Het Boek. Serie 2. Jaargang 22

[p. 181]

Een Deventer editie van Murmellius' De Latina constructione praecepta, (1515)

Een beschrijving van deze Deventer postincunabel, onlangs aangekocht voor de Kon. Bibl., zoekt men nog tevergeefs in de Nederlandsche Bibliographie en de drie aanvullingen. Een reeds jaren geleden door Reichling gezochte ‘editio princeps’ schijnt met dit boekje teruggevonden te zijn. In zijn bibliographie van Murmellius¹⁾ vinden wij als no. XLI De latina constructione oder Grammaticae Regulae beschreven, met toevoegsels van de Treptowse rector Johannes Bugenhagen anno 1518 gedrukt bij V. Schumann te Leipzig, onder de titel Grammaticae Regulae; Reichling tekende aan, dat de oorspronkelike uitgave onbekend was en waarschijnlik De latina constructione praecepta had geheten; hij vermoedde, dat de tekst in 1516 zou zijn ontstaan. Dit vermoeden was mis, de tekst werd niet eerst, zoals Reichling dacht, in de edities Pappa puerorum van na 1519 opgenomen, maar is reeds, als hoofdstuk 5, in een druk van 1514²⁾ te vinden. En bovendien beschreef P. Bahlmann in Eine Ergänzung der Bibliographie des Münsterischen Humanisten Murmellius³⁾ een vroegere uitgave van de Grammaticae Regulae afzonderlik, zonder jaartal, zonder naam van plaats of drukker, maar met de datum Kal. Februariis 1515 onder Bugenhagen's tot Boldewan en Crummenhuss gerichte brief, die aan het werkje voorafgaat. Bahlmann wil nu ook de druk op 1515 dateren; hij gelooft niet aan een door Murmellius zelf bezorgde editie getiteld De latina constructione praecepta. Een

1) D. Reichling. Johannes Murmellius. Sein Leben und seine Werke. Nebst einem ausführlichen bibliographischen Verzeichnisz sämmtlicher Schriften... (Freiburg i. Breisgau 1880), p. 161; cf. p. 106.

2) Cf. Ausgewählte Werke des Münsterischen Humanisten Johannes Murmellius, herausgegeben von Dr. A. Bömer (Münster 1894) Heft IV, p. XVIII, p. XV. C; cf. Nijh. Kronenb. T.A., p. 66. Er is een ex. in de U.B. te Kiel. De ‘Praecepta’ beginnen op fol. 29a, regel 20: Pappae caput quintum. Latine locutionis praecepta et varia et multa sunt.

3) In: Westdeutsche Zeitschrift für Geschichte und Kunst, Jahrgang VIII (Trier 1889), p. 166; Mej. Kronenberg maakte mij op dit artikel attent.

[p. 182]

boek met die titel is nu echter te voorschijn gekomen; het verscheen, 1515, anonym, te Deventer bij Th. van Borne, specialiteit in schoolboekjes, zoals we in de Art Typographique kunnen lezen. Vol zelfvertrouwen kondigen de Praecepta zich aan met een ‘Libellus ad Lectorem’:

Trado rudimentis aptam puerilibus artem
Parvus hic ex magno rivulus amne fluit
Nunc alabandiacos consumat flamma libellos
Florebat auspiciis lingua latina meis.

Met die ‘grote stroom’ moet de Pappa puerorum zijn bedoeld; het versje, niet te vinden in de Grammaticae Regulae van 1518, zal misschien van Murmellius zelf zijn, de uitdrukking ‘alabandiaci libelli’ is bijna te mooi voor van Borne; Murmellius kan deze wat precieuse term voor barbaarse boeken hebben gevonden bij Hermolaus Barbaras, die hij bewonderde, en wiens Castigationes in C. Plinii naturalis historiae libros hij aanprees¹⁾.

