Het Boek. Jaargang 12

Varia.

Wat moet een bibliothecaris zijn?

‘Is het voldoende, dat een bibliothecaris een goed bibliotheekbestuurder is? of moet hij behalve dat een kenner zijn van het boek? een bibliophiel in den goeden zin?’ De vraag verdient voorgelegd te worden aan een congres van bibliothecarissen en bibliophilen, want ze is ten volle actueel. Er is in dezen tijd een groote kans, dat ze geheel verkeerd beantwoord wordt door het publiek, en door de autoriteiten, die zelf tot dat publiek behooren. Men verlangt, dat de bibliotheek de belangen dient van de groote massa, dat ze boeken bevat en beschikbaar stelt die de wenschen en behoeften van die

[p. 190]

massa dienen. Men vergeet daarbij de hoogere roeping van de bibliotheek, de plicht om bijeen te houden, bijeen te brengen en met zorg te bewaren wat de opeenvolgende geslachten der menschen hebben gedacht en te boek gesteld, en die schatten toegankelijk te maken voor de bestudeering door den tijdgenoot en den nakomeling.

Een Bibliothecaris die alleen behoeft te zorgen voor de behoeften van het publiek van nu, heeft niet veel boekenkennis noodig. Eigenlijk juist zooveel als een gewone goede boekhandelaar. En er is wezenlijk gevaar dat de hedendaagsche overheden zich met zulk een man zullen tevreden stellen. Ze zullen, wanneer een bibliothecaris die ernstig gestreefd heeft naar degelijke boekenkennis, heengaat, meenen, er op vooruit te gaan, wanneer ze in zijne plaats een man stellen, die georienteerd is in de moderne vakken, vooral economische, technische en handelswetenschappen, en die ervaren is in bestuur en organisatie. Wien nemen ze daarbij als raadsman? Een bezuinigingsambtenaar, die van alles op de hoogte is, en die van oordeel is, dat een geleerd bibliothecaris maar geld weggooit aan oude boeken. Zoo'n raadsman is zeker een heel practisch man, maar in der daad een groote domoor.

Deze quaestie is niet die van ééne bepaalde plaats; waar zij op 't oogenblik niet wordt gesteld, zal zij morgen wellicht reeds op den voorgrond komen. Het is dus een algemeen belang, krachtig verzet aan te teekenen tegen de moderne oplossing der quaestie. De man die werkelijk liefde heeft voor het boek, niet de dwaze liefde van een bibliomaan, maar die van den waren boekenkenner, dat is de bibliothecaris die noodig is voor elke bibliotheek van eenig belang. Wie zijn onze groote bibliothecarissen? Aan wie wij en zij die na ons komen de grootste verplichting hebben? Het zijn onze groote bibliografen, zooals Holtrop, Campbell, Tiele - om maar enkele van de bekendsten te noemen. Wat de wezenlijke waarde uitmaakt van onze bibliotheken, wat de grootste diensten bewijst aan onze vorschers en studenten, dat is het werk van die mannen. Een vlotte organisatie, een goed ingerichte leeszaal, een gemakkelijke catalogus-opstelling, dat alles zijn ook nuttige, zelfs noodige dingen, maar daarvoor kan elke handige man van de praktijk wel zorgen. De wezenlijke onderzoekers, zij die de wetenschap verder brengen, hebben behoefte aan wat meer, aan een kundigen bibliothecaris, die de hem toevertrouwde schatten kent, ze weet te verzorgen, door gestadige aanvulling in waarde te verhoogen, en anderen bij de raadpleging en de studie te leiden, iemand in wien iets leeft van den geest van de zooeven genoemde mannen’.

