Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 102

[p. 288]

Jaak Stervelynck
Op Velghe's reke

Het is een gehucht van vijftien huizen dat op een hoogte ligt. Bij klaar weer kunt gij acht kerktorens aan de einder tellen. Bouwlustige rijke lui zouden de plek uitgekozen hebben om er een villa te zetten, zo weids is er het uitzicht. Maar de mensen die er wonen kijken niet naar de verte. Elkaars doen en laten, elkaars kleren, elkaars familie, elkaars huisraad, elkaars pronkstukken als radio, rijwiel, keukenhaard, de mandaten die de postbode brengt, dat alles beloeren zij met nijdige blikken en nooit afnemende belangstelling. Elke gebeurtenis, hoe nietig ook, wordt door de klappeiende vrouwen met schelle stem besproken, stemmen die door de muren dringen en hun slachtoffer ongenadig treffen. Als dat slachtoffer haar op zijn tanden heeft, loopt het razend naar buiten, gewapend met pook, borstel, koolschup of wat ook en het komt tot een hartelijk buurvrouwengevecht waarbij de gendarmen te pas komen.

Het was miezerig weer toen Marie Verholst daar aankwam met haar man en haar kinderen. Onder de grijze lucht, een grijs, haveloos groepje mensen dat achterdochtig werd gemonsterd. Zij: een vroeg verwelkte van rond de dertig, droefgeestig glimlachend, licht gebogen lopend als zocht zij onopgemerkt te blijven; haar man: een graatmager ventje met een hoge rug, minstens twintig jaar ouder dan zij; de kinderen: twee murmels van vijf en zes jaar, beenderig en nietig als hun vader en een derde, de oudste, van de andere twee verschillend als dag en nacht, die alle blikken trok. Zeer blond, welgemaakt, kalm en fier in gaan en spreken, pezig en toch goed in het vlees, met de kleur van een rijpe perzik, leek hij een rijkemanskind naast zijn krenterige broertjes.

Geen uur waren zij aangekomen of de buurvrouwen hadden uitgemaakt dat die oudste niet van haar man was. Geen week was verlopen of vernuftige berekeningen hadden hen tot het besluit gebracht dat hij het kind van een Duitser was. Over Marie's hoofd heen werden eindeloze besprekingen gevoerd vanuit bovenvensters, of over de draadafsluitingen der achtertuintjes, of in een gekakel van drie, vier vrouwen voor haar deur. Zij had potdoof moeten zijn om het niet te horen. Zij hoorde het maar zij liet er niets van blijken. Met immer dezelfde bescheiden glimlach op haar bleek gezicht wenste zij goede

[p. 289]

morgen en goede avond. Meer praat dan die twee woorden kregen de buurvrouwen niet. Zij kon niet beseffen hoe zij hen daarmee tergde. Zij kwam niet op de dorpel kletsen, men hoorde haar niet op de kinders schelden. De woorden die zij gebruikte, de discretie van haar doen en laten, haar kledij, steeds net, schoon afgedragen en onopvallend, alles verried een betere komaf. Haar reserve was in de ogen der klappeien hovaardij. Zij voelden zich geminacht. Een oeroud instinkt beantwoordde die minachting met haat. Wie dacht zij te zijn, om hen uit de hoogte te bekijken, de Duitse hoer! Zij had geen andere naam meer. Niets kon er nog verkeerd lopen op het gehucht of het was de schuld van de Duitse hoer. De Duitse hoer bevuilde de W.C., kletste water onder de deuren, maakte de pomp kapot, verspreidde wandluizen en andere vuiligheid. Duitse Hoer, Duitse hoer van 's morgens tot 's avonds. De vreselijke woorden scheurden haar trommelvlies, sneden door haar hersenen, deden haar hart bonzen.

