu de Jaarvergadering die de beslissing over het behoud der Levensberichten aan een referendum heeft onderworpen, zulk een voorstel aannemen? Formeel misschien - maar inderdaad niet. Loyale nakoming van het votum der meerderheid is haar plicht, en we mogen wel aannemen dat zij dit zal inzien.

Waar zou het bovendien heen, als niet-instemming van een lid met een uitgaaf van de maatschappij recht op vermindering van contributie gaf? Daar komt een tweede bestuursvoorstel, om een bedrag van 1000 gulden beschikbaar te stellen ter besteding ‘volgens voorstellen, door de Commissie voor Schoone Letteren aan de Jaarvergadering in te dienen.’

We moeten dus het crediet vast goedkeuren zonder nog de voorstellen te kennen! Het zal trouwens wel weer neerkomen op schenkingen in geld aan schrijvers of dichters, een ouderwetsch, on-Nederlandsch en onpractisch stelsel om de letteren te bevorderen, waarvoor zeker lang niet alle leden van Letterkunde gaarne hun geld besteed zullen zien. Maar gesteld, dat er een meerderheid voor gevonden wordt, zal dan ook weer aan die leden die er niet mee instemmen, eene vermindering van contributie worden toegestaan? Dit zou logisch en billijk zijn, maar men zou hiermede komen tot een onhoudbaar stelsel!

Wat de Maatschappij doet moet uit alle gezamenlijke contributiegelden bekostigd worden, en van vermindering van het bedrag voor bepaalde groepen van leden moet geen spraak zijn.

Men zal eene algemeene contributieverhooging moeten invoeren om alle kosten te betalen, nu b.v. van zes gulden op zeven gulden vijftig. En mocht vervolgens zulk een nieuw crediet van 1000 gulden verleend worden, dan zal weer een verhooging, b.v. tot tien gulden noodig zijn. Zoo zal men bij elk besluit weten, wat de consequentie is, en zijn stem daarnaar kunnen regelen.

Een en ander wijst echter wel op fouten in de organisatie der Maatschappij. Een bestuur dat zich vierkant tegenover de meerderheid der leden kan stellen, en eene jaarvergadering die formeel bevoegd is, eene levensquaestie voor de Maatschappij het eene jaar van de beslissing van een referendum te doen afhangen en haar het volgende jaar weer zelve in tegenovergestelden zin te beslissen, dat zijn in 'toog loopende misstanden!

Een zoo groot getal verspreid wonende leden moest volgens vaste regels

[p. 152]

over alle belangrijke punten kunnen beslissen; een bestuur kunnen kiezen dat het inzicht van de meerderheid vertegenwoordigt; daarentegen een bestuur dat zich tegenover de meerderheid stelt, tot aftreden kunnen nopen.

In plaats daarvan hebben we een bestuur dat feitelijk zichzelf coöpteert - die dubbeltalen en de benoeming door de Jaarvergadering zijn een wassen neus -, en dat aanblijft en zijn afbrekende plannen blijft doorzetten tegen den uitgesproken wil van de meerderheid in!

Zal de Maatschappij blijven bestaan, dan schijnt één ding dringend noodig, eene commissie tot wetsherziening!

C.P. Burger Jr.

Coster en Gutenberg.
(Uit het Nieuwsbl. v.d. boekhandel.)

In de Hollandsche Maatschappij van wetenschappen heeft jhr. mr. dr. A. Roëll den 1en Mei mededeeling gedaan van een belangrijke ontdekking door prof. Zedier te Wiesbaden over de kwestie Laurens Coster-Gutenberg.

Een redacteur van Haarlem's Dagblad heeft een gesprek met den geleerde gehad. Coster of Gutenberg was het; Coster en Gutenberg zal het zijn.

‘'k Meen, dat 'k met zekerheid kan beweren, dat Coster en Gutenberg beiden de eer toekomt de boekdrukkunst te hebben uitgevonden. Wie van hen was de eerste?

‘Ik meen te kunnen aantoonen, dat Laurens Janszoon Coster dat was. Hij heeft een genialen inval gehad. Hij heeft het ineens gevonden, terwijl Gutenberg's uitvinding het werk van veel arbeid is geweest. Het bekende verhaal uit de Keulsche Kroniek is juist. Gutenberg heeft een Donaat van Coster onder de oogen gehad. Dat heeft hem op een denkbeeld gebracht en zoo is hij langs geheel andere wegen dan Coster tot de boekdrukkunst gekomen.

