Het Boek. Jaargang 10

[p. 268]

Frans (Everssoon) Sonderdanck, drukker te Delft en te Leiden in de 16^e eeuw.

Onlangs werd me door juffrouw Pennink een curieus boekje vertoond, in 't bezit van de Koninkl. Bibliotheek te 's-Gravenhage, naar haar meening mogelijk in aanmerking komend, om in de Nederlandsche Bibliographie van 1500-1540 te worden beschreven.

Nu, onafhankelijk van elkaar, de heer Wouter Nijhoff en ik beiden tot de overtuiging zijn gekomen, dat de druk zeker na 1540 moet gedateerd worden en ons wetenschappelijk geweten dus niet toelaat dit merkwaardige gevalletje in de Nederlandsche Bibliographie op te nemen, hoe gaarne we het zouden willen, geloof ik, dat het hier de plaats is, er een beschrijving van te geven.

Theothimus, Legende van S. Margriete. Leiden, Frans Everssoon Sonderdanck, [c. 1545-1550]¹⁾.

1a: Dit is die legende // van die heylighe ioncfrouwe sinte // Margriete / beschreuen door // Theothimus. // houtsnee: Margriete met de draak, er omheen randje van losse ornamentjes, links dubbel // 1b: NAder verrijsenisse ons heeren Ie // su christi/ende sijnre glorioser op // uaert... 15 b r. 23: der eewicheden Amen. // 16a: ⁌ Een gebedt van sinte Margareta. // ... r. 12: vader inder eewicheyt. Amen. Pater nr. // Hier eyndet die legende van sinte Mar // griete. // ⁌ Gheprent tot Leyden / in Antwerpen / // by my Frans Euerssoon / // Sonderdanck. // ✠ // 16b drie houtsneden, bovenaan naastelkaar: wapen van Holland en van Amsterdam, beide op schild, daaronder wapen van Leiden.

8^o. 16 bil., [A8] B8, gothische type (tekst z.g. Lettersnijder-type, M⁷⁵ 20

1) Wie meer wil weten over deze legende van de Pseudo-Theotimus of Tectinus, zij verwezen naar de Bibliotheca hagiographica latina antiquae et mediae aetatis, edid. Socii Bollandiani (Brux. 1898-1901), 787.

[p. 269]

regels - 98½ mM., op de titel één regel van grootere type), 23 regels. Zie bijgaande reproducties.

Indeeling van de bladzijden en titelhoutsnee wijzen op een vrij late periode.

I. Theothimus, Legende van S. Margriete, titelblad.

Voor zoover ik kan nagaan, was het tot nu toe niet bekend, dat de Delftenaar Frans Sonderdanck ook in Leiden gewerkt heeft. Hij hoort tot de drukkers, die waarschijnlijk nooit een florissante zaak hebben gehad, misschien ook het drukkersvak slechts als bijbaantje beschouwden. Zijn weinige uitgaven maken 'tons niet makkelijk iets van hem te weten te komen. Uit Delft ken ik maar twee drukken met zijn naam:

[p. 270]

1.	Een suuerlijc exempel, hoe dat Iesus een soudaens dochter wech leyde. Delft, Frans Sonderdanck, zonder jaar (begin 16^e eeuw?). 8^o.

Een ex. 's-Gravenhage, Koninkl. Bibliotheek.

Beschreven Nijhoff-Kronenberg, Ned. Bibliographie van 1500-1540, no. 912.

2.	Een warachtighe tijdinghe wt ... Monson. Delft, Frans Everssoon Sonderdanck, zonder jaar (1542). 8^o.

Een ex. Gent, Univ. Bibliotheek.

Beschreven Bibliotheca Belgica (1^e sér.) T 99.