Zij zat met de hand aan haar jagende boezem op een laag stoeltje, het hoofd geleund tegen de wand waarachter drie, vier vrouwen onnoemelijke beschuldigingen tegen haar uitbrachten. Ten koste van onzeggelijke inspanning had zij zich maanden kunnen beheersen. Nu hadden haar zenuwen begeven. Zij was neergezakt, vernietigd, uitgeput. En zie, wat jaren de warme achtergrond van haar mijmeringen had gevormd, wat haar gedachten nauwelijks betasten durfden, dat schokte schrijnend door haar duizelig hoofd, ongeordende schril omlijnde herinneringsbeelden die troostten en martelden tegelijk. Het witte hekken waarover zij leunde toen hij de eerste maal voorbijkwam, een zomeravond die geurde naar hooi en lindebloesem, lachende ogen in een bruin gezicht, de populieren kantelden aan de bocht van de grintweg waarheen zij uren staarde wachtend op zijn terugkeer, de ene nacht in het koren, de aarde klam onder haar, maar het gelispel der halmen, zijn warme adem en diepe stem over haar heen. En weten dat hij 's anderendaags naar het Oostfront moest, weten, spijt de heiligste eden dat die nacht het einde was van alles, dat er maanden zouden volgen van angst met vliegtuigen in de lucht en de groeiende zwaarte in haar schoot. Maar de passie die haar groot maakte, verheven boven kleinzielige bedenkingen, die haar het verwijt van haar vader deed misprijzen, die haar hooghartig en roekeloos deed vluchten naar de gebombardeerde stad, waar zij met de eerste de beste sukkelaar trouwde uit angst en ellende. Beschamende bekroning van haar grote passie. Doch er was Frederik die weldra komen moest, waarnaar zij trachtte. De onbewogen gezichten der gasthuisnonnen waren een belediging voor het kleine wonder. Maar wat gaf het: het kind was er en het was een zoon, een levende herinnering. De rieten wieg, het middenpunt van haar leven. Frederik's eerste pasjes, Frederik's eerste woordjes, Frederik die met de dag schoner werd, de welig tierende bloem van veel ellende, die al haar liefde opslorpte en niets voor de anderen overliet.

Terwijl buiten de stemmen raasden, rustten haar blikken op de knaap, de

[p. 290]

schuwe blikken van een opgejaagd dier, die de klare knapenogen ontmoetten. Ook hij hoorde de afschuwelijke woorden. Hij begreep ze. Het was duidelijk dat hij ze begreep. Hij beloerde loens hun uitwerking op haar gezicht. Er trilde een nauw bedwongen glimlach om de dunne mond. Leedvermaak lag in die glimlach, leedvermaak om haar ontreddering. Geen twijfel: het was leedvermaak. Dat ontbrak er nog aan. Hij, die de schuld van alles was, lachte haar uit in het gezicht. Haar binnenste was doorwoeld. Van uitzinnige liefde, naar uitzinnige haat is de stap niet groot. Zij stond recht, wankelend, aarzelend, bevend over het ganse lichaam. Iets in haar was stuk, de moeizaam verworven peis was stuk. Vlammen laaiden op. Zij moest slaan; trappen, schoppen uit al de kracht van haar losgewoelde haat. Zij wist niet wat zij deed, toen zij de knaap vastgreep en hem minutenlang afranselde. Hij lag aan haar voeten, kermend, de armen om haar knieën geprangd en liet haar begaan. Zij sloeg, de kracht van haar slagen werd zij gewaar aan de vermoeienis van haar armen en het branden van haar handpalmen.

Zij hield hijgend op. Zij moest iets zeggen. Zij vond geen woorden. Zij stotterde: ‘Dat zal u leren uw moeder uit te lachen.’

De stilte die volgde was ongewoon; de wekker op de schoorsteen tikte hoorbaar; haar hart bonsde om te barsten; de knaap kreunde gesmoord met het gezicht in de arm geborgen; het huis, de meubelen, de straat luisterden ademloos. En dan opeens zag zij het: de helft van het gehucht, mannen, vrouwen, kinderen stond voor het venster gedrumd naar binnen te staren. Zij maakte zich van de knaap los en liep naar de slaapkamer. Zij bleef er urenlang snikken.

Haar man kwam thuis om kwart voor zeven. Hij ging aan tafel zitten zoals altijd. Het eten was niet klaar. Hij wachtte geduldig zonder een woord te spreken. Hij bemerkte dat er iets gebeurd was. Zijn vragende blikken volgden haar terwijl zij schutterig over en weer liep.

‘Zijn de kinders braaf geweest?’

De kinders, dat waren de jongste twee, die van hem. Over de andere veroorloofde hij zich geen opmerking.

‘De kinders zijn heel braaf geweest.’