Deze stelling werd door mij voorgedragen in een der zittingen van het Congres van Bibliothecarissen en bibliophilen te Parijs. Zij verwierf algemeenen bijval en gaf aanleiding tot het uiten van een congres-wensch van ongeveer dezen inhoud:

‘dat de overheden belast met de zorg voor bibliotheken, steeds er voor mogen waken, de hun toevertrouwde schatten op het gebied van het boek, niet onder beheer te stellen van uitsluitend practische bestuurders; daar het van het hoogste belang is schatten aan boeken en handschriften altijd te doen verzorgen door bewaarders die geheel in de wetenschap van het boek te huis zijn en geleerden en studeerenden daarin als gids kunnen dienen’.

B.

Tafellinnen als drager van een dichtfragment.

Wie naar verloren of vergeten literaire teksten zoekt, zal wel bijna altijd op handschriften of oude boeken zijn aandacht richten. Daarnaast komen, vooral in de landen van het Zuiden en het Oosten, inscripties op oude monumenten in aanmerking. Aan een tafellaken of een servet zal wel niemand in dit verband denken. Toch ken ik van ouds een stel tafellinnen dat een merkwaardig tekstfragment inhoudt; aan het feestmaal op het Congres van bibliothecarissen te Parijs rees dit in mijne herinnering op, en ik bracht het

[p. 191]

te pas in eene tafelrede. Reden genoeg om het nu ook in druk vast te leggen voor de lezers van Het Boek.

Het tafellinnen in mijne familie bewaard, aangekomen door erfenis volgens een lijn, voor de laatste drie geslachten nog aan te geven, is voor eenige jaren kort beschreven door J. Six in de studie aan die oude damast-linnen tafellakens gewijd in Ons huis. Eenige conclusie ten opzichte van de in het patroon geweven woorden heeft de onderzoeker daarbij echter niet getrokken.

Het patroon is op zich zelf niet zeer bijzonder: slingerenderanken met bladeren of bloemen en naakte kinderfiguurtjes van niet bijzonder fijne teekening. Maar daartusschen staan Latijnsche woorden, en wel drie korte spreuken of gezegden: Vinum vivificat - Vinum amicat - en Vinum letijicat. Men ziet dat we niet met classiek Latijn, maar met middeleeuwsch Latijn te doen hebben. Welnu, dan mogen we een stap verder gaan en hier niet denken aan drie middeleeuwsche spreuken tot lof van den wijn, maar aan een dichtfragment, een halve strophe van een loflied op den wijn.

Van de lichtere Latijnsche poëzie der middeleeuwen is weinig bekend. Wat we er van weten, hebben we te danken aan den speurzin van Dreves en anderen, die de kerkelijke poëzie tot onderwerp van hun onderzoek hebben gemaakt. Want in der daad zijn de vroolijke liederen, en vooral de drinkliederen gemaakt naar dezelfde wetten als de kerkhymnen.

Nu behoeven we de meest bekende hymnen maar door te loopen om een gedicht te ontmoeten, dat als 't ware den toon aangeeft voor ons wijnlied. Het is de dreigende hymne, die het laatste oordeel aankondigt.

Hora novissima,
Tempora pessima

Sunt. Vigilemus.

Ecce minaciter
Imminet arbiter

Ille Supremus.

Imminet, imminet
Ut mala terminet, enz.

Wat een ondeugende zet nu van den dichter die den wijn aanprijst, om op den toon van dezen schrikkelijken, dreigenden zang aan te heffen:

Vinum laetificat
Vinum vivificat

Vinum amicat.

Jammer dat het fragment zoo klein is. Een tafellaken dat meer geeft zal wel nooit gemaakt zijn. Maar in een oud handschrift kon de tekst nog wel eens voor den dag komen. Ja, ook in druk, want de ontwerper van het patroon voor de linnenweverij, denkelijk in de Zuidelijke Nederlanden - Lille of Valenciennes - waar dit zeldzame monumentje waarschijnlijk in de 17e of 18e eeuw vervaardigd is, zal toch wel aan een gedrukt boek, en niet aan een middeleeuwsch handschrift den tekst ontleend hebben.

Wat we intusschen hebben, danken we niet aan een boek, maar aan een tafellaken.

B.

