Het Boek. Serie 2. Jaargang 22

[p. 203]

Boekbespreking

L'Année Philologique, Bibliographie critique et analytique de l'antiquité gréco-latine, publ. par J. Marouzeau. Tome V. Bibliographie de l'année 1930 et complément des années antérieures. Paris, Soc. d'Édit. ‘Les Belles Lettres’, 1931. - Id. .... publ. par J. Marouzeau avec la collaboration de Mlle Juliette Ernst. Tome VI (Bibl. de l'année 1931 et complément etc.) Paris. .... 1932 (verschenen in 1933).

Het 5e en het 6e deel van Marouzeau - want zoo wordt naar den naam van den hoofdleider l'Année Philologique in de wandeling genoemd - werden te gelijker tijd ter recensie ontvangen. Het 5e deel, dat de ‘bibliographie de l'année 1930 et complément des années antérieures’ omvat, vraagt, nu het 6e deel dat in dezelfde bewoordingen op 1931 betrekking heeft reeds voor ons ligt, geen bespreking meer in bijzonderheden, te minder daar onze opmerkingen over beide deelen zich in dezelfde richtingen bewegen en zich aansluiten bij hetgeen ik over de vroegere deelen in Het Boek (XVI. 1927 p. 375 vg., XVIII. 1929 p. 62 vg., XX. 1931 p. 68 vg. en p. 171 vg.) heb te berde gebracht. In zooverre slechts zou ik deel 5 nog in het geding willen brengen, dat het door deel 6 met meer dan 100 pagina's in omvang wordt overtroffen. Deze uitbreiding, die ook in den titel tot uiting komt, doordat naast Marouzeau zelf zijn voornaamste medewerkster Mlle Juliette Ernst, de l'Université de Lausanne, met name wordt genoemd, is deels een gevolg van de grootere bedrijvigheid in het algemeen en op speciale terreinen - men denke aan de Augustinus- en Vergiliusjubilea, die hier een oogst van 14 resp. 18 pagina's literatuuropgaven met ± 325 resp. ± 375 titels gekweekt hebben, deels van een intensere bewerking der archaeologie, die de concurreerende Duitsche Bibliotheca Philologica Classica (vgl. Het Boek XX. 172) voor eenige jaren om financieele en andere redenen moest prijsgeven. Men kan in de onderlinge verhoudingen der afdeelingen in de Bibl. Phil. Class. over 1931, die ik bov. p. 105 vg. recenseerde, en in de het zelfde tijdvak bestrijkende 6e deel der Année Philologique uitgedrukt vinden in zekeren zin het meer philologische karakter van de eene publicatie, en de meer realistische richting der andere: in de B. Ph. C. 1931 beslaan de afd. II Griech. Schriftsteller, III Lateinische Schr. en VI Literaturgeschichte 107 bladzijden van de 218, in de Année 1931 de geheele Première partie: Auteurs et Textes en ook Deuxième Partie: Matières et Disciplines, afd. I Histoire littéraire 186 pag. van de 442.

Legt men dit 6e deel van Marouzeau naast jg. 58 (1931) van de B. Ph. C. en vergelijkt men de literatuuropgaven onder bepaalde kernwoorden, dan ontwaart men aldra, dat de beide bibliographieën zich niet geheel en al dekken. Zoowel de Fransche als de Duitsche bibliographie moeten natuurlijk, willen zij niet al te laat komen, vooral waar het betreft de literatuur uit de eerste maanden van het behandelde kalenderjaar, op een bepaald oogenblik de copie afsluiten, ook al is een deel der tijdschriften nog niet onder handen genomen. Ik mis bij Marouzeau b.v. van het Rhein. Mus. deel 80, 1931 niet alleen den inhoud van afl. 4, maar ook van afl. 3 (daarentegen zijn Philologus en Hermes geheel gedépouilleerd).

