Contour. Jaargang 3

[p. 29]

Robert Gossink De rat

Beste verkenners en verkennertjes!

De vorige keer heb ik jullie gezegd dat je elke dag een goede daad moest doen. En ik geloof dat jullie goed geluisterd hebt, en gedaan hebt wat ik zei. Ik heb in de buurt mijn oor eens te luisteren gelegd en ik hoorde veel goeds over jullie. De blinde mevrouw Fifi heeft deze week haast geen boodschappen hoeven te doen. Haar tuintje is gewied en als ze de straat over wilde steken kwam er van alle kanten hulp. Jullie hebt ook houtjes gehakt voor mevrouw Di-di van het pleintje, die niet meer zo goed ter been is. Ik vond het prachtig zulke dingen over jullie te horen, maar ik hoorde ook minder fraaie dingen. En daar wilde ik het vanmiddag eens over hebben. Ik zal me tot niemand persoonlijk richten, maar degenen over wie het gaat zullen wel weten wie ik bedoel.

Jullie voelt wel dat het niet genoeg is als je de hele dag slechte dingen doet en maar één goed ding. Als jullie op school een dictee maakt met tien woorden fout en één woord goed, dan krijg je ook een slecht cijfer. Als je één goede daad hebt gedaan mag je dus niet zeggen: ik heb mijn taak volbracht voor vandaag en nu mag ik de rest van de dag slecht zijn. Dat lijkt me duidelijk. En toch denken sommigen van jullie zo. Vooral in het bedenken van grappen zijn ze sterk. Nu is er niets tegen een grapje op zijn tijd. Zelf mag ik graag eens iemand foppen. Een windkussen op iemands stoel bijvoorbeeld is altijd leuk. Moet je eens letten op het gezicht van degene die erop gaat zitten. Dat is een leuk grapje, en een onschuldig grapje. Maar wat ik over jullie gehoord heb gaat de perken te buiten. Meneer Adam ging naar de w.c. Toen hij wilde doortrekken merkte hij dat de ketting verdwenen was. Hij moest op de w.c. klimmen om bij de handle te kunnen. Bij meneer De Bie waren de voor- en de achterdeur dichtgespijkerd. Toen hij 's avonds zijn hondje wilde uitlaten, kon hij zijn huis niet uit. Hij had niets gehoord omdat hij doof is.

Gelukkig zijn deze grapjes toevallig nog goed afgelopen. Maar het had ook anders kunnen zijn. Meneer Adam had zijn benen

[p. 30]

kunnen breken of op zijn hoofd kunnen vallen. En als meneer De Bie nu eens de dokter had willen roepen omdat hij zich ziek voelde? Jullie zult nu misschien denken: wat een onzin. Alles is toch goed afgelopen, waarom moeten we er verder nog over praten? Maar de volgende keer loopt het slecht af. Dan gaat er iemand dood en dan komt een van jullie in de gevangenis.

Om jullie te laten zien wat zo'n zogenaamd onschuldig grapje allemaal teweeg kan brengen zal ik jullie nu iets vertellen dat echt gebeurd is. Ik heb het zelf meegemaakt, vijfentwintig jaar geleden. En wat je zelf hebt meegemaakt kun je het beste vertellen. Een vrolijk verhaal is het niet. Persoonlijk houd ik meer van vrolijke verhalen, want er is al ellende genoeg op de wereld, vind ik. Maar een triest verhaal waar je wat van kunt leren, kan er ook nog wel mee door.

Vijfentwintig jaar geleden, toen geen van jullie nog geboren was, werkte ik al op een fabriek. Kun je nagaan hoe oud ik al ben. Voor het gemak zullen we die fabriek maar de fabriek van Jansen noemen, al begrijp je natuurlijk wel dat het in werkelijkheid niet de fabriek van Jansen was. Ik werkte er nog maar kort, want ik was pas van school af. Ik was aangesteld op de afdeling Opladen en Wegvoeren, meestal OW genoemd. Op die afdeling werkte ook een zekere Jan. Niet dat hij in werkelijkheid Jan heette, maar dat ligt het beste in het gehoor. Bovendien is het beter dat jullie niet weten hoe hij echt heet. Dat zul je straks wel begrijpen.

