Het Boek. Jaargang 15

[p. *6]

Jan Willem Enschedé

[p. 97]

J.W. Enschede †

Jan Willem Enschedé, een geheel zelfstandige en eigenaardige figuur in ons boek- en bibliotheekwezen, overleed na een betrekkelijk korte sloopende ziekte, den 13en Februari ll. te Overveen, zestig jaren oud. In zijne jonge jaren was hij Bibliothecaris der Stedelijke Bibliotheek van Haarlem. Wegens persoonlijke redenen tot aftreden genoopt, verhuisde hij naar Amsterdam, waar hij jaren lang zonder vaste betrekking zich geheel aan zijne studie wijdde, die voor een zeer groot deel op de kennis van het boek was gericht. Eerst veel later werd hij als tijdelijk conservator, met een beperkten werktijd, aan de Universiteitsbibliotheek verbonden; van zijne werkzaamheid daar, de opstelling en catalogiseering van eene handbibliotheek voor Nederlandsche geschiedenis, gaf Het Boek in den jaargang 1923 (blz. 46) een kort verslag. Het werk is sedert dien door de ‘reorganisatie’ afgebroken.

Over de taak van den bibliothecaris heeft hij veel vroeger, in zijn ambteloozen tijd, een heel aardige reeks beschouwingen gegeven in eene voordracht voor de Nederlandsche Vereeniging van bibliothecarissen en bibliotheek-ambtenaren, in den vierden jaargang van Het Boek (1915) opgenomen.

Deze voordracht is slechts een van de tallooze artikelen die hij over onderwerpen van boek- en bibliotheekwezen heeft gegeven. Jaren lang was hij trouw medewerker, ook mede-redacteur, eerst van het Tijdschrift voor boek- en bibliotheekwezen, later van Het Boek. Ook in tal van andere tijdschriften gaf hij iets uit zijn veelomvattende kennis en zijn vaak eigenaardig inzicht op dit gebied. We zouden niet gaarne medegaan met enkele bladen - zooals Neerlandia (Maart-aflevering) - die als een voorname ‘ontdekking’ van hem vermelden ‘dat Laurens Coster de uitvinder der boekdrukkunst niet is geweest.’ Dat de oorsprong van den boekdruk niet te Haarlem maar te Leuven of te Mechelen te zoeken zou zijn, waren deels geheel ongegronde, deels op onjuisten uitleg van documenten berustende hypothesen; voor den Mechelschen

[p. 98]

inventaris is Enschedé's tekstverklaring wel afdoend door Hessels (Het Boek 1923) wederlegd.

Trouwens de beteekenis van zijne werkzaamheid ligt niet in één bepaald onderwerp, en allerminst in een ontdekking, geschikt om op het groote publiek indruk te maken. Het veld van zijne belangstelling was zeer ruim; veel dat in het oog van de meeste onderzoekers klein en onbeduidend is, wist hij op te merken en er beteekenis aan te geven. Zoowel voor de historische ontwikkeling van den druk en de verspreiding van het boek, als voor de moderne techniek van boekdruk en boekversiering had hij een open oog. Voor zeer vele vragen kon men bij hem voorlichting zoeken; zoowel zijn schat van kennis als zijne rijke verzamelingen waren steeds beschikbaar. Zijn heengaan laat eene leegte, die we vaak zullen voelen.

Het is niet gemakkelijk, een overzicht te geven van wat hij op zoo ruim gebied in den loop der jaren heeft gevonden, gedacht en geschreven. We moeten ons voor het oogenblik beperken tot deze weinige woorden van herdenking en waardeering, maar hopen later nog op zijn leven en zijn werk terug te komen.

C.P.B. Jr.