Ik meen, dat aan te toonen is, dat Gutenberg reeds in 1436-1437 met pogingen om boeken te drukken te Straatsburg is bezig geweest. Dat valt aan te toonen uit de actestukken van het bekende proces van 1439.

Onmiddellijk voor dien tijd, omstreeks de helft van de jaren dertig der vijftiende eeuw, moest Coster zijn geniale uitvinding hebben gedaan. Geen van de Haarlemsche drukken is echter gedateerd. De oudste druk van Gutenberg is een kalender voor 1448. Die is dus in 1447 gedrukt.

Professor Zedier was zoo vriendelijk mij in de Landesbibliothek het oorspronkelijke stuk te toonen. Het is de helft van een plano vel, waarop in twee breede kolommen de beschrijvingen van de maanden van het jaar staan. Er is een helft opgeplakt. De deelen van dit oude document der Gutenbergiana waren gebruikt als schutbladen, geplakt met den bladspiegel op den band van een eeuwenoud handschrift.

Dit manuscript, ook in de verzameling aanwezig, toonde Prof. Zedier me eveneens. Een der bladen van Gutenberg's kalender is op den band a.h.w. overgedrukt.

Het verhaal van Junius luidt, dat Gutenberg, die leerling zou zijn geweest van Coster, den donaat zou gestolen hebben, en over Amsterdam en Keulen naar Mainz zou zijn gereisd, en daar een drukkerij zou hebben ingericht, herinnerde ik.

Dat kan niet waar zijn, meende prof. Zedier. Gutenberg is, naar mijn meening, nooit te Haarlem, noch bij Coster in de leer geweest. Hij heeft

[p. 153]

den donaat van Coster wel in handen gehad, maar gestolen heeft hij dien niet. Waarschijnlijk is dat exemplaar bij het levendige verkeer, dat reeds in dien tijd de Rijnsteden met Holland onderhielden, naar hier gekomen en is Gutenberg zoo in het bezit er van geraakt.

Het verhaal, dat Coster voor zijn kleinkinderen letters uit een boom in den Haarlemmerhout snijdende, door de afdrukken in het zand op het denkbeeld zou gekomen zijn, om met afzonderlijke letters te drukken, is zeker ook volgens uw meening een fabel?

Zeker, daarvan is niets aan, Coster had omstreeks 1435 nog geen kleinkinderen.

Op het standbeeld van Coster op de Groote Markt te Haarlem staat, dat hij de boekdrukkunst in 1423 heeft uitgevonden.

Dat is onjuist! Ik stel zijn uitvinding omstreeks 1435.

Coster heeft xylographische drukken (letters en afbeeldingen in een houtplaat uitgesneden, dus een vorm ongeveer als nu in lood op de stype wordt gemaakt voor de rotatiedrukken); uw ontdekkingen bestrijden toch niet, dat hij ook met typen (losse letters) heeft gedrukt?

Neen, antwoordde prof. Zedier, hij heeft ook met typen gedrukt.

Heeft Coster, naar uw meening, later van Gutenberg gehoord?

Ik geloof van wel, want hij heeft veel langer dan Gutenberg geleefd, en hij zal allicht van de drukken uit Mainz hebben gehoord.

Heeft Gutenberg, naar uw meening, al gedrukt voor hem de Haarlemsche donaat gewerd? vroeg 'k tenslotte nog. Professor Zedier ontkende dit. De Haarlemsche druk moet hem op het denkbeeld hebben gebracht. Lourens Coster is dus stellig de eerste geweest.

Prof. Zedier verzekerde, dat na zijn laatste ontdekkingen nog wel wat te doen overblijft, maar, zei hij, dat moeten anderen nu maar eens doen. Ik meen, dat ik nu genoeg gedaan heb. Wat echter niet beteekent, dat de professor, met de publicatie van zijn laatste onderzoekingen, die nog dit jaar zal kunnen verschijnen, zijn studie van het vraagstuk beëindigt. Dat zou ook in strijd zijn met den aard van den vorscher, die prof. Zedier is’.

Wat hier de ‘belangrijke ontdekking’ van prof. Zedier is, is niet duidelijk. Zijne historisch-technische onderzoekingen, waarover pater B. Kruitwagen reeds nu en dan iets heeft meegedeeld (o. a. in de Hand. v.d. Maatsch. d. Ned. lett. 1917/18 blz. 24) bevestigen in hoofdzaak het inzicht van Ch. Enschedé. Wij zien met groote belangstelling het werk tegemoet, waarin de degelijke kenner van het uitvindingsvraagstuk zijne meening zal uiteenzetten.

B.