Chrysallis. Jaargang 1981

[p. 53]

Margareta Ekström
Tijd voor 't ontbijt

‘Ben je van plan de hele nacht naar dat schilderij te gaan zitten staren?’

Maar daar is het toch al dag! De zon is nog maar net op. Ze ziet het aan de schaduw van de oude boom: die omarmt nog een groot gedeelte van het grint, dat violet gekleurd wordt, en hult ook de witte tuinmeubelen in een melkblauw waas. En op de bladderende bruine verf van de bank ligt het koude zweet van de nacht. Als je met je wijsvinger over de planken strijkt vloeien de druppeltjes samen in een glanzende stroom en er kleeft stuifmeel en boomzaad aan je vingertop voordat die in de diepe zak van je zomerrok duikt. Nog steeds geen geluid uit het huis. Het is alsof het niet bestaat. Alleen de ongereptheid van het grint en daarachter het blonde groen van het struikgewas. Jonge espen zijn het gras langs de oprijlaan binnengedrongen. De versleten kopergroene munten trillen al in afwachting van de gouden tijden van de herfst. De vogels kwetteren en fladderen - hebben geen tijd voor aria's nu hun jongen voortdurend hun geelrode bedelnap aanreiken.

Het is koel hier onder de boom. Maar het grint wordt langzaam warm. Iedere kiezelsteen zuigt warmte op en straalt die uit naar zijn buurman. Ze laten allemaal de hitte hun bolronde schedels strelen terwijl hun onderlichamen kelderkoel en vochtig in de zwarte aarde drukken.

‘Waarom geef je geen antwoord? Is het nodig om me zo te pesten? Alleen maar zitten zwijgen en lijden en de martelaar uithangen...’ Maar hier op de grens tussen nachtkoelte en ochtendwarmte voelt ze alleen maar de zon steeds hoger over haar naakte enkels kruipen en de stilte eist geen antwoord. De katoenen rok trekt ze iets verder op, er is toch niemand die het ziet, maar de bloes is hoog in de hals dichtgeknoopt en een koperen hart met klepeltjes klopt vlak tegen het hare.

‘Praat toch tegen me! Je kunt niet doen alsof je in een andere eeuw leeft. Dus: wat wil je nu eigenlijk? Als je wilt dat het voorbij is tussen ons, dan moet je vooral blijven zwijgen!’

Helemaal alleen en alles zwijgt. Het is heerlijk zo 's ochtends vroeg. De zonneschijn is nog een beetje koel en de lucht helemaal onge-

[p. 54]

bruikt. De wind heeft de hele nacht als nevel boven de zee geslapen, nu wandelt hij langzaam heen en weer in de zonnestrepen om zijn vacht te drogen. Voordat het twaalf uur is zal hij zich ter ruste gelegd hebben in het bos. Ligt zich daar dan verder de hele dag uit te rekken als een lange, luie kat. Soms komt misschien een zachte windtong tevoorschijn en likt wat zonneschijn naar binnen; dan ritselt er iets in de oude frambozestruiken als een slang of een hagedis. En een dood eikeblad draait een paar keer rond in een verdroogde, vreugdeloze wals.

‘Waar lach je om? Ik kan hier de lol niet van inzien. Probeer je toch volwassen te gedragen en help de situatie op te lossen. En zit daar niet naar die muur te staren. Wie denk je wel dat je bent?’

Als je alleen de tuinmeubelen en de schaduw van de boom ziet is het helemaal niet gemakkelijk uit te maken wie ze is. De kanten kraag en de koperen broche waren immers maar fantasie. De werkelijkheid - dat is het transparante gordijn van de espen en de twee rotan stoelen die van het kleed op de veranda hier buiten onder de boom zijn gezet als extra zitplaatsen. Ze hebben al schaafwonden op hun enkels door het harde grint van de tuin. Ze zien er ook tamelijk terneergeslagen uit: een stap dichter bij de dood in het schuurtje.

‘Je bent toch geen stom voorwerp dat hier in de slaapkamer is neergezet? Eerder vandaag had je anders genoeg te zeggen!’