[p. 204]

Maar dikwijls zijn op het oogenblik, dat de drukpers wacht, op de bibliotheken, waar de onderscheidene medewerkers het materiaal vergaren en bewerken, de benoodigde nrs. der tijdschriften nog niet binnengekomen of ter lezing gelegd, het komt ook voor, dat de tijdschriften zelf over tijd zijn en dat, naar achteraf blijkt, hun jaartal op een antedateering berust. De incongruentie van den inhoud der Fr. en der Duitsche bibliographie, voorzoover ze althans op hetzelfde materiaal berusten, vindt dus in een voorloopig onvolledige bewerking, vooral van buitenlandsche literatuur, haar verklaring. Vroeger, voor den oorlog, toen de B. Ph. C. nog in driemaandelijksche afleveringen verscheen, die de literatuur tot een half jaar voor haar verschijnen registreerden, werkte de onregelmatige beschikbaarheid der tijdschriften niet belemmerend. Ook hier brachten de oorlog en zijn gevolgen een verandering te weeg, bestaande in de jaarlijksche verschijning der B. Ph. C. en in navolging daarvan van de nieuwe Année, maar beide behelzen slechts in naam een bepaald kalenderjaar, inderdaad een deel ervan is een deel van het vorige jaar en van zelfs vorige jaren, zooals de Année het ook op den titel laat uitkomen.

Bladeren wij in dit nieuwe deel der Année en zetten wij ons zelfs tot lezen, wij worden getroffen door de enorme werkzaamheid, die er tegenwoordig op het terrein der philologie en archaeologie heerscht, en wij zijn ook dankbaar voor de energie, waarmee de bewerking van al dat materiaal den gebruiker wordt voorgezet. Maar gaarne zouden wij zien, dat Marouzeau iederen aanstoot vermeed door zijn philologische medewerkers goed op de vingers te kijken. Ik herhaal mijn reeds stereotiepe klachten (zie Het Boek op al de boven aangehaalde plaatsen). Weer maken wij kennis met een tot dusver onbekenden auteur. Geregistreerd moet worden een art. van F. Zimmermann, der Chione-roman neu untersucht. Hier gaat het om de op papyrus bewaarde fragmenten van een Griekschen roman, waarin een jonge dame Chione de hoofdrol speelt (vgl. ook Het Boek XX, 1931 p. 69), terecht staat het in de B. Ph. C. nr. 2812 onder IV 1 Papyri. Maar in de Année p. 36 verschijnt het onder het lemma van een auteursnaam: Chion! Een misbruikt lemma is p. 148 Tibullianum Corpus. Er worden alleen geschriften over Tibullus, wiens naam men nu ook als kernwoord zou hebben verwacht, vermeld. De betrokken bew. schijnt den bewusten term wel eens vernomen te hebben, maar niet te weten, dat men daaronder een complex verstaat, waarin, met Tibullus als hoofdauteur, een aantal gedichten reeds in de oudheid een gemeenschappelijke overlevering hebben erlangd (de panegyricus ad Messellam, Lygdamus en Sulpieia [die niettemin pag. 125 een afzonderlijk lemma heeft]). Dat de spreukendichter Syrus, Publilius Syrus (d.i. Publilius de Syrier), en niet P. Syrus (d.i. Publius Syrus, zooalsop p. 115 staat als kernwoord) heet, weten wij reeds sinds Wöllfins ed. uit het jaar 1865. Onder het lemma Erotica p. 49 vinden wij een aantal artikelen over erotische motieven in de dichtkunst vereenigd, maar ook, en wel in de eerste plaats, de Eroticorum graecorum fragmenta papyracea van Lavagnini, die de scriptores erotici - de romanschrijvers - betreffen, aldus genoemd, omdat van den Grieksche roman een liefdesgeschiedenis altoos de kern vormt. Den jongeren Plinius moet men niet van den ouderen door den onlatijnsch gebruikten comparatief iunior (p. 109) onderscheiden, maar door minor, of nog beter is de toevoeging, die van den schrijver zelf afkomstig is: Secundus. Wie begrijpt, dat met het lemma ‘ad Testamenta quae referuntur’ (p. 145) de Apocrypha van het O. en N. Test. bedoeld worden, of wie zou literatuur over dit onderwerp onder zoo'n onverstaanbaar lemma - en zoo zijn er nog veel meer - zoeken? Een auteur, aan wiens naam al of niet ter onderscheiding van homonymen zijn afkomst uit Antiochië wordt toegevoegd (b.v. Eustathius p. 53, Johannes p. 74, Isaac p. 76. Severus p. 121, Theophilus p. 147, Victor p. 170, enz.) is niet een Antiochiensis, maar of een Antiochensis (zooals terecht bij Euagrius p. 49 staat) of een Antiochenus. Er zij nog eens op gewezen (vgl. Het Boek XX, 1931 p. 69), dat een bewoner van Aquitania een

