Het Boek. Jaargang 13

Varia

De boekerij van Mr. Johan Meerman

De heer A.J. de Mare, die als bewaarder leeft te midden van de schatten van het Museum Meermanno-Westreenianum te 'sGravenhage, wijdt in het Jaarboek Die Haghe een artikel aan de boekerij van Johan Meerman, waarover de heer H. Hijmans in eene vorige aflevering de lezers van Het Boek onderhield (blz. 225-234). Hij geeft eerst in korte trekken de levensgeschiedenis en een overzicht van de werken, en bespreekt daarna de testamentaire beschikking ten gunste van de gemeente 's Gravenhage, het besluit van den Raad om het legaat niet te aanvaarden, en de verkooping die daarvan het gevolg was. Als bijlagen geeft hij: de Reekening en verantwoording wegens de vereffening van den boedel, die een ontvangcijfer van ruim ƒ 900.000 aanwijst, en: het Advies van de Commissie van finantie, strekkende tot niet-aanvaarding van het legaat. Ten slotte een lijst van de koopers op de veiling en de door ieder bestede bedragen. Daarbij het portret van Meerman, onzen lezer reeds bekend, en de in hout gesneden voorstelling van de verkooping, door Bavelaar. Deze afbeelding verschilt van die in Het Boek bij blz. 225; de figuren zijn met zorg weer op hun plaats gezet, de man, die met stoel en al op den grond lag, is ‘in waardiger houding hersteld.’

[p. 313]

Levensberichten

De heer A.B. van der Vies komt in een ingezonden stuk in het Handelsblad op voor het groote belang van goede levensberichten.

Prof. Oppenheim, op het oogenblik het laatst gestorven lid van de K.A. v. W. had zijn wensch geuit, dat hij niet in de levensberichten van die instelling zoude worden beschreven.

Die wensch schijnt steeds meer algemeen te worden.

Terwijl het een gewoonte was, dat van de leden van de letterkundige afdeeling van de K.A. v. W. bij hun overlijden een levensbericht door een der andere leden in de werken (het Jaarboek) verscheen, dreigt het nu, dat die gewoonte spoedig geheel geêindigd zal zijn. Waar verschillende van de meest beteekenende leden dien wensch geuit hebben, zullen de nog levende leden ten slotte niet meer durven dien wensch op een of andere wijze, weg te laten.

Prof. Kalff, die in 1923 overleed, had ook denzelfden wensch geuit. In zijn posthuum - door zijn zoon - uitgegeven werk: Deel II van de Westeuropeesche Letterkunde 1924, voegt de jonge Dr. daaraan toe een uitgebreide levensbeschrijving van zijn vader. Het voorbericht daarvan luidt aldus:

‘Mijn vader heeft gewenscht, dat noch voor de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde, noch voor de Academie van Wetenschappen zijn levensbericht geschreven werd.

‘Mijn vader was, hoe spotlustig ook tegenover onze jubelzucht en hatend alles wat naar poze en humbug zweemde, teveel historisch-belangstellende - en belanghebbende, om a priori alle levensbeschrijving te verwerpen. Ook onderschatte hij zijn eigen waarde niet zoo, dat hij vond in de bovengenoemde biografische seriên niet te passen. Zijn testamentaire beschikking vond dus haar reden in bijzondere overwegingen, waarop ik hier verder niet in zal gaan.’

Aldus zag prof. Kalff met zijn uitgebreide belezenheid het nut van levensberichten bij de studie van de geschiedenis der beschaving; alleen ‘bijzondere overwegingen’ deden hem tot zijn wensch besluiten.

Steeds weder zullen anderen komen te staan voor het nemen van een besluit, het is dan te hopen, dat zij bij het beschouwen van hunne bijzondere overwegingen - die zeker ieder wel zal hebben - vooral echter in aanmerking zullen nemen, de algemeene overweging dat een verbod tot publiceering van een levensbericht schade doet aan hen, die in de komende tijden zich zullen bezig houden met de geschiedenis van de beschaving. In Nederland niet het minst, daar het zeer arm is aan memoires en goede levensbeschrijvingen. Hier kan wel zeer weinig gemist worden. Moge dan wat nu dreigt gewoonte te worden - uitzondering blijven.