Het drong tot haar door dat zij hun bestaan nauwelijks gemerkt had. Onopvallend als altijd waren zij op de vloer doende geweest met touwtjes, knopen, bobijntjes en andere prullen. Zij telden niet in haar leven. Zij verdienden een beter lot. Zij hadden recht op hun moeder evenals de andere. Deernis en schuldbesef deden opnieuw tranen in haar ogen wellen. Zij was moedeloos en doodongelukkig. Zij zuchtte:

‘Gij moet mij heel gaarne zien.’

Misplaatste woorden, die vreemd klonken, woorden die wellicht onbewust over de jaren heen tot de andere werden gericht, de slanke soldaat die altijd

[p. 291]

lachte. Haar man staarde haar vorsend aan, werktuiglijk de boterhammen kauwend die zij hem voorzette. Achter het smalle voorhoofd ontwikkelde zich traag de overweging dat vrouwen rare wezens zijn waar een man moeilijk uit wijs raakt. Zij las verbijstering in zijn blik. Ach, ook hij had recht op meer dan hij van haar kreeg. Hij was onbeduidend, mismaakt, ruw, zo goed als ongeletterd, hij begreep geen snars van wat in haar omging. Maar zij had hem gewild; hij had haar, groen van ellende, van de straat opgeraapt. Hij was trouw als een hond, werkte hard en morde nooit.

Dagen gingen voorbij, grijs als de regenwolken die de zuidwestenwind over het land joeg. Zij liep over van goede voornemens. Zij wilde heel en al liefde zijn voor haar gezin, voor haar man, voor de pienterige stakkerds van kinderen die zij van hem had. Zij hengelde naar tastbare blijken van wederliefde, die zij niet konden geven. Onwennig en schuw ontvluchtten de kinderen de ongewone liefkozingen. Met de papieren bootjes, hoedjes, vliegtuigjes, die zij maakte, hadden zij slechts pret als zij uit hun nabijheid was. Haar ontgoocheling wreekte zij op Frederik toen hij de kleinste aan het huilen bracht door hem een bootje af te nemen. Zij moest zich geweld aandoen om het bij een paar oorvegen te laten. Een half uur nadien vroeg hij met een giftig licht in de ogen wat het woord ‘hoer’ betekende. Zij sidderde van woede doch beheerste zich.

Maar twee dagen later zegde hij tot driemaal toe dat hij versteken werd en dat hij zou weglopen. Tartend, met de hand aan de deurklink herhaalde hij dat hij zou weglopen. Zij was aan de kachel bezig. Zij overdacht niet dat de pook pas uit het vuur kwam. Onmenselijk schruwelde de knaap toen het schroeiende ijzer over zijn blote dijen striemde.

Dat was al te erg. Een jongen uit de buurt fietste naar de gendarmerie en een half uur later hield een donkerblauwe jeep op het gehucht stil. Zonder veel complimenten werd zij weggevoerd. De schapen van kinderen werden, o, zo bereidwillig door de meevoelende geburen opgenomen. Het was maar voor enkele uren want men wist dat de openbare onderstand rijk was. De heren van de gemeente zouden zich niet aan hun heilige plicht onttrekken.

Het geval werd tot laat in de nacht besproken. Sinds mensengeheugnis was er nooit zo roerende eensgezindheid op het gehucht geweest. Niemand dacht aan de sukkelaar die vernietigd in het eenzame huis naast de koude kachel zat, en wie geen woord ontging.

Een naïeve meisjesstem: ‘Wie had zoiets durven denken. Gij zoudt haar ons Heer zonder biecht gegeven hebben.’

Een schelle welwetersstem: ‘Hoe kunt gij zo stom zijn, Sophietje. Ik heb het van de eerste dag gepeinsd. Het stond op haar schijnheilig gezicht te lezen.’

[p. 292]

Een donkere hooghartige stem: ‘Gij moet van die soort zijn om met Duitsers te lopen.’

Een bedachtzame oudemannestem: ‘Zo'n wijf! Het is goed dat zij weg is. Wij zouden geen geruste dag meer gekend hebben.’

Opnieuw de schelle welwetersstem: ‘Zij moet hier nooit meer terugkomen. Wij zullen het niet laten gebeuren. Liever steken wij het kot in brand.’

Dikke Rosalie die anders niemand kon lijden omwille van haar scherpe tong, had die avond al het succes toen zij met een emmer water en een schuurborstel kwam aandraven en onder het algemeen gejoel zorgvuldig de straat ging schrobben voor het vermaledijde huis.