Het Boek. Jaargang 17

[p. 154]

Uit Noord- en Zuid-Nederlandsche Bibliotheken

Dürer-Toorop
Tentoonstelling in de provinciale bibliotheek te Leeuwarden, van 7 april-12 mei 1928

't Is niet toevallig, dat deze twee grooten in het rijk der kunst - Dürer en Toorop - hier worden verbonden, gescheiden als zij zijn door een tijdruimte van vier eeuwen (1528-1928). Het samenbrengen van hun werk enkel om het sterfjaar zou ook te weinig zin hebben. Neen, bij alle verschil bestaat tusschen hen een diepere eenheid. Beide beoefenden de kunst, niet om haar zelfswil haar beheerschend en vereenzamend, maar in ernstige zedelijkheid wagend de innerlijke stem in zooverre te volgen, dat zij zeker waren de kunst te dienen.

Beide leerden diep te zien in de kern der Godsopenbaring. Voor hen leefde de gewijde geschiedenis van profeten en apostelen, van Christus en zijne Heiligen. Het groote thema van hun strijd en offer droegen zij in zich om. Voor de inspiratie tot hun werk bood deze stof hun datgene, wat hun ziel behoefde. Zoo hebben zij veel kunnen geven aan de groote draagster der heilige traditiën: De Kerk. Zij gingen niet op in het zinnelijke, maar hieven er boven uit. Zij pleegden geen verraad aan de kunst door lage beelden. Van hen was het schoone tevens het goede en het ware. In hen viel samen de aanschouwelijk-scheppende en de denkend-onderzoekende aanleg.

Beide waren kunstenaars van karakter. Men ziet het hun apostel-figuren aan. Slappe menschen kunnen zoo niet de bezielde, mannelijke geloofskracht uitbeelden. Bij beide paart zich de sterke bezinning aan het methodisch bewuste werken. Hun hand heeft de zekere lijn, die wonderen doet.

Beide hebben een ander leven gehad dan van zonnige gelukskinderen, wien alles vanzelf spreekt en toevloeit. Zij hebben als menschen van hun tijd geworsteld met de vragen van dien tijd, en de innerlijke tweespalt gekend. Hun kunstontwikkeling was niet de rechte lijn, maar de zigzag, en dan steil opwaarts. Beide waren veelzijdige, voorname portrettisten. Wie hebben ze al niet op het doek gebracht of geteekend? Peinzers, geleerden, kunstenaars, priesters, staatslieden, patriciërs, edelvrouwen. Beide waren grafische kunstenaars, die door houtsnede en gravure alles deden om het boek in waarde te doen rijzen.

Toch was bij veel overeenkomst het verschil in levens- en kunst-open-baring ook weer niet gering. Dürer bracht in zijn zielestrijd openlijk een groet aan Luther om de waarheidselementen der Reformatie. Toorop bekende zich van uit een onbestemd natuurpantheïsme tot de R. Katholieke Kerk.

Dürer had een ongedwongen vreugde aan de natuur. Hij verdiepte zich vol liefde in alles wat hem omringde, ook in het kleine. Zie die vogelwiek,

[p. 155]

die kever, die doode eend, dat konijn. En uit alles spreekt hetzelfde innige gevoel, dat ook ontroert in een groot geschilderd portret.

Toorop is de psychologische-symbolische schilder en teekenaar. Daar ziet ge de biddende religieuze met het onderschrift: ‘Mon âme, Seigneur, est devant vous’ (Mijn ziel, o Heer, is voor U). Daar is zijn Sanctus, zijn Eucharistie, zijn Dal der rozen, zijn Inspiratie, zijn Inspireerende engel en niet te vergeten dat wondere Brugge of De goddelijke Liefdegang. Heel dat oeuvre draagt een zuiver geestelijk karakter. Hoe onwerkelijk zijn die lichamen, die handen, getuigend van een wereld, hooger dan deze.

