Het Boek. Jaargang 18

[p. 8]

Nog een Benedictio mensae op perkament gedrukt

Het Maartnummer van den vorigen jaargang bevatte een artikel van Dr. C.P. Burger Jr., Perkamenten Leerboekjes. Nieuwe vondsten. Op blz. 71 v. beschrijft Dr. B. een fragment (4 blz.) van een boekje, welk fragment gevonden werd op een rekening van 1564 in 't Berghsch Archief. Oorspronkelijk telde het boekje wel 8 blz. elk van 10 regels, formaat 7½ × 6½ cM. Door dit artikel werd ik aanstonds herinnerd aan een vondst, voor eenige jaren door mij in onze Abdij-Bibliotheek gedaan, en die ik meen hier te moeten mededeelen, wijl ze vermoedelijk ook eenig licht brengt inzake het Berghsch exemplaar.

In 't najaar 1926 vond ik in: D. Joan. Chrysostomi Archiepiscopi Constantinopolitani, ad populum Antiochenum Homiliae LXXX-quarum argumenta paginis in sequentibus recensentur, nunc primum sub Enchiridij forma aeditae: Adiecto Rerum et Sententiarum indice memorabili. Antverpiae, In aedib. Ioan. Steelsii M.D.LII. een tweetal bedrukte perkamenten blaadjes. Elk bleek te vormen een boekje van 8 blz., 7½ × 5½ cM., bevattende den tafelzegen in 't Latijn. Ze waren overlangs doormidden gevouwen, en zoo langs den binnenrand om het karton van den band gelegd. De rugkoorden hebben daarom den tekst slechts weinig geschaad. Van het eene blad zijn de twee onderste regels der blz. 3-6 afgesneden, van het andere die der blz. 1. 2. 7. en de vier onderste van blz. 8. Deze laatste zijn op het andere blad bewaard gebleven; gelukkig, want zij geven jaartal (minstens als terminus a quo) en drukker.

De tekst in zwart en rood, die overal nog voldoende leesbaar is luidt als volgt:

Benedicite. Dominus. Gustate et videte quoniam suavis est dominus beatus vir qui sperat in eo. Gloria patri et filio: & spiritui sancto. Sicut erat in principio & nunc et semper & in ║ secula seculorum Amen Kyrieleison Christel' Kyriel' Pr̃ nr̃. Et ne Oremus.

[p. 9]

Benedic nos Domine & dona tua que de tua largitate sumus sumpturi. Per cristum dominum nostrum. Amen Jube domine benedicere. Men ║ se celestis participes faciat nos rex eterne glorie Amen. Deus caritas est / & qui manet in caritate in deo manet et deus in eo & ipsa charitas nos benedicat & ad vitam eternam perducat. Amen. De tali convivio benedicamus do ║ mino. Deo gracias Gratias agimus tibi domine iesu criste pro universis beneficiis tuis qui vivis et regnas deus. Per omnia secula seculorum. Amen. Laudate dominum omnes gentes: laudate eum omnes populi Quoniam ║ confirmata est super nos misericordia ejus & veritas domini manet in eternum Gloria pa Kyrieleison Christe Kyriel'. Pr̃ nr̃ Et ne Dispersit dedit pauperibus: Justicia eius manet in seculum seculi Benedicam dominum in ║ omni tempore Semper laus ejus in ore meo In domino laudabitur anima mea Audiant mansueti et letentur Magnificate dominum mecum Et exaltemus nomen eius in idipsum Sit nomen Domini benedictum Ex hoc nunc ║ & usque in seculum Oremus Retributor omnium bonorum deus retribuere dignare omnibus nobis bona & mala facientibus propter nomen sanctum tuum vitam eternam Amen Benedicamus domino. Deo gratias Fidelium anime defunc ║ torum per piam misericordiam dei requiescant in pace. Amen. Pater noster Benedicite Dominus Deus det nobis suam pacem et vitam eternam. Amen. Divinum auxilium maneat semper nobiscum. Amen.

Het colophon:

Geprent tot Leiden bi mi Jan Mathysz Bi consente van den Hove/den lesten dach Octobris/anno xv.c.xlvi. Onderteykent bi Secretarius Vlierden.

Een vergelijking tusschen het Berghsche en het Bernsche exemplaar geeft het volgende:

1^o.	Beiden zijn 7½ cM. hoog, en tellen 10 regels per blz.; alleen heeft het Bernsche op de laatste bladzijde 8 regels van de gewone grootte, en dan het colophon: 4 regels in kleiner lettertype.
2^o.	Beiden hebben ze de aanvangsletters, slotwoorden en gebedsformules in rood; bovendien heeft het Bernsche de twee eerste regels van het colophon tot ‘dach’ inclusive in rood.
3^o.	Bij het Berghsche springen blijkens het facsimile de 3 eerste regels in tegenover de andere, die 6½ cM. breed zijn; het Bernsche is overal 5½ cM. breed.
4^o.	De tekst van het Bernsche mist de woorden ‘post mortem’ waarmee in het Berghsche de slotzegen: Deus det nobis suam pa-

[p. 10]

cem et vitam eternam post mortem, sluit; daarentegen heeft het het colophon, dat 2 gewone regels vult.

Dat, bij een gelijkheid van lettertype, die zou kunnen doen meenen, dat beide boekjes van denzelfden drukker afkomstig zijn, het Bernsche niettegenstaande zijn kleiner formaat toch nog meer tekst brengt, is mogelijk gemaakt door een sterker gebruik van afkortingen, en door het weglaten der spatie tusschen de woorden, of een heel enkele maal, van een leesteeken.

Het was natuurlijk, te trachten den tekst te achterhalen van het consent van 31 Oct. 1546. Door het Algemeen Rijksarchief te Brussel werd welwillend medegedeeld, dat ‘bedoeld genomen besluit te vergeefs werd opgezocht in het karton Nr. 1276 van den “Conseil privé espagnol”, waarin de aanvragen der drukkers strekkende over de jaren 1546-1617 en betreffende het afleveren van drukoctrooien bewaard worden.’ Ook in het archief van het Hof van Holland wordt op 31 Oct. 1546 geenerlei beslissing aangetroffen betreffende Jan Mathysz. drukker te Leiden, zooals op aanvrage werd medegedeeld door 't Algemeen Rijksarchief in den Haag. Daarvoor echter kwam welwillend een verwijzing naar L. Knappert, De opkomst van het Protestantisme in een Noord Nederlandsche stad. Leiden 1908, p. 80. Daar is te vinden dat Jan Mathijszoon ± 1546 aan de kaak gesteld en verbannen werd, wegens kettersche boekjes. In nota verwijst Kn. naar de Crimineele Sententieboeken van de Schepenbank fol. 36 z.j. Is de gissing van Kn. gegrond, en nemen we de juistheid aan van het colophon, dan kan het vonnis wel niet voor einde 1546 geveld zijn, maar dan hebben we ook, dat het Bernsch exemplaar kort na den 31en October 1546 gedrukt is.

Heeswijk, Abdij Berne, 7 Dec. 1928.

C.A. v. Liempd C.O.P.

Bibliothecaris Bernensis.

[p. *1]

Benedictio mensae op perkament gedrukt.
Exemplaar in de Abdij Berne te Heeswyk.