Het Boek. Serie 2. Jaargang 22

[p. 49]

Een epigram van Hugo Grotius

De heer Sterck zendt mij een overdruk uit ‘Grotiana V’ met eene facsimile-afbeelding en bespreking van een vierregelig epigram van onzen grooten latinist, door hem als een ‘raadselachtig’ epigram aangeduid.

Het schijnt mij aardig ter kennisneming voor de lezers van Het Boek, maar daarbij zou ik niet al de geleerdheid door Sterck in zijn aardige artikel meegedeeld, willen weergeven. Te veel uitleg door verschillende geleerden, waaronder sommige in werkelijk begrip ver te kort schieten, maakt een eenvoudig versje tot een ingewikkeld raadsel.

Het vierregelige versje staat op een schutblaadje van een duodecimoboekje, 133 × 75 mm. groot. De heer Sterck is de gelukkige eigenaar. Op het blaadje is de latere aanwijzing geschreven ‘de la coll. v.d. Tann’. Over den eigenaar van het boekje, waar het aan ontscheurd is, zegt dit natuurlijk niets. En welk boekje dat geweest is, weten we ook niet; alleen de handschriftdateering van het versje, anno 1639, geeft eene aanwijzing.

Het schrift is volkomen duidelijk, behoudens het beginwoord van den derden regel, dat zeer verschillend gelezen is. M.i. staat er heel duidelijk sunt, d.w.z. lange s; u met een streepje er boven, dat de n moet aanduiden, en dat wat kort is uitgevallen; en t. Sunt eischt ook de zin: Sunt.... non mortua etc.; wat er tusschen staat, quod nisi creditur illis is een tusschenzin.

[p. 50]

 

Quid nunc sibi saxa cavata

 

Quid pulchra volunt monumenta

 

Sunt quod nisi creditur illis

 

Non mortua sed data somno

 

 

 

Anno 1639

 

H. Grotius m[anu] p[ropria].

Sterck heeft op dit gedichtje verschillende philologische commentaren gevonden, waarvan hij de ‘meest afdoende’ weergeeft. Het is een wonder staaltje van willekeurige, valsche geleerdheid.

‘Quid.... volunt.... monumenta, nisi corpora quae illis credita (data, tradita) sunt, non mortua esse....’

Er zou dus staan, dat de lijken aan die grafmonumenten toevertrouwd, niet dood zijn, maar slechts in slaap. Een schoone, echt christelijke gedachte, door den geleerden schrijver - volgens mededeeling van Sterck een Spaansch geestelijke - met blijkbare voorliefde gekoesterd.

Zoo iets staat er echter volstrekt niet. Geen wonder dat de verklaarder die dit er absoluut uit lezen wil, de constructie van het derde vers ‘hard en gewrongen’ vindt. Sterck is zoo zeer onder den indruk van dit oordeel, dat hij ons komt meedeelen, dat Grotius de Latijnsche verskunst niet behoorlijk meester was! Dit mogen we niet zonder protest laten passeeren. Laten we liever met nadruk dien ongenoemden verklaarder voor volkomen onbevoegd verklaren; Latijn kent hij maar heel gebrekkig.

Maar Sterck geeft zelf een veel eenvoudigere en juistere vertaling.

Wat willen ons zeggen uitgehouwen marmer grotten,
Wat schoone gedenkteekenen?
Het is dit: zij zijn, indien wij hen niet gelooven,
Niet dood, maar in den slaap verzonken.

Hieruit moeten de woorden ‘Het is dit’ vervallen, ze willen de onjuiste lezing est weergeven. En dan lijken mij die marmergrotten niet juist; saxa cavata zijn uitgebeitelde steenen, steenen bewerkt door den beeldhouwer, of den steenhouwer. En voor de verklaring moet m.i. ook op het adjectief pulchra niet te zeer nadruk gelegd worden, en moet bij de overdrachtelijke uitdrukking ‘in slaap gedompeld’ niet bepaald gedacht worden aan menschelijke gestalten, die schijnen te slapen. De vergelijking met de epigrammen op Michel Angelo's meesterwerk, die we overigens uit

[p. 51]

Sterck's studie niet gaarne zouden missen, voert van de verklaring van het versje wel wat ver af.

Maar nu, met terzijdestelling van al die tekst- en uitlegkwesties de eenvoudige versregels en de eenvoudige feiten.