Jan werkte er nog maar een jaar, namelijk sinds hij getrouwd was. Hij was heel ijverig. Hij sprak de hele dag geen woord en zwoegde van 's ochtends acht tot 's avonds vijf. En 's avonds studeerde hij nog. Hij volgde schriftelijke cursussen en avondscholen en behaalde hoe langer hoe meer diploma's. Daardoor kreeg hij een steeds betere baan en begon hij hoe langer hoe meer te verdienen. Dat was natuurlijk zijn collega's niet naar de zin. Zijn collega's waren luie vlerken die zo weinig mogelijk deden, nog maar net genoeg om niet ontslagen te worden. En 's avonds hingen ze met hun oor aan de radio, want televisie had je toen nog niet. Trouwens, de radio's van toen zagen er ook heel anders uit dan die van nu. Nu zijn het van die platte kasten met drukknoppen. Toen waren het kistjes van triplex met een rond gat waar het geluid uit kwam.

[p. 31]

Ze kraakten verschrikkelijk, maar daar kunnen we het beter een volgende keer eens over hebben.

Iedereen was dus jaloers op Jan. En in plaats van zelf hard te gaan werken, begonnen ze Jan voor de gek te houden. Ze zeiden dat Jan een onderkruiper was. Ze lieten hem struikelen, maar hij stond gewoon weer op en liep verder. Ze nietten zijn jas dicht, maar hij liep met zijn jas over zijn arm de fabriek uit, zonder iets te zeggen. Hij bleef vriendelijk tegen iedereen, al praatte hij met niemand over koetjes en kalfjes, want dat vond hij zonde van zijn tijd. Zijn collega's lieten zich niet ontmoedigen. Ze kochten een potje rode inkt en lieten dat per ongeluk vallen over Jans kleren. Maar Jan zei niets, ging thuis andere kleren aantrekken, en werkte verder. Ze spoten hem nat en sloten hem op in de w.c. Toen ze de deur weer openmaakten zei hij dat hij zijn tijd goed had benut. Hij had gerepeteerd wat hij de vorige dag had geleerd. Daarna ging hij weer aan het werk. Hij haalde diploma na diploma en kreeg een steeds hogere baan. Hij had een voorbeeld moeten zijn voor zijn collega's, maar die deden nu helemaal niets meer. Ze besteedden de hele dag aan het uitdenken van nieuwe grappen.

Op een morgen vonden ze een dode rat. Dat was niets bijzonders op de afdeling OW, want daar stonden stapels dozen met houtwol, waar ratten graag in schijnen te slapen. De hele dag hoorde je de houtwol ritselen. Dat kwam van de ratten, die onrustig sliepen en vaak gingen verliggen. Ja, beste verkenners en verkennertjes, wees maar blij dat wij hier zo gezellig bij elkaar zitten en niet bang hoeven te zijn dat er ergens in een hoekje een rat meeluistert. Ik heb vaak gezegd dat jullie lief moeten zijn voor dieren en zo is het ook. Maar voor ratten wil ik toch wel even een uitzondering maken. Als je ooit ergens een rat mocht zien, aarzel niet, maar sla hem dood. Ratten zijn vieze beesten, ze brengen ziekte over. En ziek zijn willen wij niet, want hoe kunnen we dan nog onze dagelijkse goede daad doen?

Op een morgen vonden ze dus een rat, onder een kast, geloof ik. Zijn eten was hem zeker niet goed bekomen, hij had een beetje gebloed uit zijn bek, maar voor de rest zag hij er nog als nieuw uit. Hij was groter dan normaal. Ze pakten hem met een tang vast en gooiden hem in de vuilnisbak. Want je mag nooit een rat vastpak-

[p. 32]

ken met je handen, dat is levensgevaarlijk.

De rat lag tot 's middags in de vuilnisbak. Toen werd hij eruit gehaald, want iemand had iets bedacht waar ze de rat nog voor konden gebruiken. Met een smoesje wisten ze Jan een tijdje weg te krijgen. Ze haalden zijn broodtrommeltje uit zijn tas en deden de rat er in. Dat viel niet mee, want het trommeltje was maar klein en de rat groot, maar met wat persen en duwen kregen ze het toch voor elkaar. Vlug het trommeltje dicht en in de tas. Nog net op tijd gelukkig. Daar kwam Jan al aan. De rest van de middag brachten ze door met naar elkaar te knipogen en stiekem op Jan te wijzen. Die had niets in de gaten en zwoegde en slaafde tot kwart over vijf.

