Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 101

[p. 60]

Albert Westerlinck
De katholieke roman in Vlaanderen

Er wordt in de jongste tijd door sommigen wel eens beweerd dat de hedendaagse katholieke romankunst in Vlaanderen niet de volledige erkenning zou genieten, die zij verdient. Noch in Nederland, noch in ons eigen land. Er werd geijverd om het werk van katholieke romanschrijvers meer bekendheid en waardering te doen vinden bij de katholieke critici en journalisten in Nederland. Samenkomsten werden daartoe in de jongste tijd georganiseerd. Bovendien wordt er door sommigen bij herhaling op gewezen dat de katholieke roman in ons eigen land door de linkse critiek zou worden miskend en door de officiële instanties niet voldoende met premies, prijzen en dgl. gespijsd.

Is die opvatting juist?

Wat de nederlandse katholieke bladen en tijdschriften betreft, is de belangstelling van sommige critici wellicht wat te uitsluitend naar de vrijzinnige romankunst uit Vlaanderen gericht. Dit is wel te verklaren door het feit dat die in de jongste jaren enkele literair-uitmuntende werken heeft voortgebracht en in globo beschouwd belangrijker is dan de katholieke. Doch dit feit zou de noordnederlandse katholieke recensenten niet mogen beletten méér aandacht te schenken aan wat op het gebied van de katholieke romanproductie in onze gewesten reëel belangrijk is.

Wat de toestand in ons eigen land betreft, is er natuurlijk in onze naoorlogse letterkunde een sterke opleving van de politico-ideologische partijenstrijd te merken. Hoe ongaarne ik ook in artistieke aangelegenheden de termen ‘links’ en ‘rechts’ gebruik (was Homeros links? of was Goethe rechts?), toch ben ik niet naïef genoeg om te ignoreren dat de literatuur door sommigen in de critiek en de literaire journalistiek als een gebied voor werving en strijd om de macht wordt beschouwd. Het is zelfs duidelijk dat na de oorlog een sterke stroming naar ‘links’ op te merken valt, die door sommige literatoren met allerlei middelen op tendentieuze wijze wordt bevorderd. Dat deze partijschap zich bij sommigen ook doet gelden door openbaar of achterbaks minimaliseren van rechts-gerichte literatuur, is een onbetwistbaar feit. Ook ik krijg af en toe wel eens proza van de Jonckheere's, de Lampo's en tutti quanti in handen gestopt, waarin zij het intelligent achten katholieke aangelegenheden te depreciëren, en ik tref ook onder de katholieken wel eens hier of daar een schrijver aan, die zich met dezelfde laatdunkendheid of partijzucht

[p. 61]

van vrijzinnige cultuurverschijnselen afmaakt; doch aan dat kleinzielig gedoe heb ik nooit veel aandacht besteed. Wij weten nu eenmaal hoe petieterig de partijenrivaliteit op cultureel gebied was in onze 19^e eeuw, wij glimlachen meewarig wanneer wij daarvan de documenten lezen en ik ben van mening dat degenen die hedentendage in die richting voortgaan, een letterkundig werk ophemelen omdat het ‘van hun partij’ is of het minimaliseren omdat het ‘van de overkant’ komt, slechts hun eigen, eventueel posthume, reputatie een slechte dienst bewijzen. Ik geloof nu eenmaal in de gestadig verdere rijpwording van de culturele intelligentsia in ons landje.

Al meen ik dat er, zowel ‘rechts’ als ‘links’, op dit ogenblik nog enkelen te vinden zijn, die niet rijp genoeg zijn om aan partijschap te ontgroeien, toch heb ik de indruk dat de ziekte van vele katholieken in de 19^e en tot het begin der 20^e eeuw, nml. op het gebied van kunst en cultuur partijmensen te zijn, prozelitisch en exclusivistisch te denken, thans méér op de mannen van ‘links’ is overgegaan. In zoverre ik zelf volgens groepen zou denken, prijs ik mij als katholiek gelukkig om die ‘verschuiving’ en beklaag ik onze vrijzinnige broeders. Ik zou trouwens nooit wensen te veralgemenen, want ik ken er velen onder hen die, zonder partijzucht, een open, eerlijke en gewetensvolle kijk op artistieke en culturele waarden bezitten; maar zonder grond is mijn bewering over die ‘verschuiving’ in de partijdige literatuurbeschouwing zeker niet.

Ik geloof dus dat er wél hier en daar redenen tot beklag zijn bij ‘die van rechts’. Doch welke remedies om daaraan te verhelpen? Wachten tot zekere ‘linkse’ juryleden, critici, recensenten en tutti quanti rijp genoeg zijn geworden om opener, ruimer en tactvoller tegenover boeken van andersdenkenden te staan? Rijp worden is alles, zegt Shakespeare. Doch, helaas, niet iedereen is daartoe geroepen!!

