Het Boek. Jaargang 17

[p. 251]

Varia

Twijfelzucht, of nauwgezetheid?

De Paginas Bibliographicae (III no. 4 blz. 931) bevatten een opgewekte - niet werkelijk gehouden - redevoering van Dr. W. van Eeghem over ‘Catalogi en Literatuurgeschiedenis’, waarin de spreker wijst op de rijke informatie die voor bibliografen te vinden is in oude catalogi, en krachtig te velde trekt tegen bibliografen die het wagen twijfel te opperen aan de juistheid van opgaven die ze in oude catalogen vinden. Heeft hij gelijk? Of is het juiste inzicht meer aan den kant van lien die hij zoo heftig bestrijdt?

Met zijn algemeene betoog heeft hij zeker gelijk. En we mogen gerust voorop stellen, dat juist de door hem aangevallen bibliografen zijne waardeering van oude catalogen als bron van inlichtingen zullen deelen. Immers dit blijkt uit het feit dat zij de moeite hebben genomen, bij hun werk die catalogen te doorsnuffelen. Maar met zijn afwijzen van alle critiek heeft hij zeker volkomen ongelijk. Laten we drie van de meest in 't oog loopende voorbeelden eens nader bekijken.

‘In zijne Bibliographie Gantoise (p. 329 no. 1) schrijft Ferd. Vanderhaeghen: Du reste, on le sait, les catalogues de vente presque toujours rédigés avec précipitation et parfois par des libraires peu instruits, sont souvent remplis d'inexactitudes et de fautes d'impression. - Deze nog al brutale aanval verliest veel van hare kracht, als men maar bedenkt dat bewuste Bibliographie met alles behalve overhaasting geredigeerd (1858-59) toch ook niet zonder foutjes is: op p. 152 (I 1858) b.v. wordt van ‘Die historie van Belgis’ een editie van 1578 vermeld (lees: 1574) ....’

Een zonderlinge redeneering! Verliest de beschouwing over fouten in haastig gemaakte catalogussen aan kracht door de aanwijzing van eene fout ook in een met zorg gemaakte bibliographie? Juist omgekeerd; wanneer bij alle zorg toch nog zulk een fout insluipt, kan men met zekerheid concludeeren, dat bij spoedwerk er wel heel veel fouten zullen zijn! Wat Vanderhaeghen schrijft is al heel onjuist gekarakteriseerd als een ‘brutale aanval’; het is eene ernstige opmerking van den bibliograaf, die zeker de vrucht is van rijke ondervinding.

Een andere aanval - hier is dit woord wel op zijn plaats - van Van Eeghem is gericht tegen P. Leendertz Jr. die bij de bewerking van eene bibliografie van Hooft als gedragsregel aanneemt, de uitgaven, waarvan hij geen exemplaar heeft kunnen vinden, en ook geen secuur vertrouwbare beschrijving, ter zijde te laten. Hier legt hij, volgens Van Eeghem, ‘een onverantwoordelijk hooge mate van twijfelzucht aan den dag’. Inderdaad drukt Leendertz zich wel wat heel krachtig uit, door aan te nemen dat de uitgaven, waarvan hij - na drie maanden wachten - ‘nog geen betrouwbare aanwijzing’ heeft, ‘ook niet bestaan’ (Het Boek 1926, blz. 262). Men kan hem hier vangen door te vragen, of een boek dan niet bestaat, als de aanwijzing - of het boek zelf - eerst na drie en een halve maand voor den dag komt? Maar op dergelijke gevatte antwoorden komt het hier niet aan. Dat de nauwgezette bibliograaf zich beperkt tot die uitgaven, waarvan hij betrouwbare aanwijzingen heeft, is volkomen juist. Zijne bibliografie krijgt daardoor eene geheel andere waarde dan eene zoogenaamde bibliografie die zonder critiek alles opneemt.

Beide soorten van werk hebben hun recht van bestaan, en bewijzen ons diensten, maar ze staan toch niet op ééne lijn. Vergelijk slechts de bibliografie van Bierens de Haan over de mathematische vakken met werken als die van Tiele. De laatste blijven modellen van goed en vertrouwbaar werk, de eerstgenoemde slaat men op, maar wie zekerheid wil hebben over het bestaan of den juisten titel van een boek dat hij er in vermeld vindt, moet die elders zoeken.