's Avonds begon Jan al vlak na het eten te studeren. Als je vroeg begint, ben je het vlugste klaar, zo had hij gemerkt. Hij leerde en leerde en af en toe kwam zijn vrouw hem een kopje koffie brengen en een koekje. En een zoentje op zijn wang. Hij glimlachte dan en legde zijn hand even op haar buik, want ze was zwanger en het kindje trappelde al. Daarna ging ze weer weg, op haar tenen lopend om zo weinig mogelijk lawaai te maken. Om half elf ging ze altijd naar de keuken om Jans brood klaar te maken voor de volgende dag. Dan hoefde ze dat de volgende morgen niet meer te doen.

Jullie zullen niet verwonderd zijn, verkenners en verkennertjes, als ik jullie vertel dat Jan om half elf een afschuwelijke gil hoorde. Hij rende naar de keuken en zag zijn vrouw op de grond liggen. Ze was flauwgevallen. Naast haar lag het trommeltje met de rat. Hij zat er zo stevig in vastgeperst dat hij er niet uit was gevallen. Jan zelf voelde zich ook een ogenblik vastgeperst, maar dan aan de grond. Maar zodra hij zich weer bewegen kon rende hij weg om een dokter te gaan waarschuwen. Zijn vrouw werd zo vlug mogelijk naar het ziekenhuis gebracht. Ik hoef jullie, met de seksuele voorlichting die jullie tegenwoordig krijgen, niet te vertellen wat er gebeurde: het kindje werd te vroeg geboren en ging dood.

Jan is daarna nog wel in de fabriek van Jansen blijven werken, maar niet meer op de afdeling OW. Hij studeerde nog steeds en was ijverig in zijn werk, hoewel minder dan tevoren. Hij kreeg een goede baan en zijn vrouw en hij bleven gezond. Kinderen heb-

[p. 33]

ben ze nooit meer gehad.

Zo is het gebeurd, verkenners en verkennertjes, en er is niets meer aan te veranderen. Ik kan me voorstellen dat jullie nu bedrukt zitten te kijken. Het was een triest verhaal over de gevolgen van een grapje. Ik hoop dat jullie er wat van geleerd hebt.

Wel wil ik het nog even hebben over die liefde voor dieren, waar ik daarnet over sprak. Een maand geleden heb ik jullie voorgehouden hoe belangrijk het is lief te zijn voor dieren. Jullie hebt toen goed geluisterd, want een paar weken lang heb ik geen klachten meer gehoord. Maar de laatste week is het weer begonnen. Jullie schijnen kort van memorie te zijn. Deze week is de hond van mevrouw Mimi thuisgekomen met een conservenblikje aan zijn staart. En de grijze poes die op het hoekje woont was met zijn achterpoot vastgebonden aan een paaltje. Dat is me erg van jullie tegengevallen. Ik had beter van jullie verwacht. Ik zeg het daarom nog een keer: lief zijn voor dieren, denk erom.

Zijn er nog vragen of opmerkingen?

Ja, Eddie, zeg het maar. Heeft jouw vader ook een broodtrommeltje? Dat kan wel. De meeste vaders nemen een broodtrommeltje mee naar hun werk. Alleen zijn ze tegenwoordig van plastic met een doorzichtige deksel, terwijl ze vroeger van metaal waren, zoals een koektrommeltje. Wat zeg je, Eddie? Heeft jouw vader een metalen trommeltje? Dat noem ik nog eens een degelijke vader.

Verder nog vragen?

Ja, Bertje, zeg het maar. Waar je ratten kunt kopen? Dat vind ik maar een gekke vraag, hoor. Ratten kun je niet kopen, net zoals je vliegen of kakkerlakken niet kunt kopen. Dat zijn vieze beesten die niemand wil hebben. De mensen die ze toch hebben, willen ze zo gauw mogelijk kwijt. Hoe je dan wel aan ratten kunt komen? Ik zou het niet weten. Aan het water zitten er wel eens, dat zijn de zogenaamde waterratten. En dan zitten ze nog wel eens op boerderijen, in de hooiberg en zo. Maar daar kan ik beter eens over vertellen als we het over de natuur hebben. Waarom vroeg je dat eigenlijk, Bertje?