Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 100

[p. 122]

Amerikaanse literatuur
De Amerikaanse letteren in 1954
door Jos van der Steen

Het is met boeken zoals met mensen, heeft Voltaire in zijn Dictionnaire philosophique geschreven: een zeer klein aantal speelt een belangrijke rol, terwijl de rest door de massa opgeslorpt wordt. Dit gezegde is zeker actueel voor de Amerikaanse letteren van heden, want tussen de honderden romans en novellenbundels die in 1954 verschenen, is er geen enkel dat epochemachend is, slechts enkele lonen de moeite een tweede maal gelezen te worden en de rest is bestemd om begraven te worden onder het stof van de bibliotheken.

Het voorbije jaar heeft bewezen, dat de meeste oudere auteurs uitgeschreven zijn en dat bovendien nieuw talent zeldzaam is. Andere jaren kon men wijzen op een tiental, ja, soms op een twintigtal beloftevolle jongeren, maar verleden jaar verscheen er geen enkele eersteling van uitzonderlijke waarde. Het enige betekenisvolle literaire verschijnsel was dan nog zuiver negatief: er verscheen namelijk geen enkel boek uit de decadente school van Truman Capote, Paul Bowles en dgl., wat laat verhopen dat zij aan bloedarmoede zal sterven.

De meest illustere ontgoocheling van 1954 was A Fable van William Faulkner, een lijvige roman, waarin een tweede komst van Christus beschreven wordt. Faulkner incarneerde Christus in de persoon van een Frans muiter aan het front in 1918 en liet de gebeurtenissen analoog met die van de Passieweek verlopen. Weinige schrijvers zouden zulk groots opzet aangedurfd hebben, maar intentie en vlijt alleen zijn niet genoeg - A Fable lijdt zelfs aan een teveel aan vlijt. Men voelt al te goed dat Faulkner, die zich in zijn rede te Stockholm zo onvoorwaardelijk - en onverwacht - aan de zijde van het positieve, van het ware, het schone en het goede, geplaatst had, zich verplicht zag zijn levensvisie nu ook eens daadwerkelijk in zijn werk te leggen, en dat hij met opzet een edel boek heeft willen scheppen. Hij bracht het echter niet verder dan een betoog vol leeg moralisme, en zijn roman is een labyrint waarin vreemde wezens, met voor ons onbegrijpelijke gedragingen, ronddolen en die vage, bladzijdenlange discussies houden in bizarre, betekenisloze en onnatuurlijk verwrongen zinnen. Hij heeft zijn proza - indien mogelijk - nog ingewikkelder gemaakt dan gewoonlijk en sommige delen, vooral die waarin

[p. 123]

generaal Gragnon optreedt, behoren tot het slechtste dat hij ooit geschreven heeft. Het beste deel van zijn roman, dat echter weinig met het eigenlijke verhaal te maken heeft, is nog wel de macaber-boertige historie van een groep soldaten die te Verdun op zoek gaan naar een lijk voor het monument van de Onbekende Soldaat.

De critiek die zich aanvankelijk niet durfde uitspreken over A Fable, was lang niet zo mals voor Sweet Thursday van John Steinbeck, hoewel deze roman heel wat meer kwaliteiten bezit dan die van Faulkner. Hij bracht voorzeker niets nieuws, want in feite is hij een tweede uitgave van Cannery Row en bevolkt met dezelfde excentrieke helden die nog steeds even dwaze avonturen beleven, doch in het werk van Steinbeck komt dan toch nog enig menselijk gevoelen in voor, laat het dan sentimenteel zijn, wat men van A Fable niet zeggen kan.

Most Likely to Succeed van John Dos Passos was eveneens een boek dat zijn auteur hoognodig crediet moest verschaffen, want na Number One (1943) heeft hij nog weinig groot werk voortgebracht. In zijn nieuwe roman nam hij een toneelschrijver uit de jaren '30 die in het communisme verstrikt geraakt is, tot held, maar hij bleef steeds bij de oppervlakte van zijn karakter. Overigens ligt de satire hem heel wat minder dan de verontwaardiging over sociaal onrecht waarvan zijn vroegere, grote werken getuigden, en voor de literatuur was het heel wat beter geweest, dat Dos Passos de communistische goden was blijven aanbidden die hij nu verbrandt.

Bij Thirty Years van John P. Marquand mag men feitelijk niet van een ontgoocheling spreken, want deze verzameling novellen, essay's en persoonlijke herinneringen werd samengelezen uit wat Marquand in magazines van het genre Saturday Evening Post heeft gepubliceerd. Het is dus commercieel werk, maar steeds verraadt het de hand van de meester, door een zachte satirische toets of door een fijnzinnig beeld van de Bostonse erecode. Een vijfde mislukking was The Ponder Heart van Eudora Welty, die ongetwijfeld de grootste schrijfster van de Verenigde Staten is. Ze heeft reeds vroeger bewezen, dat ze haar grootste mogelijkheden bereikt in de novelle: haar romans konden minder bevredigen en ook het genre, dat ze in The Ponder Heart aanvat, de korte roman, is niet voor haar geschikt. De intrigue van het verhaal is vrij mager en het komisch-boertige is haar sterkte niet; alleen in de meesterlijke wijze waarop ze het kleine Zuidelijke stadje tot leven brengt, bemerkt men haar talent.

