Het Boek. Jaargang 12

[p. 239]

Jaques Lemoine de l'Espine.

Onder de historici is ‘de Koophandel van Amsterdam’ een algemeen bekend boek, dat het tot elf uitgaven heeft gebracht - de laatste dateert van 1801/2 - waarvan verschillende verbeterd en vermeerderd zijn; eenige uitgaven werden bewerkt door Is. Lelong. Als de oorspronkelijke schrijver van het boek staat bekend Le Moine de l'espine.

Men leest in Boekzaal 1694 Sept. - Oct. p. 348, dat verschenen is bij Pieter Brunei te Amsterdam: ‘Den Koophandel van Amsterdam, of verhandeling van des zelfs wisselbank, wisselhandel, van de Oost- en West-Indische Maatschappijen, van de koopmanschappen, die men haalt en zent, van en na de voornaamste steden van Europa, en andere gewesten van de wereld, mitsgaders van des zelfs gewigt en maat, door Monsr. Le Moine de l'espine’ in 8, 9 bladen. Bij den zelfden uitgever verscheen - volgens het zelfde stuk in de Boekzaal - tegelijkertijd een uitgave er van in het fransch. Noch van de hollandsche noch van de fransche uitgave heb ik een exemplaar kunnen vinden.¹⁾

Wie en wat was nu Monsr. Le Moine de l'espine? Op deze vraag was geen antwoord te krijgen, nergens was daar over iets te vinden. Uitgaande van het idée, dat hij misschien een franschman was, die zich in Amsterdam had nedergezet, begon ik een onderzoek in het archief te Amsterdam. Met de hulp van den Heer Nouwen, de commies van het notarieel Archief heb ik het volgende gevonden.

In het lidmatenboek der Walen Kerk te Amsterdam werd 26 Nov. 1679 ingeschreven Jacques le Moine de l'espine et sa femme Margriet Nampon komende van Vitré (waarsch. in Ille et Vilaine, Frankrijk).

In een acte van Notaris J. van den Ende Amsterdam 23 Maart 1680 wordt hij genoemd ‘Koopman’ en in een octrooiacte van de Staten van Holland en Westfriesland 19 September 1684 wordt hij genoemd ‘Kunst en Kaartverkooper’ te Amsterdam. In het Prentenkabinet te Amsterdam bevindt zich onder meerdere prenten door hem te Amsterdam uitgegeven een reeds van 1682.

In 1687 werd octrooi verleend aan Jochem van Dyck, boekverkooper te Amsterdam voor een ‘Nieuw interest boek door L.M. de Lespine en andere Wiskunstenaars, zeer naauw uitgerekent en gecorrigeert.’

1) Zie: P.J. Blok, Mémoire touchant le negoce et la navigation des Hollandais. Bijd. en Meded. Hist. Gen. Deel XXIV 1903. p. 236.

[p. 240]

Hier moet opgemerkt, dat zijn naam verschillend geschreven wordt, ten eerste bijna altijd zonder voornaam, alleen in een acte van Notaris Gaspar Ypelaer Amsterdam 13 October 1690 vindt men dien vermeld. Men zoude nu kunnen zeggen, dat L.M. de Lespine - een wiskunstenaar - een ander is, maar in een der latere uitgaven van het boekje (1730) spreekt men woordelijk van ‘le Moine de l'Espine.’

Verder bestaat er nog van hem: Wisselreductie tusschen Holland, Frankrijk, Engeland, Spanje, Portugal, Antwerpen, Hamburg, Leipzig, Frankfort, Dantzig in courant en bank geld. Amsterdam, Joannes Ratelband.

Wissel van Holland op Frankfurt a/M. en van Frankfurt a/m. op Holland. Amsterdam, Nicolaus Visscher.

Hij werd 7 Mei 1696 begraven op het Leidsche Kerkhof te Amsterdam, hij woonde toen in de Kerkstraat tusschen Vijzel- en Spiegelstraat.

Men weet dus nu: Jaques Lemoine de l'Espine geboren te Vitré (Ille et Vilaine, Frankrijk) wordt 26 November 1679 met zijne vrouw lid van de Walen Kerk te Amsterdam, hij wordt daar in 1680 ‘Koopman’ genoemd en in 1684 ‘Kunst en Kaartverkooper en in 1687 - meer indirect - wiskunstenaar, en verder treedt hij op als schrijver op het gebied der economie 1694, en dat alles in een tijdperk van 16 jaren.