Een derde aanval treft Jonkvr. C.H. de Jonghe die in hare beschrijving

[p. 252]

van het Dracht-Thoneel van Zacharias Heyns (Het Boek, 1919, blz. 65) op grond van de dateering van de opdracht ‘desen eersten Julij 1601’ de opgaaf bij v.d. Aa, dat het boek in 1610 was verschenen, voor onjuist verklaarde. Van Eeghem spreekt als zijne ‘bescheiden meening’ uit ‘dat er volstrekt geen reden voorhanden is om, naast de thans weer opgedaagde uitgave van 1601 niet nog eene andere, niet onmogelijk eene derde of zelfs eene vierde, en wel juist uit 1610, aan te nemen.’

Hoogst opmerkelijk! Een nieuw perspectief voor de Nederlandsche bibliografie! We hebben eene niet gedocumenteerde vermelding van een uitgaaf van 1610, we vinden een boekje van 1601, en mogen nu niet vermoeden dat 1610 een druk- of schrijffout voor 1601 is geweest, maar we gaan die vermelding eenvoudig aanvullen als die van eene 2e, 3e of 4e uitgaaf, wat van der Aa niet aanduidt, en zoo leidt die waarschijnlijke slordigheid of drukfout tot een bibliografische beschrijving die van dit vergeten boekje een volkomen verdichte reeks van uitgaven zou vermelden! De hemel behoede onze Nederlandsche bibliografie voor zulk werk!

B.

Verslag Frederik Muller-fonds 1927

Commissarissen hebben in den loop van het jaar 1927 vier vergaderingen gehouden, iets buitengewoons in de annalen van het Fonds. Op 18 Mei vergaderden zij voor het eerst zonder Dr. Scheurleer, die zoovele jaren hun voorzitter is geweest. De waarnemende voorzitter, Prof. Dr. J.W. Muller, die reeds bij de begrafenisplechtigheid de tolk van Commissarissen was geweest, herdacht ook in deze vergadering het groote verlies, dat zij door het overlijden van Dr. Scheurleer hadden geleden, en bracht een dankbare hulde aan de vele verdiensten die de overledene zich tegenover het Fonds had verworven.

In de daardoor open gevallen plaats benoemden Commissarissen Dr. F.C. Wieder, directeur van de Bibliotheek der Rijksuniversiteit te Leiden, die de benoeming aannam.

In hun vergadering van 2 Juni werd Prof. dr. J.W. Muller met algemeene stemmen tot voorzitter verkozen.

Nog vóór het jaar ten einde was, hadden Commissarissen een nieuw verlies te betreuren: op 14 October ontviel hun de heer W.P. van Stockum Jr., die van 1906 af gedelegeerde van de Vereeniging ter Bevordering van de Belangen des Boekhandels en tevens secretaris van het Fonds is geweest. Bij het graf en in de vergadering van 13 December bracht de voorzitter hulde aan den ijver en de nauwgezetheid van den overledene, die sedert 1910 het grootste gedeelte van zijn tijd gegeven heeft aan de ‘titellijst der boekwerken in Noord- en Zuidnederland en door Nederlanders in het buitenland tot 1800 uitgegeven’, als grondslag voor een ‘Algemeene Nederlandsche Bibliografie’, zooals de heer Van Stockum dit werk bij voorkeur betitelde. De overledene heeft trouwens dubbele aanspraak op de dankbaarheid van het Frederik-Muller-Fonds, nu is gebleken dat hij dit een aanmerkelijk legaat, ƒ 5000. - vrij van successierechten, heeft vermaakt.

In de plaats van den heer Van Stockum werd door de ‘Vereeniging’ als haar gedelegeerde aangewezen de heer Wouter Nijhoff, die in de vergadering van 13 December zitting nam. In deze zelfde vergadering werd tot secretaris benoemd Prof. dr. Willem de Vreese, directeur van de Bibliotheek en Leeszalen van de gemeente Rotterdam, die de benoeming aannam.