[p. 205]

Aquitanus is. en men - en allerminst een Franschman - dus niet van Prosper Aquitanius (p. 114) moet spreken; dit weet reeds een gymnasiast uit den eersten regel van het Bellum Gallicum, en men verwondert zich er over, dat de betrokken bew. der Année er mee voortgaat uit het fr. Aquitaine een uitgang -anius te reconstrueeren. Maar dit en dergelijke dingen zijn kleinigheden, die met eenigen goeden wil om exact te zijn kunnen verholpen worden; mogen de goede verwachtingen, die wij op grond van kloeke werken, als deel 5 en deel 6 zijn, koesteren, ook voor 1932 (deel 7) in vervulling gaan.

Ten slotte nog de vermelding, dat in de voorrede voor het volgend deel de - zeer noodige - herziening van de - verouderde - lijst der tijdschriften, waarop ik reeds in mijn recensie van deel 4 (Het Boek XX, 1931, p. 172 vg.) aandrong, wordt aangekondigd.

Amsterdam, Sept. 1933.

M. Boas

Zwei Hundert Jahre Naturselbstdruck von Ernst Fischer. Mit zwei Tafeln Abbildungen und einer Beilage Mainz 1933 (Gutenberg Jahrbuch 1933).

Dit is een zeer uitvoerige studie over dit interessante onderwerp. Er blijkt uit, wat mij onbekend was, dat reeds in de 18e eeuw en wel het eerst door Kniphof uitvoerige studie is gemaakt van demogelijkheid om gedroogde planten te reproduceeren, door ze als cliché te gebruiken. (Botanica in originale Erfurt 1734). Alois Auer schijnt dit niet geweten te hebben, en evenmin grondig bekend te zijn geweest met talrijke proefnemingen in het begin der 19e eeuw, anders zou hij dunkt mij niet geschreven hebben ‘Die Entdeckung des Naturselbstdruckes’. De eigenlijke uitvinding van Auer bestaat in het maken van een galvano van een afdruk van plantendeelen, houtnerven, zelfs agaatsteenen, in lood, want het afdrukken in lood was niet nieuw.

Het kwarto boekdeel met 18 platen en één dubbelblad door Auer in 1854 uitgegeven te Weenen, en gedrukt in de K.K. Hofdruckerei, is een verweerschrift tegen de prioriteits aanspraken van Bradbury. De prenten in dit boek zijn zeer fraai, met sterk relief, en dus blijkbaar gemaakt van reproducties van de origineele loodplaat in koper, door een galvano waarvan weer een galvano werd gemaakt. Het resultaat is dus diepdruk. Dit is interessant omdat Fischer onbekend schijnt te zijn met de fraaie Natuurzelfdrukken van de Algemeene Landsdrukkerij. Ik ben zelf ook slechts eenmaal een exemplaar tegen gekomen, dat ik toen heb aangekocht, en dat zich nu in de Grafische Studieverzameling alhier bevindt.

De titel luidt ‘Proeven van Natuurdruk der Algemeene Landsdrukkerij 1867, en is gedrukt op Glacépapier de letters in rood en goud evenals het nederlandsche Wapen, links omlijst door een tak met fijn blad (een struik dopheide). Nu zijn al de afdrukken van deze drukkerij in basrelief, dus met het relief aan de achterzijde van het papier. Het is dus blijkbaar hoogdruk van een direct van de loodplaat afgenomen galvano.