De Amsterdamsche schenking aan de Leuvensche bibliotheek.

Een heel eenvoudige handeling werd op Vrijdag 13 April voltrokken in het Leuvensche Collége, waar voorloopig de bibliotheek gevestigd is. De rector der universiteit, monseigneur Ladeuze, bijgestaan door den heer Stainier, die als directeur de reorganisatie der bibliotheek leidt, ontving daar den Amsterdamschen universiteitsbibliothecaris, den heer Burger, die in opdracht van burgemeester en wethouders van Amsterdam de schenking

[p. 192]

van de hoofdstad van Nederland aan de nieuwe bibliotheek kwam overbrengen.

Reeds zeer spoedig na den noodlottigen brand van Augustus 1914 nam het Amsterdamsche gemeentebestuur op voorstel van B. en W., na initiatief van curatoren der Universiteit, het besluit tot het afstaan van de dubbelen, die aan onze Universiteitsbibliotheek gemist zouden kunnen worden, ten behoeve der weder op te richten Leuvensche bibliotheek. Aan uitvoering was toen niet te denken, en ook later liet deze door verschillende omstandigheden nog lang op zich wachten. Sedert eenige weken is de toezending in gang; groote verzamelingen boeken van verschillenden aard zijn reeds verzonden en in dank aanvaard.

Het streven bij de inrichting der bibliotheek is gericht op zoo groot mogelijke veelzijdigheid en volledigheid. De boeken stroomen, dank zij het herstellingswerk van Duitschen kant, en de groote schenkingen uit Amerika en andere lander, bij duizenden en duizenden toe. Uit Nederland was echter nog zoo goed als niets gekomen, en zoo vormen de dubbelen van onze Amsterdamsche bibliotheek, die nu reeds eenige jaren lang voor dit doel groepsgewijze bij eengeplaatst waren, een zeer welkome aanwinst.

De bibliothecaris kwam nu een zorgvuldig opgestelden schenkingsbrief van ons gemeentebestuur overbrengen, en kreeg mondeling de opdracht mede, namens de Leuvensche universiteit hartelijk dank te betuigen aan den magistraat van Amsterdam, zoowel voor zijn gewaardeerd initiatief na de ramp, als voor de belangrijke reeks schenkingen zelve.

Om aan de verzamelingen van dubbelen nog iets toe te voegen van eigene waarde voor de Leuvensche universiteit, hadden B. en W. den Bibliothecaris nog gemachtigd, een drietal handschriften van bij zonderen aard ten geschenke aan te bieden. Het zijn oude Leuvensche college-dictaten; ze verschillen van andere dergelijke geschriften door illustratie. Bij de colleges in logica en metaphysica, die den grondslag vormden van het oude universitaire onderwijs, eeuwen lang een eens vastgesteld stelsel volgende, gaf een ondernemend Leuvensch uitgever prentjes in het licht, waarmede de student, die daar smaak voor had, en er een kleine uitgaaf voor over had, zijn dictaat kon opluisteren.

We hopen in een volgend nummer eene beschrijving van deze dictaten met afbeeldingen te laten volgen.

Ook deze extra-schenking werd door de Leuvensche heeren met warmen dank aanvaard.

^* * ^*

De Rector der Leuvensche Universiteit heeft het niet bij eene mondelinge dankbetuiging willen laten. Een dank-brief vol waardeering, in portefeuille met de Leuvensche kleuren en het zegel der Universiteit, is op Zaterdag den 5en Mei door den heer Stainier in persoon namens den heer Rector op het Amsterdamsche stadhuis overhandigd aan den waarnemenden Burgemeester den heer Wibaut in tegenwoordigheid van den Bibliothecaris. Het met zorg opgestelde stuk, en de warme en welsprekende woorden, waarmede de heer Stainier het overreikte, maakten een prettigen indruk en vonden een krachtigen weerklank in de hartelijke ontvangst hem door het hoofd der gemeente Amsterdam bereid.