Het Boek. Jaargang 18

[p. 207]

Uit Noord- en Zuid-Nederlandsche bibliotheken

Tentoonstelling ‘affiche en illustratie’ van Friesche schilders. 19 Juni tot 17 Juli. in de Provinciale Bibliotheek te Leeuwarden.

Er is ditmaal eenige moed voor noodig geweest om in de stemmige handschriftenzaal der Provinciale Bibliotheek van Friesland plaats te bieden aan een verschijnsel uit het moderne leven, dat mijlenver afstaat van de rustige boekensfeer. Immers alles wat zweemt naar reclame verbindt men niet zonder schroom met wetenschap en kunst.

Toch was er meer dan één reden om over gerezen bezwaren heen te zien. Vooreerst was daar het feit, dat vele grafische kunstenaars het geen oneer hebben gevonden hun kunst in dienst te stellen van het affiche of menu. Ook liet de Friesche eigenliefde zich gelden. En wat de deur dicht deed, er volgde een aanbod, zoo heusch en belangeloos, dat het niet mocht worden afgeslagen. Het is n.l. aan het initiatief en de toewijding van den heer N.J. Waringa, archivaris te Apeldoorn te danken dat deze tentoonstelling mogelijk is geworden. Deze Friesche verzamelaar, die jaren lang zich heeft beijverd om vele volkseigene zaken van zijn land voor vernietiging te bewaren, geraakte langzamerhand in het bezit van een collectie grafisch werk bestaande uit ongeveer 400 werkstukken, klein en groot, van omstreeks 30 landgenooten. En het is deze verzameling, die thans door belangstellenden in oogenschouw kan worden genomen. Men vindt hier dus niet een keurcollectie, maar een allerlei, dat zich kenmerkt door de grootste verscheidenheid. Daar zijn hier thans uitgespreid: menu's en sluitzegels, speelkaarten en wandkalenders, boekenleggers en oranjesouvenirs, omslagen van boeken, muziek- en weekbladen, schouwburgaffiches en kinderprenten, hoofden van tijdschriften en decoratieve advertenties, te veel om te noemen. Er is veel speurzin en relatie noodig geweest voor den aanleg van dezen gebloemden tuin, waarin sommige planten niet eens meer in het bezit zijn van den kweeker zelf.

De helft van de zaal is gevuld met litho's van den begaafden Piet van der Hem (geb. te Wirdum 1885) wien onbetwist hier de eereplaats toekomt. Met kracht en talent openbaart hij in zijn groote schouwburg- en tentoonstellingsaffiche's de beteekenis van de reclameprent als uiting van kunst. Met welgevallen blijft men staan voor het biljet van den gelauwerden Speenhoff, den geblaseerden kellner, de Geisha en van Bouwmeester's Pro-Domo. Hoe raak getypeerd zijn z'n mondaine vrouwenfiguren. En hetzij het een prent is van Pisuisse's repertoire van de Haagsche Post of van de Nieuwe Amsterdammer, altijd moet men aangaande dezen kunstenaar erkennen, dat hij een grooten kijk heeft op menschen en dingen, en met recht alles onder handen durft nemen.

Het is wel een zeer groote overgang van den expressieven v.d. Hem, naar G. Westermann, die een geheel andere kunstrichting vertegenwoordigt. Treft eerstgenoemde het frissche élan b.v. in de Moerheimer- biljetten, laatstgenoemde kenmerkt zich door zijn redelijke, evenwichtige compositie

[p. 208]

Deze schilder leeft ook in de historie. Zijn Wilhelmus-kalender, zijn speelkaarten, zelfs zijn reclamebiljetten voor Ferwerda & Tieman spreken van een nationalen zin. Is de in lichtbruine pij gehulde monnik op het groote tentoonstellings-affiche van Arti (1928) niet een figuur van verhevene epische rust? H. Jurres is hier vertegenwoordigd met een Kaïn en een Sint Maarten. Jan Wijga met een grootsch opgezette driemastschoener, ‘de Vliegende Hollander’, boven welken een Fokkervliegtuig zweeft op een prent voor de Kon. Ned. Luchtvaart.

Uit een decoratief oogpunt sluiten zich bij Westermann aan de Huldeplaat van 1898 van de Nationale kleederdrachten-tentoonstelling door T. v.d. Laars, en werk van den Leeuwarder calligraaf B. Goedemoed.

Als ontwerper van sprekende verkiezings-manifesten voor muur of schutting doen zich hier kennen: Jelle Troelstra, Tjerk Bottema en A. van der Sloot. Verder boeit Tjipke Visser door een affiche: Kinderfiguur spelend met een scheepje, ten bate van de vereeniging het hulpbehoevend kind.

IJ. Wenning gaf illustratief werk voor de verzekeringsmaatschappij Nederland, Ids Wiersma voor Friesche tijdschriften, S. Geertsma verrassend veel geestvol reclamewerk in couranten. Men vindt hier Friesche ‘heiligen’ van P. de Jong en allerlei grafisch kunstwerk van J. Zuidema, Hobbe Smith, E. Caspers, Mies Bloemsma. Theo Molkenboer, P. Bonnet, H. Wadman, J. Kiestra, R. Hamstra, S. Henstra, Jan Kraan, Willem van Schaick, W. Hielkema, Kees Visser, Tjeerd Bottema. Ook Jan Rotgans, die knappe plakkaatkunst geeft voor de Spijker-auto, mag als Friesch-sprekende Ooster-Schellinger tot deze groep worden gerekend. Eindelijk moeten nog worden genoemd de verdienstelijke ex-libris van Mej. A.J.W. Biernma Oosting.

't Spreekt vanzelf, dat hier nog veel ontbreekt, maar de verzamelaar heeft een grondslag gelegd, waarop kan worden voortgebouwd. Het is van niet geringe beteekenis, dat men uit cultuur-historisch oogpunt een overzicht begint te krijgen van wat het kleine Friesland op dit gebied heeft voortgebracht. Hier kan waarlijk sprake zijn van bloei. Of er uit het werk ook één bepaalde geest spreekt? Op die vraag is het antwoord niet gemakkelijk te geven. Eerst door vergelijking zullen inzicht en oordeel zich kunnen vormen. In elk geval is hier een glimp van schoonheid op te vangen.

Het is te wenschen, dat de met moeite verworven collectie Waringa voor Friesland bewaard mag blijven. Mogen ook velen, vooral zakenmenschen, deze demonstratie van moderne reclame-kunst komen zien, en tot de overtuiging geraken, dat als kunstenaar en koopman elkaar vinden, iets groots kan worden bereikt.

G.A. Wumkes.