Durer is universeeler, dichter bij het reeële leven, ook bij het leven van zijn volk en daardoor meer nationaal. Hij, de volbloed Duitscher.

Toorop, geboren in de tropen, staat onder Oostersche invloeden. Zie zijn Drie Bruiden, en zijn Koptische vrouw. Ja, zouden zijn gestalten met hun strakke lijnen niet passen in het land der pyramiden?

Ik vestig nog de aandacht op enkele werken in de zaal. Allereerst het monumentale boek van Dr. J. Veth en Dr. S. Muller Fz. over Dürer's Nederlandsche reis in 1520-21, in twee deelen. Dan zijn Vier Evangeliën en de Openbaring van Johannes met 52 houtsneden. Vervolgens het werk over Dürer's randteekeningen voor het gebedenboek van keizer Maximiliaan I; de boekjes met zijn kopergravures, Duitsche landschappen, dagboeken, brieven en rijmen. Eindelijk biografieën en studie's van M. Miedema, E. Waldmann, M. Friedländer, Kurt Pfister, Willy Pastor, G. Jedlicka e.a.

Bij de Tooropcollectie verzuime men niet in te zien: Prof. v. Ginneken's Voordrachten over het Katholicisme voor niet-Katholieken, door hem geïllustreerd; Julius de Boer's monografie; en in de vitrine te letten op zijn bandversiering van Gerard Brom's Vondel's bekeering. Ook zijn daar: het Tooropnummer van het tijdschrift Wendingen op zijn zestigsten verjaardag (1918), zijn Kruiswegstatie door Miek Janssen, en opstellen in Beyaard, Gildeboek en Elsevier's Maandschrift.

Deze tentoonstelling wil den bezoekers een kleinen rondgang bieden door de kunst van twee, wier werk blijft. Want er moge in de kunstwetenschap wisseling van stroom zijn, zoodat nu eens het technische gesteld wordt boven de idee, de meester van de kleur boven die van de lijn, de hartstochtelijke zoeker boven het bezonken talent, aan rijkdom van innerlijk leven, die spreekt uit hun werk, zullen Dürer en Toorop vooraan blijven staan in de Duitsche en Nederlandsche kunst.

G.A. Wumkes

De Stedelijke hoofdbibliotheek van Antwerpen

In een nieuw periodiekje ‘Mededeelingen van de Stedelijke Hoofdbibliotheek te Antwerpen’ geeft de bibliothecaris een verslag van de tentoonstellingen gedurende de laatste jaren in de bibliotheek gehouden.

Ze waren gewijd aan het Breviarium Grimani, aan den Antwerpschen O.L.V.-toren, aan Beethoven, aan Rubens en aan Charles de Coster. ‘Deze tentoonstellingen’, schrijft de bibliothecaris Emmanuel de Bom, ‘met de daarbij behoorende lezingen, catalogi en toelichting van allen aard, bleken te beantwoorden aan het onuitgesproken verlangen van een ruim deel van ons publiek. Voor de toekomst zijn ze een welsprekend teeken van wat er door onze bibliotheek in dien zin nog meer organisch en systematisch kan verricht worden. Er mag, zonder vrees voor tegenspraak, vastgesteld worden, dat de Stedelijke Hoofdbibliotheek door deze manifestaties blijk heeft gegeven van een actief uitstralend vermogen. De Stedelijke Hoofdbibliotheek staat thans in het centrum van het Antwerpsche intellectueele en kultureele leven. In zekeren zin mag dit ook hoogeschool-uitbreidingswerk worden genoemd. De belangstelling van het publiek is aldoor stijgend gebleken’.

De tweede aflevering bevat een artikel over geschiedenis en ontwikke-

[p. 156]

ling der Antwerpsche bibliotheek, met afbeelding en portretten en verder evenals de eerste een overzicht van de jongste aanwinsten van de bibliotheek.