Met instemming nemen wij van dit betoog kennis. Het belang van levensberichten van allen die in onze maatschappij iets meer zijn geweest dan zwoegers voor hun dagelijksch brood, wordt inderdaad te weinig gevoeld. Zelfs al wordt door de Academie van Wetenschappen en door de Maatschappij der Nederlandsche letterkunde de traditie in stand gehouden, zelfs al kregen we van beide instellingen de levensberichten in grootere volledigheid, dan bleef er nog heel wat te wenschen over. Waarom moet al het biografische materiaal dat o.a. bij onze dagbladredacties berust, met der tijd reddeloos verloren gaan? Zouden onze instellingen en vereenigingen voor wetenschap en letteren niet eens de handen ineen kunnen slaan voor een centraal bureau, dat al het materiaal verzamelde en schiftte, en jaarlijks van allen die in het afgeloopen jaar overleden waren, een reeksje, korte, zakelijke levensberichten uitgaf? Dan kon niemand zich zelven eigenmachtig daar buiten houden. Voor zulke zakelijke levensberichten zou geene toestemming van de betrokken personen noodig zijn. Daarnaast konden de uitvoerigere levensberichten die we nu hebben, blijven voortbestaan.

B.

[p. 314]

Het Drebbel-Genootschap

Het Drebbel-Genootschap te Hoorn, waarvan dr. H.A. Naber de ziel is heeft artikelen van zijn hand, die in het ‘Chemisch Weekblad’ en in de ‘Nieuwe Apeld. Courant’ hebben gestaan, doen overdrukken. De brochure behelst wijders een opwekking om zich aan te sluiten bij het genootschap, dat beoogt den merkwaardigen landgenoot in zijn eer te herstellen (de Akademie van Wetenschappen o.a. heeft in haar handelingen van het jaar 1853 een uiting staan, waarbij minder gunstig is geoordeeld over Cornelis Drebbel's waarde als wetenschappelijk man).

Het Drebbel-Genootschap stelt zich o.a. ten doel alle proeven van Drebbel over te doen, de gedeelten uit Constantijn Huygens' dagboek, die op Drebbel betrekking hebben, binnen ieders bereik te brengen, het handschrift van Drebbel's kleinzoon, dat te Cambridge bewaard wordt, te doen fotografeeren en uit te geven en in den zomer van 1925 op de Theems een tocht met een duikboot te doen plaats hebben, gelijk aan dien, welken ruim 300 jaar geleden Drebbel daar heeft volbracht.

In de publicatie van het genootschap is de reproductie opgenomen van een aquarel van den schilder R. Lensselink, die een beeld geeft van deze vaart onder water in 1620.

Het secretariaat der vereeniging is gevestigd te Hoorn, Gouw 14.

Belangstelling in het boek en zijne geschiedenis

Opwekkende stemmen

Een inzender die zich ‘H.’ teekent schrijft aan het Algemeen Handelsblad: ‘Het sympathiek gesteld artikel Nationale propaganda’ in het avondblad van Woensdagavond geeft mij aanleiding de aandacht te vestigen op den voornamen factor voor die propaganda, welke gelegen is in de boeken der 15e en volgende eeuwen. Daarin toch openbaart zich een historische cultuur, waarop Nederland met recht trotsch mag zijn.

‘Bijna dagelijks met buitenlanders in aanraking komend moet ik telkens hunne verwondering hooren over het weinige wat op dit gebied in onze openbare boekerijen en in het geringe aantal onzer privé-bibliotheken te bezien is.

‘Wie is in de gelegenheid de schatten onzer Universiteits-Bibliotheek te Amsterdam - wie die der Koninklijke Bibliotheek te overzien? Waar zijn onze particuliere bibliotheken - zooals in Engeland, Frankrijk, Duitschland of Amerika - waar men onze nationale literatuur in haar oorspronkelijke uitgaven kan bewonderen, of kennis kan maken met de oude journalen der Hollandsche zeevaarders welke onze kracht in de 17e eeuw uitmaakten en welke men nu slechts oppervlakkig kent uit geschiedenis boekjes. Waar zijn de documenten gemakkelijk te zien die onze aanspraken op de uitvinding der boekdrukkunst staven?

‘Zeer zeker hebben wij onze donaten - onze incunabelen en oorspronkelijke zeldzame uitgaven der literatuur der 16e en 17e eeuw en reisbeschrijvingen in onze bibliotheken en enkele particuliere verzamelingen, maar deze zijn slechts af en toe - of nooit - voor het groote publiek te bezichtigen.

