Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 102

[p. 225]

Jozef Muls
Een herinnering

De karmel van Antwerpen is gelegen aan de linkerzijde van de ‘Rosier’, een stille straat, zonder bedrijf en zonder verkeer, die met een zachte bocht van het Vleminckveld naar de Bredestraat loopt.

Toen het eerbiedwaardig klooster hier, in de aanvang van de XVII^e eeuw, werd gebouwd, lag dit stadsgedeelte nog binnen de Spaanse vesten (die in 1865 pas werden gesloopt) en niet ver van de Begijnenpoort, die toegang gaf tot het kasteelplein en de Citadel.

Van de Rosier kwam men, door de ‘Boogkeers’ tot aan de Gasthuisbeemden, thans begrensd door de huizengordel, waarachter het oud kerkje met het dorperig torentje van Sint-Elisabeth's-hospitaal nog steeds verscholen ligt. Een scherm van winkels strekt zich verder uit van de Gasthuisstraat over het Mechelse Plein naar de Sint-Joris-poortstraat en de tegenwoordige Leopold-straat. De Kruidtuin, daar, is nog het enig overblijfsel van die lager gelegen weilanden, die geleidelijk door de uitbreiding van het Gasthuis werden opgeslorpt.

Langs de ‘Bredestraat’ kwam men in de ‘Begijnenstraat’, waar nu de celgevangenis de plaats heeft ingenomen van het vroeger kartuizerklooster, dat met zijn voorgevel langs de St-Rochusstraat gelegen is. De oude barokkapel met het weelderige front en het lang uitgestrekt kloostergebouw zijn blijven bestaan. De Zusters kapucienersen zijn er thans gevestigd.

Door de ‘Sint-Jansstraat’ geraakte men, over het Sint-Andriesplein, tot in de Kloosterstraat waar tot in 1830 de hoffelijke Abdij van Sint-Michiel te zien was, met de praalvolle barokkerk en de wijdse hovingen, die tot boven de Scheldedijk uitrezen met hunne groene kruinen.

Mijne verste jeugdherinneringen zijn met de Karmel van Antwerpen verbonden. Het Vleminckveld, waar ons vaderhuis stond, lag te midden dezer kloosterbuurt, waar nog drie parochiekerken, - Sint-Joris, Sint-Andries en de Augustijnen -, dicht bij elkaar gelegen waren.

Wij kenken de klokkeklanken van elk konvent, van elke kerk. De ochtend-, de middag-, de avondgetijden, die ons dagelijks leven indeelden, verschilden lichtelijk van elkaar. Daar klonk het Gasthuisklokje, daar ging het Angelus der Trezen-Nonnen... Telkens vielen de bidgeluiden als uit de hemel, over de

[p. 226]

lage muurtjes van onze tuin, die paalde aan andere tuinen vol hoge bomen, zodat wij de indruk hadden op de buiten te wonen en een grote stilte ons voortdurend omgaf.

Wij moesten de hoek onzer straat maar omgaan en daar stonden wij op het voorhof van de karmel. Moeder liet geen plechtigheid voorbijgaan, zonder erbij aanwezig te zijn. Zij nam ons mee. Wij zagen novicen als witte bruiden de hoge kloosterpoort binnentreden en in haar zijden feestjapon in het slot verdwijnen, waar dan de mysterieuze kledingsplechtigheid gebeurde en de voor onze kinderharten zo ontstellende opsluiting, die aan levend begraven-worden deed denken. Toen hadden wij nog geen begrip van de weelde van eenzaamheid en afzondering.

Wij waren ook door een folkloristisch gebruik met de Karmel verbonden. Wanneer de loting nog bestond en de algemene dienstplicht niet was ingevoerd, moesten wij naar het stadhuis, om er, uit een urne, ons lot te trekken, dat ons tot soldaat zou maken of vrij van dienst zou stellen. In de rechter-mouw van ons colbert naaide moeder dan stiekem een zakdoek, die een bijzondere zegening had ondergaan met de relikwie van de Gelukzalige Anna van de H. Bartolomeus, stichteres van de Karmel. Die relikwie voerde onze hand naar het goede nummer. Wij waren vijf zonen thuis en zijn er alle uitgeloot!

