Het Boek. Serie 2. Jaargang 22

[p. 267]

Een merkwaardig muziekboek te Antwerpen bij Vorsterman uitgegeven, 1529

In den catalogus van de Bibliotheca Columbina te Sevilla vonden wij onlangs met die van andere Nederlandsche postincunabelen ook de beschrijving van een fransch leerboek van het manicordion, de luit en de fluit¹⁾. Een dergelijk in Nederland gedrukt boek van zoo vroegen datum was ons nog niet bekend en ik vroeg den bibliothecaris verlof om het te mogen fotografeeren, daar hij het niet hierheen mocht zenden. Deze voldeed met de meeste bereidwilligheid aan ons verzoek en de uitkomst overtrof onze toch al hooggespannen verwachting. Het bleek inderdaad een geheel onbekende handleiding te zijn voor het aanleeren van bovengenoemde instrumenten, toegelicht door enkele houtsneden en door eenige eveneens in hout gesneden muziekstukjes.

Het boek, geschreven in den vorm eener samenspraak tusschen Le Maître en Le Disciple, behandelt achtereenvolgens het manicordion, de luit en de fluit, de drie instrumenten welke men op den titel ziet afgebeeld (afb. 1).

De meester begint met het Manicordion ‘car quant tu auras aprins sur le manicordion tu pourras facilement aprendre a iouer sur les clauicymbalon, sur le virginal, herpecordion, et sur tous telz autres instrumens’.

Daarop volgt de luit: ‘Quant tu scais frapper sur le luc, alors facilement frapperas tu sur la harpe, sur le psalterion, et tous autres semblables instrumens’, en tenslotte de fluit: ‘Et quant tu

1) Liure plaisant et tres utile pour apprendre a faire et ordonner toutes tabulatures hors le discant, dont et par lesquelles lon peult facilement et legierement aprendre a jouer sur les Municordion, Luc, et Flutes. (houtsneê). Aan het eind: Imprime en Anuers par moy Guillaume Vorsterman ... MCCCCC. et XXIX Le douziesme iour Doctobre (drukkersmerk NAT. VI. 13). Cum gratia et priuilegio. Volgt het groote drukkersmerk (NAT. II. 7). 38 ff. goth., houtsneden en muziek. 4to.
De vroegere eigenaar Fern. Columbus, de zoon van den ontdekker, kocht dit boekje blijkens een eigenhandig inschrift te Brussel den 26 Aug. 1531... ‘y costo 12 negmit... y el ducado de oro uale 320 negmet’. Wij zouden er thans gaarne eenige gouden dukaten voor geven.

[p. 268]

Afb. 1. Livre plaisant pour apprendre à iouer sur les Municordion, Luc, et Flutes. Anvers, W. Vorsterman, 1529.

[p. 269]

scais iouer sur les flutes, lors scauras iouer sur telz semblables instrumens trouuez’.

Aan het eind van de verhandeling over het manicordion volgt als voorbeeld een lied:

Atb. 2. (blz. 13a). Manicordion.

[p. 270]

Een vrolic wesen &c.

 

Mes ieulx ont veu une plaisant figure

 

A quy me fault de leaultre mander

 

Combien aussy quelle nait damours cure

 

Pour elle vueil toute autre abandonner.

Daarop volgen 10 bladzijden muziek, waarvan ik er 2 heb afgebeeld (afb. 2-3).

Afb. 3. (blz. 16b). Manicordion.

[p. 271]

Na het onderricht op de luit volgt dan opnieuw hetzelfde lied ‘Icy commenche maintennat lentiere tabulature, et est la mesme chanson, comme tu as dessus au chant, et puis apres sur le clauicordion, et est Een vrolic wesen....’ besloten door 4 bladzijden muziek (afb. 4).

Afb. 4. (blz. 26b.) Luit.

[p. 272]

Afb. 5. (blz. 36a). Fluit.

Tot slot komt dan de fluit aan de beurt, waarvan het onderricht besloten wordt met voorbeelden op 4 bladzijden (afb. 5-6): ‘Et pour auoir plus grand entendement et intelligence ie te mectz icy deux figures, par lesquelles pourras et scauras iouer sur le Discant, teneur et bassus selon les tabulatures’, waarna de dankbare leerling besluit: ‘Maître ie vous remercie de vostre bonne instruc-

[p. 273]

tion laquelle vouz mavez fait et donee, et ie prieray a tousiours notre Seigneur pour vostre bonne et longue vie: Amen’.

Afb. 6 (blz. 37a). Fluit.

Op welke Italiaansche of Fransche handleiding deze steunt is mij niet bekend en daarnaar onderzoek te doen ligt thans niet op mijn weg. Ik heb slechts de aandacht willen vestigen op deze uit-

[p. 274]

gave, die de veelzijdigheid van Willem Vorsterman op nieuw aantoont. In onze bibliographie zijn wel boeken met muziek doch niet over onderricht in het bespelen van muziekinstrumenten beschreven. Ook in de bijzonder fraaie verzameling van muziekboeken op de tentoonstelling te Antwerpen in 1930 was geen enkel Nederlandsch muziekboek vóór 1540 aanwezig.

W.N.¹⁾

1) Voor hen die iets wenschen te weten over de lotgevallen van de door Fern. Columbus bijeengebrachte verzameling van hss. en boeken, welke tot de kostbaarste ooit bijeengebrachte particuliere boekerijen behoorde zij verwezen naar het boek van Henry Harrisse, Excerpta Columbiana. Bibliographie de quatre cents pièces gothiques ranç., ital. et latines. Paris, 1887, en Jean Babelon, La bibliothèque française de Fernand Colomb. Paris, 1913. Beide beschrijven slechts enkele Nederlandsche incunabelen en postincunabelen, doch niet het hier behandelde boek.