Gedenkboek der Rubensfeesten te Antwerpen

Een schitterend gedenkboek komt ons alweder herinneren aan de Rubensfeesten van 1927, aan de tentoonstelling, toen in de Stedelijke Hoofdbibliotheek gehouden - zie onzen vorigen jaargang blz. 269 -, en drie gelijktijdige tentoonstellingen, eene in het Plantijn-Museum over het Antwerpsche geestesleven in Rubens' tijd, eene in de Academie van Schoone Kunsten, van reproducties naar Rubens' werk, en eene in de zalen van het Koninklijk Kunstverbond, van teekeningen en prenten van Rubens en zijn tijdgenooten. De feestelijkheden omvatten veel meer, schoolfeest, concert, versiering van de stad, huldebetoon op het graf, volkshulde, ontvangst op het Stadhuis, ommegang, feestcantate, verlichting, Academische zitting, Te Deum. Maar we zullen ons hier bepalen tot wat het Gedenkboek meedeelt over de tentoonstellingen van boeken en prenten.

Die in de Bibliotheek was gewijd aan de daar aanwezige literatuur over Rubens. De Bibliothecaris wees in zijne openingsrede eenige van de belangrijkste werken aan, maar drukte de hoop uit op ‘een boek dat er noodig is, namelijk een modern volksboek over Rubens, een boek voor velen, dat uit de uitgebreide gegevens hier aanwezig veel stof zal kunnen putten. De schrijver van dit boek moet het moderne critische bewustzijn bezitten, vrij van romantisch lyrisme, maar diep doordrongen van de warme liefde waarmee alleen zulk een mild en levensvreugdig genie als dat van Rubens kan benaderd en begrepen worden. En ten volle moet de schrijver van dit gedroomde boek zich kunnen inleven in de schitterende renaissance-wereld, in de weelderige en complexe levensbeschouwing van de Barok, waar Rubens de hoogste uiting van geweest is.’ De Schepen die na hem sprak bracht hulde aan den organisatiegeest van den heer De Bom, hoofdbibliothecaris, en zijne verdienstelijke medewerkers, die in ‘dit enge lokaal’ wonderen hadden verricht. En de openingsplechtigheid werd iets heel moois door twee toespraken die nog volgden, eene korte van Emmanuel de Bom over de moeder van Rubens en eene langere van den heer Jozef Muls over Rubens als levenskunstenaar.

In het Plantijnmuseum opende de heer Maurits Sabbe de tentoonstelling van werken van geleerden uit den tijd van Rubens, die zeer volledig het rijke Antwerpsche geestesleven weerspiegelen; bijna alle zijn uitgaven van het huis Plantijn, en daar worden ze in groote volledigheid bewaard. Ook zijn schoone openingsrede werd officiëel door den Schepen J. Junes beantwoord in een korte toespraak vol waardeering.

En de heer A. Delen opende in de Academie de nu na jaren weer tentoongestelde verzameling reproducties van werken van Rubens, die vroeger in het Museum was uitgestald. Hij, en ook de Schepen, die hem ‘rechtzinnigen dank’ bracht, drukte zich wat deze tentoonstelling betreft, die geen oorspronkelijke kunst geeft, bescheiden uit; met verwijzing naar de spoedig daarna te openen tentoonstelling van origineele werken in het ‘Kunstverbond’, insgelijks door den heer Delen ingericht. Ook van deze vierde tentoonstelling ‘van teekeningen en prenten uit Rubens' tijd’ geeft het Gedenkboek de gehouden toespraken en fraaie afbeeldingen van werken van Fijt, Jordaens en Van Dijck. En wat geeft het Gedenkboek ook verder veel schoons in prenten, en tekst! Wijzen we alleen nog even op de Akademische zitting met voordrachten als die van Huib Luns en Maurits Sabbe - en verscheidene andere die we alleen niet noemen, om niet te ver buiten ons onderwerp te geraken. Men neme het Gedenkboek zelf ter hand.