Op een andere manier kwam ik nog in aanraking met de Karmel. Als jongen liefhebberde ik in zijderupsen. Die worden gevoed met moerbeiblaren. Er stond maar één moerbeiboom in onze buurt. Het was in de kloostertuin op de Rosier. Ik kreeg de nodige voorraad bladeren van de huisbewaarster. Die zijderupsen verpoppen in een spinsel en vormen een cocon dat, in het water gelegd, kan worden ontward en verwerkt tot strengen van allerfijnste lichtgroene of goudgele zijde. Ik bewaarde die in de laadjes van een oude eiken kast en liet ze dikwijls door mijn vingeren glijden. Zo mijn voorraad aangroeide, kon er wellicht een kerkgewaad van geweven worden, dat ik dan zou schenken aan de Karmel, die mij toch de moerbeiblaren had geleverd. Maar de belangstelling ervoor ging met de tijd verloren. Mijn verzamelde zijde heeft nooit tot iets gediend; zij is in een grote schoonmaak zoek geraakt.

Vaak woonden wij met moeder de ochtendmis bij in de kloosterkapel. De intimiteit van de straat was reeds van aard om ons voor te bereiden op het binnentreden van het heiligdom. Men komt er niet rechtstreeks in. Men moet over een met rivierkeien gevloerd voorplein of atrium. Zo geraakt men tot in het portaal, met de zacht, als van zelf weer toesluitende gecapitoneerde deuren. Men wordt letterlijk van het straatleven versluisd in de sfeer van de stilte, in de wijding van het heilig huis.

De mis ging door aan het marmeren hoogaltaar, in de verre diepte van het barokkoor. Men kon de zusters niet zien. Zij zaten rechts van het koor, achter een hoge ijzeren tralie van door elkaar gevlochten staven. Die was langs binnen afgedekt door een zwart gordijn, dat voor de diensten kon worden opgetrok-

[p. 227]

ken. Nooit kwamen de nonnen in de kerk, zelfs niet voor de sacristiezorgen. Die lagen bij een zwijgzame koster. Men hoorde alleen het droeve, klagend neuren der getijden. Zij werden, ongerept en somber, als het ware geweend. De stemmen hadden alle kleur van leven verloren. Zij leken wel wit en bruin, als het kleed van de Karmel. Men hoorde slechts één stem, uit twintig of dertig stemmen samengesteld, waar geen jeugd, geen ouderdom aan te onderscheiden viel en die gelijkmatig zacht voortdeunde en telkens weer scheen te zullen begeven en sterven. Het scheen wel eindeloos droef voor mij.

Wanneer de officiërende priester aan de nuttiging toe was, kreeg hij de ciborie uit het tabernakel, rechts van het koor. Links van de tralies werd dan een loket geopend en witte handen hingen er een kleedje uit. De celebrant ging er heen en stak telkens een H. Hostie door het kommuniedeurtje. Ik heb vaak geprobeerd de kloosterzusters te tellen naar het aantal kommunies dat werd uitgereikt. Ik ben er nooit in geslaagd, zo gelijkmatig en traag gebeurde alles, dat ik mij telkens in de telling verwarde. Toen de laatste karmelietes gekommuniceerd had, werd het kleedje naar binnen gehaald en ging het guichet weer dicht.

Wij woonden er ook de Kerstnachtmis bij. Die was slechts voor enkelen toegankelijk. Wij zaten dan in de warme winterkamer te wachten op het kleppen van het klokje. Wij moesten bellen aan de kloosterpoort in de donkere straat, waar één enkele gaslantaarn met verwaaiend geel vlammetje een wisselende schijn afwierp op de stoep. De huisbewaarster deed voor ons open en voerde ons, sprakeloos, over het binnenhof langs een zijdeur in de spaarzaam verlichte kerk. Het was er stil en kil, met alleen het klagend geneur der onzichtbare zusters achter de tralies van haar koor.

Sedert bijna 350 jaren gaat dat mystieke leven van de Karmel te Antwerpen zo onveranderd voort te midden van de weidse, aldoor groeiende havenstad, met haar reusachtig en daverend bedrijf. Het eerbiedwaardig klooster is ongewijzigd gebleven sedert de Gelukzalige Anna van de H. Bartholomeus, de eigen gezellin van de grote Teresia van Avilla, het in de aanvang van de XVII^e eeuw, tijdens een wapenbestand tussen Noord en Zuid-Nederland, onder de regering van de Aartshertogen Albertus en Isabella, heeft gesticht.