Onder de werken van de minder bekende auteurs die in 1954 een boek publiceerden, bekleedt The Bad Seed van William March wel de eerste plaats. March, die enkele weken na de publicatie van zijn boek stierf, is een miskend auteur en al is dit zijn beste werk niet, toch is het een onvergetelijke roman. Het is een gruwelverhaal, waarvan een achtjarig meisje dat een moord bedreven heeft, de treurige heldin is, en al kan men op tekortkomingen wijzen, toch blijft The Bad Seed een ongewoon fascinerend en aangrijpend boek. Sayonara van James Mitchener weegt, evenals diens ander werk, niet zwaar

[p. 124]

en zelfs het rassenprobleem maakt van deze moderne Madame Butterfly-historie geen gewichtig boek. Ook The Bird 's Nest van Shirley Jackson wou vrij diepzinnig zijn - de heldin had een persoonlijkheid die in niet minder dan in vier gespleten was - doch het boek begon tenslotte meer op een uitgebreide psycho-analytische studie te lijken dan op een roman. Merle Miller's groepsroman Reunion beschreef de lotgevallen van een achttal oud-strijders, die elkaar weer ontmoeten, acht jaar na de oorlog, maar de auteur vermocht niets meer dan een groot aantal details scherpzinnig weer te geven, terwijl Wright Morris, de schrijver van enkele kleine, delicate meesterwerkjes, in The Huge Season te hoog greep in zijn poging om een verloren geslacht, anno 1950, te herscheppen. Een schrijver die in zijn ernst en zijn beschaafdheid aan Morris verwant is, Peter Taylor, bundelde negen verhalen in The Widows of Thornton en toont het Zuiden in een heel ander licht dan Caldwell of Faulkner. Het geestigste boek van 1954 was ongetwijfeld The Tunnel of Love van Peter De Vries, een schrijver van The New Yorker, dat een voor ons ongekende mijn van woordspelingen en geestige zetten is: het verhaal staat weliswaar in dienst van de stijl, maar toch heeft de auteur zijn held menselijk genoeg gehouden om niet dor te worden en alle verband met de werkelijkheid te verliezen. Het succesboek van het jaar was Not as a Stranger van Morton Thompson, een al te lijvige, maar eerlijke en welgemeende doktersroman, die zelfs door The Fall of a Titan van Igor Gouzenko, de vroegere code-bediende van de Sovjet-ambassade in Canada, niet van de best sellerlijst kon verdrongen worden.

Tussen de eerstelingen waren er slechts een drietal romans die opvielen door hun literaire waarde: The Night of the Hunter door Davis Grubb, The Dove with the Bough of Olive van Dunstan Thompson en The Courts of Memory door Frank Rooney. Het eerste boek is een pakkende gruwelroman waarin twee kinderen bedreigd worden door een psychopathische moordenaar, het tweede, een katholieke roman die zich in de hogere kringen te Londen afspeelt. Het boek heeft gebreken, maar door een geniaal verbinden van dialoog en monologue intérieur heeft de schrijver een zeer geslaagde tegenstelling tussen woord en gevoel van zijn helden weten te geven, en kon hij diepliggende psychische spanningen schilderen die op geen andere wijze uit te drukken waren. The Courts of Memory had een goede familieroman kunnen worden, maar Frank Rooney bracht het niet verder dan tot een hybried product van pseudo-diepzinnigheid en fijn geschilderde familietaferelen.

Op het gebied van de poëzie was de oogst van 1954 evenmin groot: het jonge werk had weinig waarde, zodat de oudere dichters met de lauweren gingen lopen. Er verschenen verzamelde werken van Wallace Stevens en van E.E. Cummings en een posthume bundel Mine the Harvest van Edna St. Vincent Millay, waarin naast verzen die zijzelf waarschijnlijk nooit zou gepubliceerd hebben, andere voorkomen, grafische beschrijvingen van land en kust en lyrische gedichten, die van een grote geestelijke rijpheid getuigen. William Carlos Williams publiceerde The Desert Music and Other Poems waarin deze

[p. 125]

geneesheer-dichter, in zijn moeilijke verzen, opnieuw zijn geloof in de mens uitdrukt, in tegenstelling met die andere meester, Robinson Jeffers, die in Hungerfield and other Poems nog steeds pessimisme, dood en geweld als thema's kiest.

In 1954 verscheen geen enkel critisch werk van grote betekenis. The Tangled Fire of William Faulkner door William Van O'Connor is een verdienstelijke studie, meer om de uitvoerige behandeling van ieder werk afzonderlijk dan wel als interpretatie van Faulkner zelf, en de thesis van Van O'Connor, dat er geen thematische eenheid in het oeuvre van Faulkner bestaat, is zeker aanvechtbaar. In The Apprenticeship of Ernest Hemingway door Charles A. Fenton spreekt een tegenstander van de interpretatieve kritiek: het werk geeft niets dan de naakte feiten uit de leerjaren van Hemingway en het moet de schrijver vele uren opzoekens gekost hebben. Al beperkt het boek zich dan tot feiten, toch werd de invloed van de journalistiek op de stijl van Hemingway nooit zo klaar aangeduid als in het boek van Fenton. In The Literary Situation bundelde Malcolm Cowley enkele van zijn opstellen, als een studie over de oorlogsroman en de ‘New Fiction’, maar de hoofdschotel wordt gevormd door ‘A Natural History of the American Writer’, een onderhoudende, maar oppervlakkige beschouwing over de afkomst, de omgeving, de levensvoorwaarden, enz. van de Amerikaanse schrijver.

Op geen enkel domein heeft de literatuur in het afgelopen jaar veel winst geboekt, of het moest zijn in zake quantiteit. In 1954 werden in de Verenigde Staten meer dan 600.000.000 boeken verkocht en er werden niet minder dan 12.000 nieuwe titels gepubliceerd: toch zullen de jury's van de Pulitzerprijs of van de National Book Award last hebben om er een boek onder te vinden dat waard is bekroond te worden.