Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 106

[p. 203]

Een nieuwe roman van Bernard Kemp
door Marcel Janssens

Bij de Boekengilde De Clauwaert verscheen een nieuwe roman van Bernard Kemp, De Kater van Orfeus (Leuven, 1960, 231 p.). De ikverhaler Filip, student aan de universiteit te Brussel, wordt op een wintermorgen opgeschrikt door het doodsbericht van zijn vriend en medestudent Frederic Duval, een teruggetrokken maar hartstochtelijk abstract schilder. Moord, zelfmoord, ongeval? Filip kan zich niet tevreden stellen met de voor de hand liggende verklaring van de politie-commissaris die aan een ongeval gelooft, noch met de geleerde uitleg van de psycholoog, professor Eschweiler, die het ‘geval Frederic’ klasseert aan de hand van Kretschmers typenleer. Want het laatste gesprek dat Filip op de kamer van de jongeman voerde enkele uren voor diens dood, krijgt plots voor hem een ontstellende en werkelijk zwaarwichtige betekenis. Misschien had hij hem toen uit zijn verterende eenzaamheid kunnen redden, indien hij minder achteloos ware voorbijgegaan aan zijn ternauwernood verholen droefheid? Een mysterieus schuldgevoel begint hem te bevangen en drijft hem door de sneeuwstraten naar Frederics appartement, naar de les, naar de commissaris, naar het dodenhuisje, en ook naar Nadja, een Pools meisje dat zich vertwijfeld aan Frederic had willen schenken, maar hem evenmin kon optillen uit zijn ondoorgrondelijke zwaarmoedigheid. Ook Nadja bezocht Frederic de avond voor het ‘ongeval’ en voelt zich mede-verantwoordelijk voor zijn dood. Nadien stellen Filip en Nadja vast dat er nog een derde bezoeker, een schilder uit Parijs, op Frederics kamer geweest was. Van dat ogenblik af krijgt het speurverhaal een beslissende wending. Terwijl Filip en Nadja meer en meer naar elkaar toe groeien, zullen zij te Parijs de reden van Frederics dood ophelderen: bitter besluiten zij dat hij zelfmoord pleegde.

Wij spraken van een speurverhaal. Deze ik-roman steekt inderdaad als zodanig van wal en de auteur heeft er zorg voor gedragen de lezer zo lang mogelijk te boeien met een onopgelost raadsel dat op het eerste gezicht stof had kunnen bieden voor een detective-verhaal. Maar dit

[p. 204]

‘enigma’ wordt geleidelijk aan ‘mysterie’. ‘Geen enkele teorie klopt, schrijft Kemp (p. 227), wij staan, en met ons alle dingen, in het badend licht van een schoon mysterie’. Het is op dit tweede, veel dieper niveau dat de lezer werkelijk in het ontstellend geval geïnteresseerd wordt. Beetje bij beetje gaat de dode herleven, zowel voor Filip als voor Nadja die hem beide na zijn dood gaan doorgronden. De waarde van Kemps nieuwe roman ligt m.i. vooral op dit niveau, nl. in de geleidelijke, ‘posthume’ ontbolstering van een getormenteerde psyche, en dat dan door middel van spiegel-effecten, d.w.z. door de psyche van Filip en Nadja heen. Want de dode leeft niet alleen verder in hun schuldgevoel. Aanvankelijk staat zijn schaduw wel tussen hen, maar geleidelijk maakt hij hen voor elkaar ontvankelijk.

Dergelijke retrospectieve verhaaltechniek die het daarenboven in hoofdzaak aanlegt op de onthulling van een innerlijkheid, is zeker niet de gemakkelijkste. Hoewel dit technisch procédé het schrijven van een echt epische roman sterk bemoeilijkt, heeft de auteur hier, zoals in zijn vroegere romans, getoond zijn lezers blijvend te kunnen boeien. Sommigen zullen wellicht aanstoot nemen aan Kemps ietwat te doordachte dialogen, overpeinzingen, zelfanalyses en zelfs geleerde betogen. Men kan de intellectualistische inslag van zijn karaktertekening m.i. niet ontkennen. Men kan van dit soort romankunst houden of niet, maar de auteur weet toch binnen de perken van zijn opzet tot de laatste bladzijde interesse voor zijn personages te wekken.

Welk was dan het geheim van Frederics ziel dat de twee zoekenden uit dit verhaal evenals de lezer in spanning houdt? De jonge schilder blijkt de kunstschepping als iets absoluut beschouwd en vereerd te hebben. Naarmate hij meer en meer in de abstractie doordrong en zijn bestaan versmalde tot een vertwijfelde zoektocht naar het onuitsprekelijke dat zich nergens op een doek liet vangen, werd hem het schilderen op de duur een wanhopige worsteling met de Engel. Het laatste bezoek van de schilder uit Parijs moet de doorslag gegeven hebben en Frederic, die zijn verlossing in het Absolute zocht, in de nacht van het Niet hebben gestort.

Het is mogelijk dat B. Kemp met de figuur van Frederic de onvermijdelijke verijling van de abstracte schilderkunst en het daarmee samengaande gevoel van leegte heeft willen veraanschouwelijken. De problematiek van de Frederic-figuur blijft evenwel even diep en aangrijpend, wanneer men er de verzuchting in ziet naar een volstrekt, al-bevredigend heil dat de kunst als zodanig blijkbaar niet schenken kan.

Het haast woordeloos ontluiken van de genegenheid tussen Filip en Nadja wordt discreet in dit hoofdgegeven gevlochten. Zolang zij de dode nog bij hen weten, voelt Filip zich als Orfeus en durft hij voorals-

[p. 205]

nogniet naar Nadja omkijken. Het pleit voor de constructie van deze roman dat dit nevenmotief eerst ietwat duidelijker vorm krijgt, wanneer het hoofdprobleem wordt opgehelderd. De auteur heeft de idylle delicaat, als het ware met de vingertoppen in zijn ‘kunstfilosofisch speurverhaal’ verwerkt, en ook dit lijkt mij verantwoord en geslaagd.

Minder aanvaardbaar komt de episodische rol van vader Duval voor, die uit Indochina komt gevlogen om in een ‘boîte de nuit’ samen met Filip te fuiven dat het een aard heeft, terwijl zijn enige zoon nog boven de aarde rust. Indien de auteur in deze figuur een gelegenheid zag om een sterk contrast te scheppen en tevens om zijn intellectueel Orfeus een flinke kater aan te binden, dan lijkt mij deze bedoeling wat te doorzichtig.

Kemps verzorgde schrijftrant ten slotte wordt gekenmerkt door een ietwat koele zakelijkheid en door een voorkeur voor het rake, soms zeer beeldende woord. Misschien had hij hier en daar een Frans door een Nederlands woord kunnen vervangen. Of deed hij het niet omwille van de ‘couleur locale’?