Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 102

[p. 150]

Maria Rosseels
Stephanie Claes-Vetter

Wààrom de redacteurs van de Warande precies mij verzochten om over Stephanie Claes-Vetter te schrijven, is niet zo bijster duidelijk. Vrouwen worden, over het algemeen, toch liever door mannen in de bloemetjes gezet. Mogelijk maakt Mevrouw Claes hierop een uitzondering; van zichzelf zegt ze immers, heel goed met vrouwen te kunnen opschieten... wat eerder uitzonderlijk is. Misschien lag in de vraag ook een tikje mannelijke nieuwsgierigheid: wàt de ene vrouw over de andere zou te vertellen hebben, zonder in kwaadsprekerij te vervallen?

Ik ken Stephanie Vetter al zeer vele jaren, al heb ik haar nog niet zolang geleden voor het eerst ontmoet. Ik kén haar, van in de tijd toen ik nog maar alleen met fouten kon schrijven en grondig de regel van drie bestudeerde. En lang vóór ik er enig vermoeden van had dat zij de vrouw was van ‘de vader van de Witte’, en de moeder van Kiki. Eén van haar boeken vormde, tezamen met drie andere, het nederige maar enthousiaste begin van mijn toen nog ordelijke, en nu helaas chaotische, bibliotheek. Het boek bestaat nog altijd, en er staat een eerder slordige 3 op de rug geschreven. Dat boek was ‘Verholen Krachten’. Ik werd niet verondersteld het te lezen, want er kwam ook iets over liefde in; maar ik deed het toch, als niemand het zag. Ik wist niet wat ‘verholen’ betekende, en ik was veel te lui - toèn al! - om de betekenis in een woordenboek op te zoeken.

Maar de revelatie begon reeds van bij de eerste novelle, waar een klein meisje vóór het haardvuur ligt en sprookjes leest over Prinses Zonneschijn. Tot dusver had ik mij alleen maar verdiept in de Abraham Hans-gewrochten: ‘De Heks in de Duinen’, ‘Drie Maanden onder de Sneeuw’, ‘Een vreselijke Nacht’ en dat soort van dingen. En plotseling, van bij de allereerste bladzijde, drong het tot mij door dat een boek ook nog iets anders kan zijn dan een gewoon verhaaltje; dat de woorden, de zinnen, de gesuggereerde beelden op zichzelf mooi kunnen zijn, en een gevoel wekken dat iets meer met de eigenlijke inhoud te maken heeft.

Jaren vóór ik op school Poelhekke te doorworstelen kreeg, leerde ik bij Stephanie Claes-Vetter hoe vorm en inhoud één geheel moeten vormen. Ik werd verliefd op de vorm. Het was een taal, die op ons dorp niet gesproken werd en die ik ook niet bij Abraham Hans had gevonden. Maar het was een

[p. 151]

taal die tintelde van leven, die ik zou KUNNEN spreken als ik er ooit de moed toe vond, een taal die mij bekoorde en fascineerde. Zó te kunnen schrijven, zo welluidend en eenvoudig, was, naar ik toen dacht, het hoogste geluk dat een mens bereiken kon. Veel en veel interessanter dan toneelspelen, wat tot dan toe mijn toekomstdroom was geweest. En om maar meteen te beginnen met het realiseren van de nieuwe droom, heb ik haar novellen in mijn schoolopstellen op een schaamteloze manier geplagieerd, tot groot ongenoegen van de Zusters der Christelijke Scholen, die het ‘geen goed Vloms’ vonden. Mevrouw Claes zal toen wel niet vermoed hebben hoeveel meer verholen krachten er in die novellen nog zaten te sluimeren.

_**_*

In Vlaanderen wordt een kunstenaar meestal gehuldigd als hij zestig wordt, of zeventig, of als hij dood is. Wie Stephanie Vetter kent, kan moeilijk geloven dat zij de vorige maand drie-en-zeventig jaar is geworden. Haar ongewone en benijdenswaardige vitaliteit, haar sprankelende geest en universele belangstelling - de politiek dan uitgezonderd - logenstraffen de algemeen aanvaarde uitspraak dat men op zeventig jaar oud is en dus hoognodig moet worden gevierd. Om haar het best te typeren zou ik haar eigen woorden willen aanhalen die zij in 1930 in het jubelnummer van Vlaamse Arbeid schreef: ‘Voor zover ik het zelf kan beoordelen, ben ik altijd een eenvoudig mens geweest; sedert mijn jeugd heb ik mij vereerd gevoeld wanneer men mij om medewerking verzocht’. Dat schreef zij achtentwintig jaar geleden; zo voelt zij nog. In een wereld waar de literaire pretentie zulk een woekerplant is geworden, stralen die woorden in al hun eenvoud als de zuivere schoonheid van de evangelische leliën des velds. Ook zijzelf bezit de ongekunstelde adel van een geslacht, waarin degelijkheid, eenvoud en verworven kultuurschatten aan de kinderen werden doorgegeven als het kostbaarste erfgoed.