Bij brieve van 31 October gaf de heer J.F. van Someren, oud-directeur van de Bibliotheek van de Rijksuniversiteit te Utrecht, kennis van zijn besluit, om gezondheidsredenen als commissaris af te treden.

Commissarissen begrepen dat besluit te moeten eerbiedigen, en betuigden hun scheidend medelid warmen dank voor zijn steeds gewaardeerde adviezen en medewerking.

[p. 253]

Commissarissen hebben herhaaldelijk aandacht gewijd aan de bibliografie der Nederlandsche Kunstgeschiedenis, voor het Fonds ondernomen door den heer H. van Hall te Amsterdam, met wien nieuwe besprekingen en overleggingen zijn ingeleid om binnen afzienbaren tijd tot voleindiging van het werk te komen. Zij hebben zich echter vooral beziggehouden met de vraag, wat er diende gedaan met het materiaal, door den heer Van Stockum bijeengebracht. Na grondige bespreking werd beslist, dit werk niet voort te zetten, het bruikleencontract met de Koninklijke Bibliotheek op te zeggen en plaatsing van het materiaal op een plek waar het algemeen toegankelijk is. Als zoodanig werden verschillende instituten genoemd, inzonderheid de Bibliotheek van de ‘Vereeniging’.

Op een verzoek van den heer P.H. Muller te Rotterdam om een subsidie voor het bewerken van een Repertorium der Nederlandsche fraaie letteren sedert 1880 tot ong. 1925, meenden Commissarissen niet te kunnen ingaan.

De Gutenberg-Gesellschaft

Het Bestuur van de Gutenberg-Gesellschaft doet ons een overzicht toekomen van de uitgaven van het jaar 1927/28, en van de uitgaven die de leden weer in het nieuw ingetreden jaar 1928/29 zullen ontvangen.

Het Jaarboek, een uitgaaf van zeer hooge waarde, bespraken we in onze vorige aflevering; de prijs voor niet-leden is 35 Mark. Bovendien ontvingen de leden nog deze ‘Kleine Drucke’: no. 3: Julius Rodenberg, Die Deutsche Schriftgiesserei. 4: Chr. H. Kleukens, Die Handpresse. 5: Moriz Sondheim, Das Titelblatt.

Voorts als no. 7 een Werbeheftchen, en als bijlage bij het jaarverslag: C.E. Poeschel, Deutsche Druckkunst gestern, heute, morgen.

Het Jaarboek voor het loopende jaar zal in Juni 1929 verschijnen, en daarnaast worden de volgende ‘Kleine Drucke’ toegezegd: no. 6: Herb. Eulenberg, Gutenberg, Ein Einakter. 8: A. Ruppel, Mainz als Gutenbergstadt. 9: Gutenbergs Türkenkalender für das J. 1455.

Dit laatste is een zeer bijzonder drukwerk, gedrukt met gereconstrueerde Gutenberg-typen op een houten pers in de Gutenberg-werkplaats van het Mainzer Gutenberg-museum in de Pressa te Keulen op geschept lompenpapier, en uit de hand gekleurd.

Voorts krijgen de leden nog een feestvoordracht van Karl Dietrich: Die Druckpresse yon Johann Gutenberg bis Friedrich Koenig. Met vele afbeeldingen. Eindelijk jaarverslag en ledenlijst.

Voor zoover in den handel verkrijgbaar gesteld, vertegenwoordigen de uitgaven van het afgeloopen jaar een bedrag van 47, die van het nieuw ingetreden jaar van 60 Mark. De leden krijgen dat alles kosteloos en franco.

Dit is slechts mogelijk door rijke giften aan de Gesellschaft gedaan, en door de zeer sterke toeneming van het ledental; bijna dagelijks melden zich nieuwe leden aan uit bijna alle landen van de wereld. Zoowel die mooie schenkingen als die toestrooming van leden heeft de Gesellschaft omgekeerd weer te danken aan haar internationaal karakter en hare schitterende reeks van wetenschappelijk hoog staande en artistiek uitgevoerde uitgaven.

Nieuwe leden zijn steeds welkom. Men kan zich aanmelden bij Dr. A. Ruppel, Directeur van de Stedelijke bibliotheek en van het Gutenberg-Museum te Mainz, den Geschäftsführer der Gesellschaft.