Het Boek. Jaargang 18

[p. 357]

Varia

Een troostboekje bij het woeden van de pest

‘Als er in een Stadt brandt ontstaet, lopen de Burgers met water-emmers en andere gereetschap toe om de woedende vlamme te stuyten en uyt te blusschen. In ons Vaderlandt en onse Stadt is een brandt en vyer ontsteecken: vyer, wateren te krachtig, en Mannen macht te machtig: vyer, vyeriger dan vyer, Godts grimmigheyt is uytgevaren als een vyer, ende brand, niemand kan het blusschen, van wegen de boosheyt onser handelingen. Onder ons zijn veele swacke, kranke, en veele slapen. De pest-pijlen des Almachtigen zijn in veele nedergedaelt ....’.

Zoo lezen we in een, zeker zeer zeldzaam, boekje, mij onlangs door den bezitter ter inzage verstrekt. Het mist helaas het eerste blad, zoodat we noch titel, noch schrijver, noch ook het jaar van uitgaaf kennen. Dit laatste is het minst erg, want we kunnen het vrij nauwkeurig benaderen, daar het boekje tot vertroosting moest dienen bij het woeden van de pest in de jaren 1663 en 1664 te Amsterdam. Ons exemplaar is er een van den 14en of 15en druk; er wordt in gesproken van ‘'t voorleden jaar 1664’. Dit wijst op 1665, en de oudste drukken kunnen vroegstens van het najaar 1664 zijn, daar de hoofdinhoud van het boekje gevormd wordt door eene beschrijving van de ‘laatste uyren’ van twee vrome kinderen die in Augustus van dat jaar zijn gestorven. De reeks van drukken toont dat het gretig gelezen is, maar na het ophouden van de ziekte zal dit wel niet lang meer hebben geduurd. We zullen dus de 15 drukken wel alle tot de jaren 1664 en 1665 mogen brengen.

Het boekje, behoudens het verloren titelblad goed bewaard, in een overslaand perkamentomslagje om het gemakkelijk in den zak te kunnen dragen, bestaat uit drie vel druks. Daarin:

1^o. een inleiding ‘aen den Christelijcken leeser’, waarvan we den aanhef doven meedeelden. 5 blz.

2^o. een gedicht (1 blz.) ‘op den Veerthienden Druck van 't Boeckjen’ door J. Borstius, beginnende:

Ghy, die u hebt in het lesen
Van dit Boeck, soo graeg bewesen,

Dat 't Vijfthien mael is gedruckt,

Hebt ghy vrucht daer van gepluckt,

..................

3^o. Laetste uyren van Susanna Bickes, oudt 14. Jaren. 39 blz.

4^o. Volgen de laetste woorden van Jacob Bickes, oudt 7 Jaren. 3 blz.

5^o. Formulier en ontwerp eens Gebedts, tWelck men in tijdt van Pest, of andere besmettelijcke sieckten kan gebruycken. 4 blz.

6^o. Beschrijvingh van de Drie aenmerckens-weerdige Wonderen, als de Pestilentie, Comeet of Staert-sterre, en het scheuren der Boomen: voorgevallen in den Jare 1664. Soo tot Amsterdam als andere plaetsen. 15 blz. Op het hoofdstukje over de pestilentie volgen een vijftal korte gedichtjes,

[p. 358]

twee van G. Eeckhout, een van Roemer Visscher (‘op een doodt-kiste’), een van J. de Decker (‘Ons levens Schildt-wacht) en een van Jan Soet.

De feiten in deze beschrijvingen medegedeeld kan men ook bij Commelin en Wagenaar vinden; ook de ontzettende sterftecijfers; 9752 dooden in 1563, in het volgende jaar 24148; maar hier vindt men de mededeelingen versch, zooals ze in de jaren van beproeving zelve zijn neergeschreven, en vooral de hoofdstukken over het sterven van de beide kinderen zijn een treffend getuigenis van de stemming bij de ernstige geloovige menschen in dien schrikkelijken tijd. De slothoofdstukjes getuigen sprekend van het levende bijgeloof in de beteekenis van hemelverschijnselen en natuurrampen.

B.