Stephanie Vetter werd geboren te Zutphen in Gelderland, op 25 februari 1885. Haar vader was Nederlander, haar moeder een Vlaamse. Toen ze zes jaar was kwam ze naar Brussel. Hoewel ze later naar Nederland terugkeerde, is haar liefde voor de Belgische hoofdstad standvastig gebleven; en er is zeker geen enkele stad waarin ze zich zozeer thuis voelt. Zij is overigens de enige schrijfster die Brussel zo juist heeft getekend in haar boeken.

In Rotterdam leerde Stephanie de grote figuren kennen van het katholieke réveil: kanunnik Knaapen, Pater Ermann, Dr. Schaepman en Dr. Ariens. Het was een ideaal milieu voor een gevoelig en begaafd kind. Zeer sociaal voelend, maar minder geschikt om als dusdanig aktief op te treden, zocht zij haar roeping elders. Weldra kreeg zij naam als boeiende schrijfster en voordrachtgeefster. In 1910, tijdens het Mariacongres te Averbode, leerde zij Ernest Claes kennen. Twee jaar later werd het huwelijk gesloten tussen deze twee zo verschillend georiënteerde mensen, die, innig met elkander verbonden,

[p. 152]

literair een geheel andere weg zouden gaan. Meestal geeft de vrouw haar ambitie als schrijfster op eenmaal dat ze echtgenote en moeder is. In dit huwelijk echter bleven beiden creatief. Weldra was Stephanie Claes-Vetter (want onder die dubbele naam zou men haar in Vlaanderen leren kennen) ook bij ons een geziene figuur. Haar proza verscheen in De Standaard, Het Vlaamse Land, Vlaamse Arbeid, Dietsche Warande en Belfort. Losse verhalen werden gebundeld: ‘Vertelsels uit het schone Hemelrijk’, ‘Verholen Krachten’. Een bekoorlijke kleine brievenroman, ‘Eer de Mail sluit’, waaraan de bakvisjes tot op deze dag vreugde beleven, reveleerde haar talent als romancière, een talent dat met de jaren rijper en dieper zou worden. Getuige een hele reeks romans: ‘Stil Leven’, ‘Miete’, ‘Als de Dagen lengen’, ‘Haar eigen Weg’, ‘Vrouwen zonder Betekenis’, ‘Martine’.

En natuurlijk, dan was er nog het verhaal ‘Ontgoocheling’. Hiervan verscheen een gedeelte in Vlaamse Arbeid. Toen niets meer. En dat is allemaal de schuld van Jef Muls. Dat zit zo in mekaar: Muls had Stephanie Claes-Vetter dringend om een uitgebreide novelle voor Vlaamse Arbeid verzocht. De novelle werd geschreven... en verdween. Ergens in de menigvuldige laden van Muls, die zich een ongeluk zocht om het stukje terug te vinden. Een jaar later ontmoette Stephanie de sympathieke verstrooideling op een feest. ‘De argeloosheid der Primitieven straalde uit zijn ogen,’ schreef ze later; ‘de geestdrift der Prae-Rafaelisten glansde op zijn gelaat; de wind van de Kaukasus woei door zijn lokken en de geur van Armenie's reukwerken steeg uit zijn zakdoek op. Ik wilde hem vragen,’ schrijft ze verder, ‘of mijn novelle in de lade der beurseffecten of die der jeugdherinneringen was verzeild geraakt.’ Natuurlijk was zij te beschaafd om dat te doen... en Muls te kinderlijk onschuldig.

Het eerste gedeelte van de inmiddels dan toch teruggevonden tekst, verscheen in een decembernummer. Toen kwam aan Vlaamse Arbeid een nieuwe geldschieter te pas. En Muls achtte het niet geschikt een spiksplinternieuw-opgekalefaterd tijdschrift met een ‘vervolg’ te beginnen.