Wat is nu eerder verschenen, de Deventer uitgave van 1515, of de ongedateerde editie door Bahlmann²⁾ beschreven? Bahlmann's argument, dat uit de ‘dialogus tetrastrophus’ in de Grammaticae Regulae (niet overgenomen in de editie van 1518) zou blijken, hoe er niet een door Murmellius zelf bezorgde druk der Praecepta aan kan zijn voorafgegaan, lijkt me niet steekhoudend. Ik neem hier de samenspraak nog eens van Bahlmann over:

 

Murmel.

 

Cur mea das aliis? Bugen. non ut mea sed tua doctis Dedico: quo inter nos nomen habere queas.

 

Murmel.

 

Infima cur doctis? Bugen. ut tutent, infima nec sunt Quis sine maiora frustra adit ipse puer.

Murmellius had de Pappa puerorum³⁾ en dus ook deze Praecepta voor elementair onderricht bedoeld, we lezen op folio 1^b van dit laatste werkje ‘latine locutionis precepta et varia et multa sunt verum in hoc libello non fuit nobis cure universa complecti, sed ea solummodo que primitive puerorum institutioni magis visa sunt idonea perbrevi tradere compendio’⁴⁾; Bugenhagen had de Prae-

1) Langs de omweg van Thesaurus linguae latinae vond ik de uitdrukking bij Hermolaus Barbarus, In C. Plinii naturalis historiae libros Castigationes (Bazel, J. Walder, 1534, 4^o, p. 417): ‘alabandi(a)cos libellos pro barbaris et ineptis Graeci capiunt’. Over Murmellius' waardering van Barbarus, zie Reichling, o.c., p. 111, 113.

2) Een ex. te Lüneburg; men kon het mij voorlopig uit de Ratsbücherei aldaar niet ter inzage sturen.

3) cf. Reichling, o.c., p. 111.

4) Ook bij Bömer, o.c., p. XVIII.

[p. 183]

cepta aangevuld met eigen werk, wil echter Murmellius de eer van zijn schepping laten en beveelt het eenvoudige boek nog eens als een practies hulpmiddel bij Latijns onderricht aan. Meer valt er, lijkt me, uit het versje niet te halen. Van heel veel belang, aan welke uitgave de prioriteit toekomt, is het niet; wel meende ik, dat deze onbekende editie van een Nederlands humanist (‘Münsters’ humanist zeggen Bahlmann en Bömer) in Het Boek moest worden beschreven.

R. Pennink

In 4^o; 6 bll; A⁶; bl 1^b 31 rr; 2 goth. typen, lomb. init. rubr. tekens; houtsn.

Bl. 1^a: DE latina conftructione vi ∥ gintiquin precepta ad puero- ↊um ∥ inftitutōem ex pbatiffimis ex = ∥ cerpta grāmaticis ∥ ¶ Libellus ad Lecto↊em ∥ Trado rudimentis aptā puerilibus artē. ∥ Regel 10: ¶ Decem p̄cepta legis ātique ex ∥ lib↊o Aldi Manutij de arte ∥ grāmatica ∥ Unū nate deū venerare et femper ado↊a ∥ Regel 27: ¶ Phocylides ∥ In primis venerare deū: .... ∥ Bl. 1^b: LAtine locutionis precepta et varia et multa ∥ funt verum in hoc libello non fuit nobis cu ∥ re vniuerfa cōplecti. fed ea folummō que primitīe ∥ puero↊um inftitutioni magis vifa funt idonea ք ∥ b↊eui tradere compendio ∥ ¶ Primū itac eft de adiectiuo no ∥ mine et fubftantiuo ∥ ¶ Nomen adiectiuum conco↊da↊e debet .... ∥ Bl. 6^b, regel 15: .... Adeo res ē varia ƶ m [sic] tifo↊mis ∥ et quā facili, multo ex poeta o↊ato hifto↊icū af ∥ fidua lcōe l'oīm grāmatico p̄ceptis dep̄hēdas ∥ ¶ Dauētrię ex- cuffum ք me Theodo↊icū ∥ de Bo↊ne Anno. M.D.^e XV ∥. [houtsnede: H. Barbara].