Ik wil hier evenwel ook een tweede aspect van de kwestie belichten. Laat het waar zijn dat hier of daar een katholiek prozaschrijver van bij ons, hier en in Nederland, niet de waardering vindt die hij verdient, het staat voor mij ook paalvast dat ons katholiek verhalend proza op dit ogenblik in een weinig benijdenswaardige toestand verkeert. Ik spreek niet van enkele prijzenswaardige uitzonderingen, doch in het algemeen. Er is in het hedendaagse katholieke proza bij ons te weinig geestelijke vitaliteit, te weinig hunkering om voor 't volle leven open te staan en het te doorvorsen, te weinig verlangen naar oorspronkelijke kracht en te weinig gezonde durf; er is ook te weinig ambitie voor taalverfijning en stylistische voornaamheid, te weinig streven naar technische perfectie. Dat zijn de fundamentele redenen waarom de katholieke roman van vlaamse herkomst op dit ogenblik ook in eigen milieu, de belangstelling van een groot deel der katholieke intelligentsia en vooral van de jongeren aan 't verliezen is.

Kunnen wij de romankunst der vlaamse katholieken sinds de jongste oorlog, in globo beschouwd, op dezelfde hoogte zetten als de romankunst der vrijzinnigen in ons land? M.i. op verre na niet!

[p. 62]

Kunnen wij de vlaamse productie van de katholieken gunstig vergelijken met de katholieke romankunst zoals ze heden bloeit in Frankrijk, Duitsland en de angelsaksische landen? Er is geen denken aan!

Laten de katholieken, die klagen over de al te geringe weerklank die katholieke romans in andersdenkende milieu's vinden, niet uitsluitend bezig zijn met de verbetering van deze toestand, doch vooral denken aan de vernieuwing en de verhoging van hun eigen artistiek niveau! Laten de katholieke critici en recensenten, die ruim en eerlijk de toestand durven zien, zonder struisvogelpolitiek, al hun krachten aanwenden om een vernieuwde en verdiepte artistieke bewustwording, een ruimere menselijkheid-van-onze-tijd, een hogere geestelijke vlucht in onze katholieke roman te helpen bewerken. De enkele qualiteitsvolle katholieke romanschrijvers - de al te zeldzame - zullen mij, hoop ik, gelijk geven. En zéker de volwaardige jongeren. Ach, er zijn er amper 'n paar! Honderdduizenden middelmatige katholieke boeken verspreiden, al de huisgezinnen van het land overstromen met goede volkslectuur helpt onze letterkunde niet vooruit. We hebben hoge qualiteit nodig, kunst die groeit met onze tijd en in alle opzichten hoog staat! Er zou in het katholieke Vlaanderen van heden een gezamenlijke poging van velen, schrijvers, critici, journalisten, leraars, vertegenwoordigers van cultuurorganismen, roman-liefhebbers, enz. moeten tot stand komen om met een edelmoedige, bevrijdende en verruimende stimulans, de katholieke roman te helpen redden uit de achterstand, die - zo hij aanhoudt - op lethargie gaat lijken.

Ik heb steeds een innerlijke hekel gehad aan mensen die graag aan de klaagmuur staan of liefst anderen bevechten. Het gezonde levensprincipe wil dat men uit eigen krachten groeit en daaraan hoofdzakelijk zijn aandacht besteedt. Kardinaal Mercier, van wie ik enkele woorden steeds in hoofd en hart heb gehouden, zegde vóór vele jaren dat het de rol van de katholieke wijsgeer niet was andersdenkenden te bevechten of zelfs maar te vrezen, wel een eigen, even goede en zelfs betere wijsbegeerte op te bouwen, gegroeid uit de vraagstukken en perspectieven van eigen tijd. Dan krijgt ook het woord ‘groeien’ zijn diepste betekenis: qualitatief verbeteren, ontwikkelen naar de ruimte en de diepte, streven naar de volmaaktheid. Nooit stilstaan! Hetzelfde gelde voor de katholieke romankunst van heden in Vlaanderen: ze zou, meegroeiend met haar tijd, de betere, de modernste, de stylistisch-beste, de technisch-knapste, de geestelijk-ruimste en de menselijk-diepste moeten zijn.

Ik wens dat al degenen die inzien dat dit niet het geval is, ook de moed zouden hebben om aan opbouwende auto-critiek te doen. Dan bestaat er kans dat wij ons spoedig over de bloei van nieuwe katholieke romankunst zullen kunnen verheugen, zoals wij thans reeds over het aandeel van de jongere poëzie en de critiek der katholieken in het geheel van onze vlaamse letteren zeer tevreden mogen zijn.