‘Ik wacht dringend op copij,’ schreef hij haar. Maar het antwoord luidde: ‘Nee, beste vriend; ik zal maar liever onder de schaduw van oude belforten en onder de lommerrijke dreven der waranden blijven.’

En zo verloor Vlaamse Arbeid een ‘hooggewaardeerde medewerkster’, kreeg Dietsche Warande méér copij en hebben wij er het raden naar wat er verder gebeurde met Betsy De Veere, Anton van der Voorde, Yvonne Sarcey en hun eigenaardige spruit Raoul. De titel was waarachtig goed gekozen: het werd in alle opzichten een ontgoocheling.

_**_*

Wat, bij een overzicht van het oeuvre van Stephanie Claes-Vetter, dadelijk opvalt is haar belangstelling voor de psyche der voorgestelde personages. Niet

[p. 153]

hun geschiedenis telt, maar de manier waarop zij op feiten en toestanden reageren. Haar visie op de vrouwenpsychologie is ongewoon zuiver, inzonderheid waar het der vrouwen houding ten opzichte van de man betreft. Dit thema, dat ze trouwens herhaaldelijk behandelt, krijgt het duidelijkst vorm in haar boek ‘Als de Dagen lengen’. De vrouw bemint niet méér of niet minder dan de man, maar anders. Vandaar wederzijds onbegrip, conflicten en ontgoochelingen, niettegenstaande beider goede wil. In de liefde van de vrouw ligt meer tederheid, warmte, het verlangen om te behoeden, stil makende genegenheid - een grote dozis ook van wat men vriendschap noemt - alle gevoelens die de meer gepassioneerde man verkeerd interpreteert en meestal ook niet wààrdeert. Tenzij veel later, als het mogelijk té laat is.

Met uiterst fijn aanvoelingsvermogen heeft Stephanie Claes-Vetter de eenzaamheid gesuggereerd waarin twee mensen, die elkander nochtans lief hebben, kunnen ronddolen, in aarzelend tasten naar elkanders ziel, zonder ooit de toegangspoort te vinden. ‘Zo gaan wij mensen naast elkander,’ schrijft ze ergens, ‘wij trouwe, eerlijke, oprechte mensen; en ons leven is een leugen tegen onszelf en tegen anderen.’

Bij het lezen van haar werk, speciaal van haar novellen - een in ons land onvoldoende gewaardeerd en zeer moeilijk te beoefenen genre - onderga ik nog steeds de indruk als toen ik een kind was: haar taal suggeréért meer dan ze zégt; zij geeft de lezer een kans in zijn verbeelding mede te scheppen. Lang vóór het schrijven van scenario's als een kunst werd beschouwd, schreef Stephanie Claes-Vetter scetches die zó, zonder enige wijziging, in filmbeeld omgezet, de sfeer zouden scheppen die door geen woorden te bereiken is. Persoonlijk houd ik het meest van die fragmenten in haar werk, waar ze alleen visueel de dingen oproept, en waarin gesproken woord de intensiteit van de stilte slechts tasbaarder maakt, zoals in haar ‘Contes Quels’ (Vlaamse Arbeid).

Er is echter nog een ander aspect aan deze zo jong gebleven vrouw, een aspect dat niets te maken heeft met haar werk noch met de heldinnen uit haar romans die alle zulke mooie namen dragen (een carrillon van melodieuse vrouwennamen), maar met de méns Stephanie Claes-Vetter. Ik bedoel dan de drie edele kwaliteiten die aan de bazis liggen van haar karakter en die in onze gemeenschap zo zeldzaam zijn geworden: de trouw aan haar vrienden, de vergevingsgezindheid ten opzichte van hen die haar kwaad deden of kwetsten, de hulpvaardigheid voor allen die beroep op haar doen.

_**_*

Dit artikel begint met een onuitgesproken dank voor de revelatie die het werk van Mevrouw Claes betekende in de ogen van een kind dat hierdoor de schoonheid van hààr eigen taal leerde kennen. Maar dat heeft niet zoveel belang. Wat wel belang heeft is, dat duizenden in Nederland en Vlaanderen

[p. 154]

haar danken om dezelfde reden en om nog veel meer: om de gaafheid van haar kunst, om de verantwoordelijkheid waarmee zij haar roeping als schrijfster heeft opgevat, om de steun die zij geweest is - en nog is - voor hààr man en ónze Nest Claes, om haar goedheid en haar bereidvaardigheid, om haar hoofsheid en haar christelijke adel