Natuurlijk is met de bovenstaande gegevens, de persoon van Jaques Lemoine de l'Espine niet genoeg verklaard en beschreven, veel meer onderzoek en waarschijnlijk in Frankrijk is daarvoor noodig.

Voor meerdere orienteering is het echter van belang hierbij nog af te drukken een deel uit de octrooiacte van de Staten van Holland en Westfriesland 19 September 1684 (I) en een deel uit een acte van Notaris L. Meyer te Amsterdam 14 Februari 1691, waarbij Lemoine de l'Espine een deel van zijn bezit verkoopt aan Nicolaus Visscher (II).

I. De Staeten enz. doen te weeten alsoo ons verthoont is by Le Moine de l'Espine Kunst en Kaertverkoper der Stadt Amsterdam zoo dat hy supplt. door groote excessive kosten, moeyten en langsdurigheid van tijt veele curieuse platen hadde doen snijden van de Koninklijke huisen van Versailles, Fontaine Bleau, St. Germain en St. Clou en dagelijk noch vele andere platen liedt snijden om daer van metter tijt een geheel opus en volkomen Boeck van te formeeren en gemerkt den supplt. tot het bekomen van de voorz. platen, als anders, groote excessive onkosten hadde gedaen en noch moest doen den supplt. bevont zoo wanneer hy 't eene off't andere van Fontaine Bleau, Versailles, St. Germain en St. Clou ofte andere Koninklijke huisen quam te laten drucken dat deselve aanstonts by andere Kunst en Kaertverkopers wierden gecopieert nagedruckt en verkocht tot groote praejuditie en schade van den supplt. die deselve kunst eerst door groote kosten en langsdurige moeiten by eengesamelt en dagelyk noch was doende en also het selve niet en be-

[p. 241]

hoorde en den supplt. daar jegens voor 't toekomende geern was voorsien om zijn onderhebbende werk te kunnen voltrecken, en buyten ons octroy den supplt. zijn voors. werck niet soude kunnen perfectioneren derhalve soo keerde den supplt. in alle onderdanigheid zigh tot ons eerbiedig versoeckende dat wy hem supplt. en zijne Erfgenamen geliefden te consenteeren en octroyeeren voor den tyt van vyftien aan een volgende jaeren, dat niemand in onze Provintie soude mogen doen nadrucken eenige Prenten die den supplt. albereyts hadde gedruckt ofte noch staet te laten maken en te drucken rakende de voorz. huysen van Fontaine Bleau, Versailles, St. Germain, St. Clou als andere Koninklijke huysen en curieuse Prenten dewelke den supplt. en zyne erven souden komen te maken en uit te geven dat de selve in 't geheel ofte ten deele niet zullen mogen werden gecopieert, naegedruckt ofte verkocht worden, op poene van confiscatie van de selve naergedruckte Prenten en dat daer en boven de contraventeurs in seekere amende souden worden gecondemneert, waardoor den supplt. syn groot ondernomen werck souden kunnen perfectioneeren....

II. Monsr. Le Moine de Lespine, Kunst ende Kaartverkoper, wonende binnen deze stad, mij Notaris bekend ende verklaarde verkogt, opgedragen ende quytgescholden te hebben, zulx doende mits dezen aan ende ten behoeve van den Heer Nicolaus Visscher, mede alhier wonende hondert ende negen kopere kunstplaten alsmede zeker octroy door hem comparant van d'Ed. Grootmog. Heren Staten van Holland ende Westvriesland geobtineert in dato XIX September A^o. 1684, om gedurende den tyd van vyftien daaraanvolgende jaren binnen de voors. Lande van Holland ende Westvriesland alleen te mogen maken, uitgeven ende verkopen de Prenten by hem ofte zijne erven geinventeert ende 't inventeren van de Koninklyke Huysen van Versailles, Fontainebleau, St. Germain ende St. Clou, mitsgaders van andere Koninklijke Huyzen ende curieuse Prenten, alles met verbod ende pene breder by den voors. octroye geexpresst, uytgezondert alleenlyk dat hy comparant voor zig ende zyne erven reserveerde 't maken, uytgeven ende verkopen van alle curieuse Prenten buyten de voorschreve Koninglyke huysen....

Hier zoude men kunnen zeggen ‘alle man op het dek’. Hier is nog werk voor biliografen, economisten, kunsthistorici, en mathematici zoowel in Nederland als in Frankrijk. Moge eenmaal nog door gezamenlijken arbeid een goed beeld ontstaan van het leven en werken van een man, die waarschijnlijk meer belangstelling verdient, dan hij tot nu toe heeft gehad.

A.B. van der Vies.