Maar de dag is nog maar net begonnen en is even lang als de zonnestralen. Het enige dat je hoort is het gefladder van de vogels in de struiken. Daar zullen nooit meer Engelse gazons zijn, vol en zacht als pluche. Over een paar jaar staan daar overal jonge espen, zilvergroen van blad en schors, dicht als een heg.

Het is nu al moeilijk om tussen de vingerdikke stammen door te lopen. Helemaal beneden bij de rivier ligt vast en zeker de cricketbal die de vorige zomer weggeslagen werd. Hij is al gebarsten en onbruikbaar, denkt ze. Van de helder rood gelakte streep is nog maar een klein stukje over dat het roodborstje tart tot felle aanvallen totdat het de ongevaarlijke houtigheid van zijn rivaal ontdekt.

Nu rinkelt er iets in het huis. Maar in plaats van de stilte te verbreken lijken de verre geluiden die te versterken en een nieuwe dimensie te geven. Ze klinken ook zo oneindig zacht - van de achterkant van het huis, waar juist het keukenraam met een geeuw is opengezet. Er waait een koude wind van de noordelijke helling bij

[p. 55]

het bos. De sneeuw blijft daar vaak tot ver in juni in groezelige hopen tussen de sparren liggen. Een zwaar en slaapwarm lichaam rilt wanneer de luchtstroom als koud water in de hals van het nachthemd loopt en twee porseleinblauwe ogen kijken afkeurend naar twee obstinate tepels.

Zij zit daar zo stil onder de boom en hoort het keukenraam met een klap dichtslaan, maar als ze haar oren tot het uiterste spitst kan ze toch nog de onderdelen van de ontbijttafel horen: het doffe metalen geluid van het cacaoblikje, het schelle kristal van de kaasstolp, de valse klank van het zilveren schaaltje.

‘Nu is het twee uur en nu zeg je nog niks! Is het je bedoeling dat we vannacht helemaal niet slapen, alleen maar omdat jij in een slecht humeur bent?’

Ze zwijgt om de boekvink niet te storen die gracieus en waardig van het ene kiezelzaadje naar het andere stapt. Net was hij nog gevangen in de schaduw van de boom, waardoor het stralende blauw van zijn nekveren extra opviel. Nu spant hij zijn rode vest in de zon - en vliegt plotseling op, geschrokken van de beweging als ze onbewust haar hand optilt naar haar haar. Ze krabt haar hoofdhuid met raspende nagels en ziet misnoegd een regen van witte roos neerdalen op de donkere katoenen rok die ze meteen met driftige slagen begint af te borstelen. Dan gaapt ze uitvoerig.

‘Nee zeg, hou daarmee op! Val nu niet in slaap! Dan is alles weer goed als we wakker worden - is dat je bedoeling? O nee. Het is wel erg makkelijk om maar in jezelf te vluchten en te gaan zitten kijken alsof je Jahwes schrift op de muur ziet en er geen rekening mee te houden wat ik voel, hoe ik misschien wel reageer...’

‘Nee. Alleen maar stil. Stil, stil, stil, STIL! Probeer je me gek te maken? Of ben je alleen maar zo vreselijk laf dat je niet kunt beslissen of je wilt gaan of blijven?’

Dat lijkt wel een koekoek diep in het bos... Dat wil zeggen, het kan een koekoek zijn maar het is eigenlijk alleen een onbepaald geluid dat haar irriteert door de klagende monotonie, door eeuwig dezelfde soort roep die om antwoord vraagt. Maar nu is de vogel blijkbaar van boom veranderd want het is duidelijk te horen dat het een koekoek is: het zachte wiegende hoorngeschal dat anders altijd verstomt in de hooitijd.

De roep van de koekoek lijkt een teken van vertrek: meteen begint de stilte te wijken en wordt doorbroken, het dunne zegel van de dag

[p. 56]

is gebarsten. De zon bereikt de ramen die opvlammen in alle kleuren van de regenboog. Aan de balkondeur glanst de buitenthermometer en ze meent te zien hoe de staaf kwikzilver omhoog schiet, als een lenige metalen slang uit haar doorzichtige glazen mand. Een meeuw valt diagonaal het schilderij in als een blaadje, maakt een zwaai boven het dak en laat wat vormeloos zinkwit vallen. Ze hoort het uiteenspatten op de met mos begroeide dakpannen en pas ergens ver boven de dennebossen komt het meeuwegekrijs, gedempt en gebarsten. Dan is het weer stil.