‘Een rangschikking - een bijeenvoeging - zoodat 't een verzameling wordt die onze rijke historie demonstreert ontbreekt ten eenen male.

‘Zou het geen aanbeveling verdienen om in onze hoofdsteden permanente tentoonstellingen in te richten van oudere boekwerken, waarbij zooals b.v. ook het geval is in de King's Library te Londen, practische handleidingen te verkrijgen zijn?

‘H et is bekend dat de bezoeker van onze musea niet weggaat zonder eer-

[p. 315]

bied voor onze kunst. Ook doet de regeering goed nationaal werk ten dien opzichte door de beste voortbrengselen onzer schilders naar het buitenland ter expositie te zenden.’

‘Aan het boek - wij vatten den brief nu verder samen - zou “H.” soortgelijke aandacht willen zien gewijd. Er is reeds nu veel belangrijks uit ons land verdwenen. De beperkte begrootingen onzer bibliotheken nopen hare leiders alleen werken van direct-practische beteekenis te koopen en het gevaar is dus groot, dat nog meer voortbrengselen van Nederlandsche boekkunst het land uitgaan, terwijl toch juist met deze specimina van nationale historische cultuur nationale propaganda ware te maken.’

Het Nieuwsblad voor den boekhandel, waaraan we het bovenstaande ontleenen, knoopt daaraan de volgende beschouwingen vast:

‘Deze opmerking is volkomen juist.

Men zal nimmer belangstelling kunnen wekken voor de bouwkunst, de schilderkunst en de toonkunst van heden, wanneer men de producten van vroegere tijden in donkere hoeken wegstopt en voor het boek geldt hetzelfde. Want al deze kunsten richten zich tot den geest in zijn geheel, niet alleen tot den goeden smaak en den lust van het oogenblik, doch b.v. óók tot zijn weetgierigheid, en wanneer deze laatste bron wordt gestopt, zullen de resultaten der andere bronnen slechts betrekkelijk zijn.

Een goede tijd voor al deze kunsten kenmerkt zich dan ook door belangstelling voor de historie. Ook de goede tijd voor het boek! Er gaat meer propaganda voor het boek uit van een breed verspreide kennis van zijn geschiedenis, met al haar verrassende en belangwekkende effecten, dan van een opzichtig gekleurd omslag op glanzend papier. En wanneer men mocht meenen, dat men de groote massa meer voor het boek kan interesseeren, door aansluiting te zoeken bij den smaak dier massa (verondersteld dat zoo iets aanwezig is), en door meer op haar niveau te blijven, dan zou men wel eens kunnen ervaren, dat het niet voldoende is om honig op de steenen te smeren, als men door een muur heen wil komen, want daar komen alleen de vliegen en andere onreine dieren op af, doch dat men een moker en een houweel moet nemen, wil men eenig resultaat bereiken.

Daarom is de historie van het boek het beste, zij het mogelijk ook het langzaamst werkende middel, om belangstelling voor het boek te wekken. Want de belangstelling voor het boek groeit van boven naar beneden, en niet omgekeerd van beneden naar boven; zij is een product van beschaving en ontwikkeling en hare resultaten zijn te vinden in de vruchten bovenaan, en niet in het drab onderaan bij de wortels. En naast al het andere dat men voor het boek zou kunnen en willen doen, mag de belangstelling voor zijn historie dan ook nimmer verflauwen. Want wie niet op goede vruchten lette, zou niets meer uit den grond halen, al haalde men het drab ook met een pomp naar boven.

En wat wordt in Nederland voor de geschiedenis van het boek gedaan?

Dat weet iedereen, en wordt door iedereen als een vanzelfsprekende onvermijdelijkheid aanvaard: niets!

De inzender in het ‘Handelsblad’ zegt het juist:onze bibliotheken bevatten schatten, doch wie hen te zien krijgt is knap.

Aan onze bibliotheken ligt dit niet. Wie voor ernstige studie een beroep doet op hare medewerking, ontvangt die medewerking volledig. Maar de nog niet belangstellende, die onze bibliotheken bezoekt, krijgt niets te zien, en slaagt er hoogstens in, eene reeks boekenruggen in het gezicht te krijgen, al even interessant als de ruggen der soldaten, die een opening der Staten Generaal afzetten. En wanneer hij niet uit zich zelf volhoudt en doorzet, zal hij nimmer iets anders te aanschouwen krijgen.

