Chrysallis. Jaargang 1981

[p. 68]

Miriam Guensberg
Een gedachte verandert van lichaam

Een onderwerp als ‘metamorfose’ kan ik vanuit mijn vak, filosofie, op talloze manieren benaderen. Het is in feite onbegrensd. Laat ik daarom de begrenzing zoeken van dit onderwerp in een verandering die in mijn denken plaatsvond. Die voltrok zich, toen ik mij ging realiseren, dat waar mijn denken zich verzelfstandigde, ik vervreemd raakte van mijn lichamelijk zelfgevoel. Het besef van die vervreemding zette mij aan tot het zoeken van een gedachtenwereld, die niet vloekt met de beleving van mijn lichamelijkheid, een gedachtenwereld die voortvloeit uit eigen verbeelding.
Het spreekt vanzelf dat dit zoeken konsekwenties had voor de vorm, waarin ik deze gedachten dan uitdruk. In het kiezen van een subjectieve benadering laat ik filosofische pretenties varen.

Iedere avond om elf uur ben ik er.

Ik hang mijn jas op de kapstok, mijn grijze jas, en loop naar de derde barkruk van rechts voor de bar. Daar ga ik zitten.

En niemand kijkt naar mij, want ik doe dit iedere avond en heb een grijze jas aan om niet te veel op te vallen.

Jenever, stilte, kijken.

Niets schijnt mijn gewoonte te doorbreken.

Nog een jenever, de krant, niemand die ik gedag moet zeggen. Niemand schijnt mij ook te zien.

Jas aan. Das om. Krant mee. Naar huis.

Naar huis om te slapen, te leven, te slapen, te leven, te slapen, te slapen, te slapen.

Sommige mensen praten over sleur, ik niet, de gewoonte heeft mijn hart geslepen.

Niemand ziet mij. Ik zie niemand, want ik zie iemand in mij zelf. Dat is geen gedachtenkonstruktie, maar mijn droeve waarheid. Droef gebruik ik, omdat ik mijn vader eens hoorde zeggen, dat waarheid haast altijd tot droefheid leidt.

Ik ben nooit gekust, ook niet door hem.

Vijftig jaar ongebruikt.

Hij zei tegen mij, ik moet je de waarheid zeggen, jij hebt geen lichaam. Het is triest, dat ik zo'n dochter heb. Maar ja, hoe kan het

[p. 69]

ook anders zonder moeder, zonder vrouw, die je een lichaam gegeven heeft. Maar ik heb je leren denken, zei hij, en een naam gegeven. Jouw naam is Gedachte.

En mijn vader was trots, zo trots, dat hij dat allemaal had gedaan. Ik ben een geesteskind, zijn geesteskind. Inzoverre besta ik. Ik ben van hem. Helemaal van hem, want gedachtes moet je voor jezelf houden, zegt hij, ze worden je konstant ontvreemd als je ze lichamelijk wilt maken. Het is niet erg, dat ik geen lichaam onder mijn grijze jas heb zitten en geen gezicht heb, want ik ben zonder dat een eigen leven gaan leiden.

Jij hebt geen stoffelijke materie nodig, zei mijn vader, stoffelijke materie is vergankelijk, maar jij Gedachte, bent eeuwig. Maar juist op dat punt ben ik gaan twijfelen. Want mijn vader heeft wel een lichaam, een groot sterk lichaam en op zijn wangen heeft hij van die kleine rode adertjes en op zijn armen paars, rode aderen, waar het bloed doorheen stroomt. Ik dacht bij mijzelf, als dat nou eens ophoudt, dat stromen van dat bloed. Wat gebeurt er dan met zijn lichaam, verdwijnt dat? Mijn vader is geen vader meer zonder lichaam, en ik geen kind zonder vader. Maar hoe zit het dan met mijn eeuwigheid?

Ik vroeg het aan mijn vader. Hij begon te huilen en toen te schreeuwen, maar hij antwoordde mij niet.

Laatst hoorde ik hem in zichzelf praten. Geesteskinderen overleven kulturele revoluties niet, mompelde hij, ook mijn gedachte is vergankelijk.

Toen ben ik me wild geschrokken.

Ik ging nadenken over de dood en het eeuwige leven.

Een Gedachte aan het denken.

En van dat denken kreeg ik een geesteskind.

Maar mijn geesteskind wilde ik het eeuwige leven geven. Jij moet je helemaal niets van lichamen aantrekken, heb ik gezegd. Geen jas aan doen, geen krant, geen drank, geen huis, je moet een absoluut eigen leven leiden en ik geef je ook geen naam.

Mijn kind verzon voor zichzelf een naam. Autonoom heet het. Ik vind het een leuke naam en het past echt bij mijn kind. Autonoom trekt zich nergens wat van aan, is niet bang om op te vallen en zegt zolang ik Autonoom heet, leef ik. Autonoom lacht mij vaak uit om mijn angsten.

Je trekt je te veel van het lichaam van je vader aan, zegt mijn kind.

[p. 70]

Ik voel me zo triest de laatste tijd.