Daar is, in 1639 een boekje in het licht gekomen in klein formaat - we zijn in den tijd van de Elzeviers - over oude monumenten. Grotius neemt er met belangstelling kennis van, maar tegelijk komt de gedachte bij hem op, dat toch eigenlijk die oude steenmonumenten nu niet meer voor ons leven. Ze zijn voor ons, zooal niet dood, dan ten minste slapend - tenzij men er in gelooft. Ja, dit is iets voor dien vriend van hem - dien wij niet kennen - die werkelijk het geloof heeft in deze dingen, en die het boekje zeker nog wel niet kent. Hij stuurt het hem toe, met de vier versregeltjes er in geschreven, die ons hier bezig houden:

Wat beteekenen nu (voor ons moderne menschen) die uitgehouwen steenen, die monumenten, hoe mooi vaak? Zij zijn - tenzij men er in gelooft -, zooal niet dood, dan toch slapend.

Dat is, m.i. alles; wel erg simpel, na al het mooie geschrijf en al de geleerdheid, maar in een opzicht verkwikkelijker; eenvoudige heldere verzen, en eenvoud ook in den inhoud, zooals past bij de toezending van een duodecimo.

Hoe te vinden welk boekje dit kan zijn geweest? Meer dan ik zeggen kan, spijt het mij, dat ik tot zulke nasporingen niet meer in staat ben. Ik zou me anders sterk hebben gemaakt het te vinden: Het formaat staat vast; het onderwerp ten minste in grove trekken: oude monumenten; en de tijd van uitgaaf 1639 of iets eerder; de taal, natuurlijk latijn.

Zou niet raadpleging van Willems een groote kans geven het te vinden? En anders een moeizamer zoeken in bibliografieën en catalogi. En zouden de brieven van Grotius geen licht kunnen geven? We hebben gelukkig Grotiuskenners aan het werk; misschien komt een hunner ons eerstdaags verrassen.

Ook over het onderwerp in het epigram aangegeven zullen we mogelijk nog wel iets meer vernemen. Het boekje zelf kan ons een auteur doen kennen, die ‘in de monumenten gelooft’, voor wien ze wel degelijk leven, en een levend getuigenis geven van het leven in de classieke oudheid. En ook de afwijzend daartegenover staande meening van Grotius zal misschien wel elders, b.v. in brieven, uitvoeriger door hem zijn uiteengezet. Hij bedoelt zonder twijfel, dat

[p. 52]

het in werkelijkheid de schrijvers en dichters zijn die ons de oudheid doen kennen.

De strijd - als men dit woord er voor gebruiken mag - is behandeld in een ode van Horatius; Sterck vermeldt ook in zijn opstel, dat ik al dadelijk zijn aandacht hierop vestigde. Hier mogen er nog enkele woorden aan worden gewijd; uitvoerig besprak ik het beroemde gedichtje in mijn ‘aere perennius’ (blz. 306 en v.).

Het is de ode (IV 8) die aanvangt met de woorden ‘Donarem pateras’. De dichter zou aan zijn vrienden, en bepaaldelijk aan Censorinus, dien hij toespreekt, gaarne kostbare kunstwerken schenken, maar hij wijdt hem een ode, waarin hij de waarde van het dicht, van het werk der dichters, zal bezingen. Dat doet hij dan in een ingewikkelden volzin van bijna tien versregels, die tot veel critiek aanleiding heeft gegeven. De hoofdinhoud is:

Non incisa notis marmora publicis
Per quae spiritus et vita redit bonis
Post mortem ducibus........
..................................
.................. clarius indicant
Laudes quam Calabrae Pierides, neque
Si chartae sileant quod bene feceris,
Mercedem tuleris.

‘Niet door inscripties in marmer gebeiteld, door welke aan goede veldheeren na hun dood geest en leven wordt teruggeschonken, ..... wordt de roem zoo helder in het licht gesteld, als door de Muzen. Wanneer de geschriften zwijgen van uwe goede daden, dan zult ge er geen loon voor wegdragen.’

We hooren den dichter hier duidelijk krachtig polemiseeren tegen degenen die aan de monumenten al te groote beteekenis hechten, en de macht van het werk der dichters daarbij vergeten.

Deze gedachte klinkt hoorbaar na in het epigram van Grotius.

C.P. Burger Jr.