Dat kon zeker anders.

Maar dan gaat het op het oogenblik met onze bibliotheken toch den volmaakt verkeerden kant op. De kwestie aan de Universiteits-bibliotheek doet een heel andere toekomst zien voor onze wetenschappelijke bibliotheken, herschapen in leeszalen voor den gaanden en komenden man, die lie-

[p. 316]

ver geen boeken koopt of die last van zijn buren heeft. En in eene provinciestad werd besloten de aldaar gevestigde wetenschappelijke bibliotheek, na het vertrek van den bibliothecaris, te doen beheeren door een officieel college van onbevoegden.

Dat alles geschiedt uit zuinigheid!

Die zuinigheid is geboden, omdat het in stand houden van bibliotheken duur is. De openbare leeszaal te Amsterdam kost de gemeente niet minder dan 90.000 gulden per jaar.

Maar uit diezelfde zuinigheidsoverwegingen wordt de historie van het boek geheel verwaarloosd.

Incunabelen en post-incunabelen, en in het kort alles wat van belang is voor de historie van het boek, zelfs al zijn zij van Nederlandschen oorsprong, worden door onze bibliotheken niet meer gekocht. De exemplaren welke ter veiling mochten komen, gaan onherroepelijk het land uit.

Dat is alles wat van officieele zijde voor de geschiedenis van het boek is te wachten.

Aan deze geringe belangstelling hebben onze historici echter ook schuld.

Nederland is het eenige land, waar géén vereeniging van bibliografen bestaat, welke de belangen van het boek en zijn geschiedenis behartigt.

Erger nog!

Er zijn slechts twee landen welke aanspraken hebben op de uitvinding der boekdrukkunst; een er van is Nederland, en wat nergens elders mogelijk zou zijn, is hier wèl mogelijk: er bestaat hier géén vereeniging van historici en belangstellenden, die zich de studie van dat vraagstuk, mèt al zijn voor het boek zoo vèrstrekkende gevolgen, tot doel heeft gekozen.

Waarom bestaat hier geen vereeniging Lourens Coster, die het vraagstuk der uitvinding en der geschiedenis van het boek tot programma heeft?

Onze eerste producten der boekdrukpers liggen verstrooid over onze bibliotheken, niemand ziet hen, niemand kent hen, behalve enkelen.

Onze historici en bibliografen zijn verspreid over het land, en niets is er dat hen bijeenbrengt, en noodzaakt, zich openlijk met de belangen der historie bezig te houden.

Waar elders is zoo iets mogelijk?

Zelfs in Zwitserland, een land dat niets met de uitvinding der boekdrukkunst heeft te maken, bestaat een Zwitsersche Gutenbergverein, van welke geleerden, boekdrukkers, typografen en belangstellenden lid zijn.

Waarom kan dat in ons land niet?

Waarom wordt alles wat de historie van het boek betreft hier te lande op zijn beloop gelaten, en wordt kalmweg toegekeken, wanneer anderen haar in een hoek duwen?

De historie van het boek is hier te lande vertegenwoordigd door schatten en zij wordt knap beoefend, doch hare behartiging naar buiten wordt geheel verwaarloosd, ten nadeele van haarzelf en van de geheele toekomst van het boek.

En dat kan toch zeer zeker anders.

De wijze waarop de Haarlemsche tentoonstelling verleden jaar in een zeer korten tijd is in elkaar gezet, de ambitie met welke de zaak werd aangevat, hebben bewezen dat de belangstelling welke noodig is om betere verhoudingen te krijgen zeer zeker aanwezig is, en bewees tevens, dat men naar de belangstellende en daarvoor aangewezen personen niet behoeft te zoeken. Maar wanneer de toestand van thans blijft bestaan, zal hun werk nutteloos verdwijnen en het verleden en de toekomst van het boek zullen daar de groote schade van ondervinden.’

Tot zoover het Nieuwsblad. De Nederlandsche bibliographie, van A.W. Sijthoff's uitgeversmaatschappij te Leiden, neemt op hare beurt deze beschouwingen over, en herinnert dan aan een ontboezeming in haar Maartnummer gegeven, om vervolgens de wenschelijkheid te betoogen van een Nederlandsch verbond van boekenvrienden.