Ik weet niet meer bij wie ik hoor. Alles dreigt me te ontglippen, zelfs mijn hart, dat door de gewoonte geslepen is. Autonoom is zo krachtig en sterk en wint het met ieder gesprek van me. Mijn vader huilt de hele dag. Ik besta niet meer voor hem. Autonoom heeft hij liever, die zit tenminste niet over zijn lijf te zeuren.

Gedachte, zegt hij, jij bent mijn vlees en bloed niet, jij bent mijn geesteskind, jij bent van mij, maar ik niet van jou. Jij bent een dronken gedachte, maar ik wil niet in jou verdrinken. Jij mocht de stoffige werkelijkheid van mijn studeerkamer delen, maar niet mijn stoffelijke werkelijkheid. Je eist te veel, te veel met je vragen over lichaam, leven, dood en eeuwigheid.

Overdag speelt mijn vader de hele dag met Autonoom. Bij Autonoom voelt hij zich veilig. Autonoom heeft mijn vader helemaal in de hand. Autonoom laat zich niets zeggen, vraagt niet, maar weet.

Iedere avond om elf uur ben ik er. Nog steeds de derde barkruk. Jenever, jenever, jenever, jenever. Een dronken Gedachte. Ik roep mijn vader. Ik huil om mijn vader. Ik zeg, waarom laat je me godverdomme zo in de steek? Omdat ik je zwakheid ken, ben?

Als mijn vader en ik samen zijn, dan huilen we alleen nog maar. Troosten kan ik niet. Ik heb geen lichaam!

Vannacht had ik een mooie droom. Een prachtige droom. Ik droomde dat ik een moeder had. Dat voelde vreemd zacht en vertrouwd.

Ik vroeg haar, weet je wie ik ben?

Ze keek me aan, meer niet.

Toen pakte ze me op, zomaar en stopte me in haar buik.

Niets is eeuwig, dacht ik nog, toen ik tussen haar benen verdween. Arme vader, arme Autonoom, zo zonder de zachtheid van een moederbuik.

Ik kan die droom maar niet vergeten. Het is net of mijn vader mijn vader niet meer is. Ook of ik nooit een kind gehad heb. Ik, vijftig jaar ongebruikt, ongekust, zonder lichaam, zonder warmte, met heel veel jenever, en een oorsprong, die mij schuwt, een vader, die huilt omdat het bloed door zijn aderen stroomt, en een kind, dat een

[p. 71]

totaal eigen leven is gaan leiden.

Wat ben ik nog, wat heb ik nog om mij aan vast te houden?

O, vond ik maar een moeder, zoals in mijn droom.

Ik vraag aan mijn vader, waarom hij nooit een vrouw heeft gehad, nooit iemand, die het bloed van zijn aderen streelde.

Ik heb jou, gedachte, zegt hij. Maar ik weet hoe ongelukkig hij zich met mij voelt.

Zoek, zeg ik tegen hem, zoek.

Die avond zit ik daar weer met mijn vader op de derde kruk. Mijn vader huilt zachtjes, zo zachtjes. Opeens hoor ik een stem, een vrouwenstem even zacht maar troostend tegen mijn vader zeggen: ‘Spreek je gedachte eens uit!’ Daar ga je, Gedachte, denk ik bij mezelf. Straks ben je zichtbaar.

Dat kan ik niet, hoor ik mijn vader zeggen, maar mag ik misschien met je meegaan?

Voor het eerst in vijftig jaar gaan we niet naar huis, maar lopen we achter die magische vrouw aan.

En opeens begrijp ik mijn droom, want wat zie ik die vrouw doen? Ze pakt iets van mijn vader, wat ze zijn toverstaf noemt en stopt dat tussen haar benen. Nu of nooit een moeder, denk ik, en verdwijn met de toverstaf in een donker, veilig hol. Ik hoor mijn vader nog roepen, ik raak door jou o, vrouw, mijn hoofd kwijt. Maar dan is het stil, goddelijk stil.

De stilte is strelend, warm en zo veilig, dat ik steeds maar weer vergeet te zoeken naar de vrouw, die mijn moeder zal zijn. Is Gedachte nog wel mijn naam? In jouw vezels dreig ik zijn identiteit te verliezen.

Nu, hoor ik je zeggen, we leven nu.

En leven is wisselen van bloed, ziel, gedachte.

Ja, ook jij Gedachte, zegt ze, verandert en wisselt met de tijd.

Wens niet uit hoogmoed je eeuwigheid of uit triestheid je vergankelijkheid.

Maar zoek verbinding met mij of je vader, blijf door ons stromen als het bloed door een ader.

Ik zoek je, maar we zijn vreemd verlegen voor elkaar. Jij, nu moeder van een gedachte. Ik, nu, gedachte van een moeder.

[p. 72]

Ik kom niet zo vaak meer in de kroeg. Af en toe in het vrouwencafé. Wat ik mis, is soms de jenever. Daar staat tegenover dat ik een stukje lichaam ben geworden, misschien kan ik nu mijn vader troosten.