Het Boek. Jaargang 18

[p. 97]

Het A.B. boek van Peeter Heyns

Uit het Rekenboeck van den bekenden Antwerpschen schoolmeester Peeter Heyns, een in het Plantijn-museum bewaard handschrift, waarin deze alle uitgaven voor zijn leerlingen opschreef, vinden we onder de talrijke door hem geleverde schoolboeken herhaaldelijk ‘een ABboeck’ vermeld. Welk boek dit was, wordt niet nader omschreven; Dr. M. Sabbe geeft ons, in de uitvoerige studie door hem aan het Rekenboeck van Heyns gewijd¹⁾, daarover eene reeks veronderstellingen, met bijzondere beschrijving van een bewaard ABC boek van Heyns zelven. We laten hier een deel van zijne beschouwingen en zijne beschrijving volgen, met afbeelding van twee bladen van het ABC, waarvan hij de cliché's welwillend ten gebruike zond.

Het is mogelijk dat met ABboek die kleine op perkament gedrukte eerste leesboekjes zijn bedoeld, die behalve het alfabet den tekst bevatten van het Onze Vader, Ave Maria, enz.

Ook andere boekjes kunnen bedoeld zijn. In 1558 gaf Plantin uit: ABC ou instruction chrestienne pour les petits enfants; in 1567: ABC et sept pseaumes.

Evenwel, als Heyns ‘een ABboek’ vermeldt, denken we nog eer aan een werk van hem zelven, waarschijnlijk hetzelfde dat hij elders als ‘een exempelboeck’ aanduidt; zie ommestaande afb.

Het doel van dit boek is niet, het ABC en eenige gebeds- of psalmteksten ter leering te geven; het geeft voorbeelden voor schoonschrift, in schriftdruk (zoogen. civilite-letter).

In de Bibliotheca Belgica is het boek uitvoerig beschreven. Hier volgt wat Sabbe er van vertelt:

Elke bladzijde bevat: 1^o. een in hout gesneden hoofdletter met slingerlinten en grotesken versierd, waarvan de houtblokken nog in het Plantijn-museum worden bewaard, 2^o. een godsdienstige of moraliseerende spreuk, 3^o. de ontwikkeling van die spreuk in zes

1) Peeter Heyns en de nimfen uit den Lauwerboom. Antw. en 'sGrav. (Antw. bibliophilen, uitg 41).

[p. 98]

[p. 99]

[p. 100]

verzen (groote tekst), 4^o. eenige letters van het alphabet, hoofdletters en kleine letters in vijf verschillende schriftstijlen, 5^o. vier verzen kleine tekst.

Men vindt dit alles op de afgebeelde bladzijde. Ik geef nog een voorbeeld van deze stichtelijke verzen naar Sabbe, maar met omzetting van regel 2 en 3 van den kleinen tekst:

Dat ghy stervende soudt wenschen t'hebben ghedaen
Veracht int leven niet, maer wilter dan nae staen.
Doet in tijts tghene dat ghy soudt willen bedryven
Als ghy van deser werelt in d'ander moet gaen.
Soo doende sal men u d'eeuwich leven toe schrijven
Die wel sterft, sal by de levende onsterflyck blyven.

De begheerten brenghen den mensche in lyden,

Makende 't herte en sinnen ongherust,

Want den gheest en can hem gheensins verblyden,

Soo langhe als hy derft tgheen daer hem nae lust.

Van dit ABC bestonden uitgaven met Franschen en met Nederlandschen tekst. Er was er ook een zonder tekst; dit was een schrijfboek, waarin alleen de hoofdletters waren gedrukt.

In den Index librorum qui Antverpiae in officina Christophori Plantini excusi sunt (1575) wordt vermeld:

1.	ABC oft Exempelen om de kinderen bequamelijck te leeren schrijven. In 4.
2.	De selfste daer anders niet inne en staet dan de voorletteren van den ABC, den schoolmeesters gerieflick om Exempelen by te scrijven. In 4.

Evenzoo in hs.-catalogen: Libri a Plantino editi 1555-1593:

ABC pour apprendre à escrire en françois 7 st. 1¼

Idem en flameng 7 st. 1¼

Idem sonder schrift 7 st. 1.

Het is een heel mooi voorbeeld van een 16e-eeuwsch schoolboek voor het onderwijs in de schrijfkunst.

C.P. Burger Jr.