II. Theothimus, Legende van s. Margriete, colophon.

Het colophon van het eerste werk luidt:

Gheprent tot Delft bi mi Frans // Sōderdanck besidēdie oude

kereke //

dat van het tweede:

Gheprent tot Delft // by my Frans // Euerssoon Sonderdanck /

woonē // de op dye Watersloot. //

Omtrent 1542 woonde Sonderdanck dus nog te Delft op de Watersloot, en veilig kunnen we aannemen, dat hij eerst daarna te Leiden heeft gewerkt in 't huis, dat klaarblijkelijk ‘Antwerpen’ heette. Is hij ondertusschen ook nog in Amsterdam geweest? Vanwaar anders het Amsterdamsche wapen aan 't slot van zijn Leidsche druk? Nog een vraag. Zijn Frans Sonderdanck, drukker van het Exempel en Frans Everssoon Sonderdanck van de Tijdinghe en de Legende van S. Margriete soms twee verschillende personen? Chronologisch zou dit mogelijk zijn. Wij hebben in de Nederlandsche Bibliographie

[p. 271]

van 1500-1540 het Exempel gedateerd ‘begin 16^e eeuw?’¹. Het aspect van het boekje is vroeg, de houtsnee primitief. Nu isdedateenng van zulke devote boekskes echter altijd een moeilijk geval; is er een oud houtsneeblok voor gebruikt, dan gaan ze er dadelijk veel vroeger uitzien. Toch lijkt het mij, dat het Exempel zeker niet later dan 1520 mag geplaatst worden, waarschijnlijk zelfs eerder. De type 's gelijk aan die van de Legende, alleen met een gering verschil in het divies, dat hier gewoon en dubbel, in de Legende heel groot en hoog, ook dubbel is. De ornamentjes om' de titelhoutsnee van de Legende (zie reproductie) vinden we terug op de titel van het Exempel²⁾. Ook in beide hetzelfde rubriekteeken. Mochten er dus twee generaties drukkers zijn geweest met dezelfde naam, dan hebben ze in ieder geval elkaars materiaal gebruikt.

III. Theothimus, Legende van S. Margriete, blad 16b.

Over Sonderdanck geeft Ledeboer³⁾ geen verdere inlichtingen. Zijn verwijzing naar de Algem. Kunst- en Letterbode van 1850, blz. 141 helpt ons evenmin; als eenige druk wordt daar het Exempel vermeld.

1 G.J. Boekenoogen in zijn herdruk, zie Ned. Volksboeken IX (Leid. 1904). 46 dateert ‘waarschijnlijk begin der 16^de eeuw’; zie ook nog Tijdschrijt v. Boek- en Bibliotheekwezen III (Antw.-'s-Gravenh. 1905). 119.

2) Zie de reproductie in het Tijdschrift v. Boek- en Bibliotheekwezen III. 119.

3) A.M. Ledeboer, De boekdrukkers, boekverkoopers en uitgevers in N. Nederland, (Deventer 1872), 121. Evenmin in zijn Alfabetische lijst der boekdrukkers, enz. (Utr. 1876), 160.

[p. 272]

Te Delft is de familie Sonderdanck klaarblijkelijk inheemsen geweest. In de Archieven van de Delftsche Statenkloosters¹⁾ komt de naam Frans Sonderdanck, soms met achtervoeging van Jansz., voor in de jaren 1491, 1497 en 1499²⁾. Een Willem Zonderdanck, schout van den Hage, wordt vermeld in 't jaar 1515³⁾.

Ik vrees, dat we bibliografisch met bovenstaande schaarsche mededeelingen over Frans (Everssoon) Sonderdanck zijn uitgepraat. Het lijkt mij echter lang niet onwaarschijnlijk, dat de Delftsche en Leidsche (en Amsterdamsche?) archieven nog iets naders omtrent hem zullen opleveren. Thans is het woord dus aan de archivarissen.

's-Gravenhage, April '21.

M.E. Kronenberg.

1) Uitgegeven door S.W.A. Drossaers; publicatie Alg. Rijksarchief ('s-Gravenh. 1917).

2) ‘met de zegels van .... en Frans Sonderdanck (Jansz.)’; ald., blzz. 99. 247. 309.

3) Ald., blz. 218. Zie voor verdere naamgenooten het register.