Zal de zon haar vandaag dan nooit bereiken? Was de ochtendlijke haast van de elementen zojuist dan vals alarm? Voeten en benen zijn al gloeiend heet, maar de armen krijgen kippevel onder de dunne stof van de bloes en de bank voelt nog nachtkoel aan door de stijve katoenen rok.

‘Luister nu eens naar me. Luister! Je kunt de tijd niet stil zetten alleen maar omdat jij zin hebt om er een eind aan te maken! Het spijt me voor je als je niet begrijpt dat er nog meer mensen op de wereld zijn dan jij en dat de dood geen unieke onderscheiding is die alleen voor jou is ingevoerd!’

Ze laat haar benen van plaats veranderen zodat het rechter nu over het linker hangt. De huid is rood en vochtig geworden op de plek waar ze tegen elkaar rustten. Nu richten de platgedrukte haren zich langzaam op. Een heel bos van doorzichtige, gouden stammen staat trillend in de zonnewind.

‘Als je me maar antwoord wilde geven! Praat tegen me! Zit daar niet van je ongelukkigheid te genieten. Heb toch niet zo'n grenzeloos medelijden met jezelf! Zeg iets! Je zit daar koud te worden.’

Ja, haar vingers zijn blauw. Maar dat komt misschien door de schaduw die haar nog steeds in haar golvende, diepzeekleurige net hult. Er ritselt iets hoog in de boomkruin.

Het valt stuiterend van tak naar tak en raakt haar met een scherpe tik op haar wang. Ze tast met koude stijve vingers en vindt een pijpje met een ronde kop en een erg breekbare steel. De tabak is bleekgroen en puilt uit de gul gestopte pijp. Ze legt het eikelpijpje voorzichtig op de tafel en bedenkt dat ze niet moet vergeten het weg te halen voor het ontbijtlaken erop gelegd wordt.

Het komt niet in haar op om naar de keuken te gaan en te helpen. Ze strekt alleen haar benen lusteloos uit en laat haar bovenlichaam

[p. 57]

zakken tot haar nek op de rugleuning rust. Zo achterover leunend met haar handen onder het hoofd gevouwen kijkt ze naar de groene hemel van de eik.

‘Kun je me verdomme geen antwoord geven!!! Wil je dat ik kwaad word? Dan kun je er in elk geval niet over klagen dat ik te kalm ben, hè? Zeg in vredesnaam iets. Zit daar niet te staren!’

Dan sluit ze haar ogen met een smadelijke grijns en voelt de stralen over haar gezicht tasten als warme, zachte kindervingers. Haar eenzaamheid is slecht noch goed. Ze verbaast zich er alleen maar over dat de zon vanochtend langzamer lijkt te rijzen dan gewoonlijk. Dat verontrust haar, net zoals iets in het verleden... Een brief? Een bericht? Een adreswijziging! Nu zal niemand haar dus kunnen bereiken. Maar het is deze keer toch geen gewoon uitstapje? Had ze niet besloten nooit meer terug te komen - als alles ging zoals het moest gaan...

‘Kijk eens! Het wordt al licht buiten! Ben je van plan tot je dood te blijven zitten zwijgen? Lieverd, zeg iets! Ik ben niet kwaad meer op je, echt niet! Als je maar ophoudt kwaad op jezelf te zijn! Vertrouw voor deze ene keer op wat ik zeg... de liefde... altijd risico's... geen absolute garanties geven... geen toevlucht zoeken in niemandsland... buiten gehoorsafstand voor mij en voor jou...’

Er waait een sterke bries door de kruin van de eik en het regent harde plantedeeltjes in haar haar. Ze kijkt slaapdronken om zich heen en het landschap vertoont afwisselend rouwranden en gouden aureolen voor haar ogen zich hebben omgeschakeld van bloedschemering naar daglicht.

Ook in haar hersens bruist een koppige wind en ze denkt dat het de allerlaatste is die haar zoutgrijze, dode boom doet schudden. Weldra zal alles verstijven en absoluut worden, als een ingelijst schilderij.