‘De geschiedenis van het boek is de geschiedenis der beschaving. De ken-

[p. 317]

nis van en de liefde tot het goede en schoone boek zal door het nagaan van zijn ontwikkelingsgang worden bevorderd. De boeken: verstoffelijkte en vermenigvuldigde geestesproducten en schoonheidsontroeringen en daardoor waardemeters der beschaving, zullen, als wij steeds meerderen tot hen brengen, onze intellectueele welvaart verrijken.’

Zoo schreven we in de Bibliographie van Maart '23 en inderdaad een groot terrein, dat om bewerking roept is aanwezig. De verschillende vakvereenigingen bereiken alleen eigen kring en gaan bovendien geheel op in den strijd om een economisch zoo goed mogelijke positie voor individu, onderneming of bedrijf. De reeds bestaande groepjes en vereenigingen, elk met een mooi maar klein doel, helpen niet afdoend; alleen een groote massale beweging kan hier iets doen.

Een verbond van boekenvrienden?

Maar is het dan niet de vraag of het in ons kleine land zoo welig tierende sectarisme niet het staketsel zal zijn dat een gezamenlijk optrekken verhindert? Zou het mogelijk zijn, vragen we ons af, dat met de groote ideëele dingen voor oogen, ongeacht religie, ongeacht maatschappelijke en wetenschappelijke standing, men met en naast elkaar zou willen werken voor hetzelfde doel?

Als daar nu eens ging ontstaan een groot verbond waarin bibliografen, historici, bibliophilen en geleerden naast de idealisten uit boek- en grafisch bedrijf, dus heel ‘intellectual Holland’, de ‘boektechnici’ en alle ‘liefhebbers van het boek’, zoo noodig in aparte afdeelingen, dan zou ook in ons land voor de belangen van het boek en daarmee voor de intellectueele welvaart op grootsche wijze kunnen worden geijverd.

Maar dan moet ook vooraf geen ander beginsel op den voorgrond staan dan ‘het boek, z'n wezen en verschijnen in verleden, heden en toekomst.’

Zeker zal dan vooral voor de toekomst van het boek moeten worden gewerkt. Wij zijn door den oorlog, maar wel 't allermeest in den naoorlogschen tijd door en door vermaterialiseerd, wij Hollanders zelfs, hebben haast gekregen. Voor geestelijke dingen: voor het savoureeren van 'n schoon boek is geen stemming, onze hersens zijn telmachines, geen tijd, omdat we leven in een run naar.... ja waar naar toe?

Aan het te constitueeren lichaam zelf echter de taak, het hoe te overwegen, de lijnen uit te stippelen, eigen vorm en werkwijze te bepalen.

Maar wie zal de kat de bel aanbinden?

Willen we eens een steekproef nemen?

Welaan, laat dan ieder die voor een doelbewuste, geregelde samenwerking, voor de belangen van het boek iets voelt, een adhaesiebetuiging c.q. naamkaartje zenden aan de Redactie van de Nederlandsche Bibliographie te Leiden.

We kunnen daarna de mogelijkheid van verdere stappen overwegen.

Wekt medestanders op en ijvert voor de idee: Een Nederlandsch verbond van boekenvrienden.

De macht van het boek
(Uit een dagbladbericht)

Op den Catharijnesingel te Utrecht bij het Zwarte Paard liep midden op den weg een heer te lezen. Wat zoo zeer zijn aandacht boeide - we weten het niet, maar hij was zoo verdiept in de lectuur, dat hij nu eens links, dan weer rechts van den weg liep. Hij liep, wat men noemt, te zeilen.

De gevolgen bleven niet uit; er kwam een auto aan. En als de auto den aandachtigen lezer links wilde passeeren, zwaaide hij naar den linkerkant van den weg; wilde de chauffeur het rechts probeeren, hij verscheen opnieuw vlak voor den radiateur. Het kon niet anders, of er moest een aanrijding gebeuren. Al lezende werd de man tegen moeder aarde geworpen, de auto ging over hem heen.

[p. 318]

Groot ongeluk.

De menschen stroomden toe.

Ze dachten een bloederige massa te zien.

Maar de man stond, alsof er niets was gebeurd, kalm op, veegde de stof van zijn kleeren en wandelde verder, pikte den draad van het verhaal weer op, en vervolgde zijn weg - lezend.

Men zegt zelfs, dat hij, toen de auto over hem heenging, den vinger gehouden heeft bij de plaats, waar hij gebleven is, maar dat is nu niet meer te controleeren.