De serie bevat voorts varenbladen, stukken van houtenplanken, andere bladen en planten en een gecompliceerden bouquet van varenbladen, koornaren, grashalmen en roode, blauwe, gele en violette bloemen, zonder twijfel van méér cliché's gedrukt. Auer drukt in twee en drie kleuren van één cliché (von verschiedene Farben auf einmahl gedruckt). Fischer ziet nog weer toekomst in het procedé. Dit is niet onmogelijk. Het heeft goede diensten bewezen voor het drukken van monsters kant. Vroeger moesten duizende ellen vrij kostbare kant tot monsters worden versneden, de Auersche afdruk is van het origineel niet te onderscheiden. In het werk van Auer, hier aanwezig, zijn de monsters kant in wit op blauw papier voortreffelijk. De monografie van Fischer telt 99 nummers beschrijving van met natuurzelfdrukken geïllustreerde werken, tusschen 1733-1876.

Utrecht

N.G. van Huffel

[p. 206]

Handbuch der Literaturwissenschaft. Potsdam, Akademische Verlagsgesellschaft Athenaion. Lieferung 181-190.

Deze 10 afleveringen zijn allen vervolgen. Veel nieuwe deelen zullen er niet meer te wachten zijn, hoewel er toch nog enkele, o.a. Nederland, ontbreken. Drie deelen werden volledig. Van de Römische Literatur van Kappelmacher verschenen afl. 9 en 10; de bewerker is inmiddels overleden en het boek zal worden voltooid door M. Schuster. Van Schwietering, Deutsche Dichtung des Mittelalters, verschenen afl. 2 en 3. Van Hempel, Althebräische Literatur, afl. 4. Van Heiss, Romanische Literaturen des 19 u. 20. Jht., afl. 9.

W. Keller u. B. Fehr, Die Englische Literatur von der Renaissance bis zur Aufklärung, is thans volledig en vormt een deel van 284 blz. De beide auteurs hebben het werk verdeeld in twee groote perioden: Keller behandelde de renaissance, de groote tijd van het Engelsche drama, Fehr beschreef de 17e en 18e eeuw, de tijd van Milton en van de opkomst der groote romankunst, Swift, Defoe, Richardson enz.

O. Walzel voltooide het 2e deel van zijn Deutsche Dichtung von Gottsched bis zur Gegenwart, dat de 19e eeuw, romantiek en wat daarop volgde, en de 20e eeuw tot en met het expressionisme beslaat. Dit werk van bijna 400 blz., waarvan een zeer groot gedeelte aan de 20e eeuw is gewijd, is ongetwijfeld een van de belangrijkste deelen der geheele reeks. Een dergelijk inzicht en overzicht van idealen en richtingen die nog voor korten tijd nieuw waren is slechts te bereiken door een zeldzame combinatie van historische en kritische begaafdheid. En ook voor zulk een talent moet een werk van dezen omvang een buitengewone inspanning en concentratie eischen. De illustratie, portretten, handschriften, tooneelfoto's en wat verder het tijdvak karakteriseert zijn hier eveneens bijzonder rijk en veelzijdig.

Een derde kleiner gedeelte, dat thans gereed kwam, is A. Novák, Die tschechische Literatur, 114 blz. Dit is weer een van die deelen, die verrassen door het vele geheel onbekende, dat zij met zooveel zorg en liefde ontvouwen. De meeste lezers zullen het kunnen doorbladeren zonder een vertrouwden naam te ontmoeten. Deste leerzamer is het ook hier te kunnen volgen hoe een land dat geen in het oog loopend aandeel in de wereldletterkunde heeft gehad toch zijn eigen literair leven leidt en binnen het kader van zijn bestaan evenzeer vervult is van de groote stroomingen en richtingen der europeesche kunst.

F. Kossmann.