Ze moet ingedommeld zijn daar op de bank. Hoe moet je anders verklaren dat ze niet gemerkt heeft dat de oogverblindende witte linnen doek over het tafelblad heen is gelegd? Dat het gezicht van de kaasstolp haar toestraalt en dat het ontbijtkopje haar zijn rozewang toekeert? Zorgzaam als altijd heeft het meisje het olie- en azijnstelletje niet vergeten met de slanke, in facet geslepen kristallen flesjes.

Maar de zon, die zich tot nog toe zo geluidloos boven het toneel omhoog liet trekken, lijkt te aarzelen.

[p. 58]

‘Kom nu tot jezelf en maak er geen ramp van! Vroeg of laat moet je toch uit je schulp komen... Een mens moet risico's nemen - ook het risico anderen pijn te doen met zijn aanwezigheid. Afwezigheid lost niets op, want dat is immers niets.’

‘Ik heb trouwens honger gekregen van deze nachtwake. Zal ik voor jou ook iets maken?’

Ze schrikt en krijgt een bange en besluiteloze trek om haar mond wanneer ze een deur hoort dichtslaan alsof die van ijzer was. Maar het volgende moment klaart haar gezicht weer op en gaat ze rechtop zitten op de bank. Met zware, zwaaiende slagen komt de katoenen onderrok tot rust tussen haar met laarzen bedekte enkels.

Want daar komt de huishoudster statig naar haar toe met haar uitgestreken gezicht - alsof ze het gesteven en gestreken had na het ongepaste tumult van de slaap. Voor zich uit draagt ze het ronde zilveren dienblad met het roomkannetje en de warme melk. De reusachtige theeketel die al op het tafellaken troont vangt het vuur van de zon en geeft haar de volle laag recht in de ogen. Daardoor kan ze niet zien wat dat donkergroene is dat de huishoudster op het blad draagt. Hoe ze haar hals ook uitrekt en haar ogen samenknijpt, het blijft een mysterie. En ze lijkt maar nooit dichterbij te komen! Haar geweldige witte schort leeft en flappert als een zeil: misschien wordt de dag toch niet zo rustig als ze had gedacht? Verontrustend is ook die lijkbidderstrek rond haar rechte, onverbiddelijke mond. En onder het harnas van de zwarte zijden jurk wijzen haar borsten afgeplat naar de grond met kleine verdrietige tepels.

Waarom lacht ze niet naar haar? En waarom heeft ze voor meerdere mensen gedekt? Zijn hier nog andere mensen? Ze kijkt verschrikt over haar schouder en voelt de schaduw van de boom zich spannen als een teugel of een strop...

‘Maar ik ben hier toch, lieverd. Word wakker! Het is tijd voor het ontbijt!’

Maar ze ziet alleen als verlamd hoe de vrouw eindeloos langzaam met het ronde zilveren dienblad over het veld balanceert en voorzichtig haar grove laarzen in de kiezels zet. Waarom bereikt ze haar nooit?

Nu spat er dauw uiteen op haar koude voorhoofd. De ochtend en de zomer lijken te zijn verstijfd tot een grimas en het is vreselijk om hier te zitten: half ijskoud, half heet. Nog steeds nadert de huishoudster met het witte kinderschort. Steeds en steeds weer ziet ze haar nade-

[p. 59]

ren over het eindeloze grintveld zonder dat ze haar bereikt. De dag is stil blijven staan - blij of gelaten. De schepper heeft zijn penselen weggelegd en laat zijn werk drogen in de zomerwind, tevreden met licht en schaduw, met zonnevlekken en stralend daglicht en het zwarte zijden lijfje als een stukje treuzelende macht.

Maar ook zijzelf lijkt gevangen binnen de lijst. Onrustig draait ze haar hoofd, als een vogel in een kooi; ziet steeds de zwart-witte balanceren met haar dienblad met de onbereikbare genademiddelen. Voor haar op tafel staan immers alleen maar de zilverbol van de theeketel, de kaasstolp en de bittere azijn. Bij haar lege plaats heeft iemand een eenzame roos in een spits toelopend glas gezet.

Net alsof ik dood ben, denkt ze. Maar ik heb honger!

Vertaling: Marjan Sieben

Ans van der Hout