Het Boek. Jaargang 17

[p. 74]

Een Grieksch-Latijnsch Abecedarium van 10. Frobenius

In mijne bespreking van het Abecedarium als algemeen verbreid leerboekje, in den vorigen jaargang, gaf ik eene afbeelding van eene bladzijde uit de Grieksche spraakkunst van Frater Urbanus met het Alfabet, Onze Vader en Ave Maria, van 1497. Verder wijdde ik enkele woorden aan het 18e-eeuwsche Grieksche Abecedarium van de Propaganda.

Ik laat nu hier eene korte beschrijving volgen van een heel bijzonder 16e-eeuwsch boekje op dit gebied, een Grieksch-Latijnsch Abecedarium van den beroemden Baselschen drukker Ioannes Frobenius, den vriend van Erasmus. Mijne aandacht werd er op gevestigd door den heer Menno Hertenberger, die de zeldzame vondst heeft opgenomen in zijn zoo even verschenen catalogus (no. 43) onder no. 322.

De titel in houtsnee-omlijsting gaat in afbeelding hierbij. Hij geeft vrij volledig den inhoud van het boekje aan: het alfabet, het Onze Vader, de Salutatio, enz., alles in Grieksch en Latijn, en voegt er bij, dat de uitgaaf bestemd is voor de jeugd, die zich aan de studie van het Grieksch zal gaan wijden.

Op de keerzijde staat deze opdracht aan de studiosi:

10. frobenivs studiosis S.D.
Quoniam dilectissimum filiolum nostrum Ιο. Erasmum, favente Christo opt. Max. tribus linguis instituendum curabimus, ut admodum adhuc puellus, habeat unde literarum cognitionem et prolationem condiscat, et in crepundiis veluti per lusum graecam imbibat linguam, Alphabetum Graecum, et sacras preculas aliquot typis nostris excudere collibuit. Sic enim per lusum, linguarum erat paranda cognitio, quibus discendis, partim temporum et praeceptorum, partim nostrapte culpa per omnem aetatem misere torquemur, ut quod lusus esse debebat non modo hoc non sit, sed plane crux, et quidem summa. Porro quam pulchre comparatum est, ut priva commoditas etiam in alienos demanet? Nos dum filiolo nostro prodesse studemus, inprudentes studiosis interim adolescentibus ubique consulimus. Bene Valete.

[p. 75]

Een aardig stuk. Zijn jonge zoontje, naar zijn geleerden vriend Joannes Erasmus genoemd, zal worden opgeleid tot de studie van



de drie talen. Latijn, Grieksch, Hebreeuwsch, en de vader bestemt dus voor hem dit boekje, waaruit hij nog heel jong, als het ware spelende de allereerste begins elen zal kunnen leeren, het Grieksche

[p. 76]

alfabet en de allereerste gebeden in de Grieksche taal. Het is zooveel waard, dat de kinderen zulke dingen al spelende, tot hun genoegen leeren. Bij de gewone leermethode is het dikwijls geen



genoegen, maar een waar kruis. En wat is dat mooi, dat hetgeen hij zoo in eigen belang voor zijn zoontje doet, ook anderen nut kan brengen!

De volgende bladzijde, die we hier weder in afbeelding geven, toont ons het Grieksche alfabet, de verschillende lettervormen,

[p. 77]

[p. 78]

den naam en de beteekenis van elke letter. Ons treft daarin vooral het itacisme, de uitspraak van ɛι, οι, η als i, terwijl de y als e longum wordt aangeduid maar toch in de letterbenamingen Ita, Thita Zita als i wordt uitgesproken. Ook in Vita, waar de v voor b ons eveneens ongewoon is, zooals ook Gni voor ν, waar wij Ny zouden verwachten, overeenkomstig met de onmiddellijk voorafgaande My. Eigenaardig is ook de f in de tweeklanken af (αυ), ef (ɛυ), if (ηυ) en of (ωυ), en ook Taf (τ).

Opmerking verdient, dat de letterverbindingen niet zijn opgenomen, die we wel vonden in de grammatica van Clenardus, in 1530 te Leuven gedrukt (zie Het Boek 1927, blz. 280). Op zich zelf lijkt het heel natuurlijk, dat voor zoo'n allereerst boekje voor heel jonge kinderen alleen het allereenvoudigste is uitgekozen, maar dan zouden we ook de volgende gebedsteksten zonder die lastige letterverbindingen verwachten - en daar zien we ze wel.

De teksten vullen 12 bladzijden (4-15); telkens links de Grieksche, rechts er tegenover de Latijnsche tekst; achtereenvolgens: Oratio Dominica, Salutatio angeli, Symbolum Sanctorum apostolorum (blz. 4-5), Canticum Deiparae (6-7), Canticum Symeonis, Christi decreta apud Matthaeum (8-9), Salutatio ad Sanctissimam Mariam, Benedictio mensae (10-11), Bened. mensae aliter, Gratiarum actio, Canticum angelorum (12-13), viii beatitudines (14-15). Deze laatste, de beide bladzijden met de zaligsprekingen geven we hier in eenigszins verkleinde afbeelding. Het colophon geeft plaats en drukker, jaar en maand precies aan: te Basel bij Io. Frobenius, in het jaar 1518 na Chr. in de maand Maart. De slotbladzijde van het keurig gedrukte boekje geeft in een schoone houtsnede het drukkersmerk van Froben, de slangenstaf met de duif, in een rijk ornament, een boog, door twee zuilen gedragen, met putti en guirlanden rijk versierd, met een berglandschap op den achtergrond.

C.P. Burger Jr.